Нарач

6

«Былі ў нас азёры, — быў хлеб і соль. Паны ў нас азёры ўзялі, Толькі нам кінулі чорствы падзол, Голад, бяду, мазалі. Калышуцца і гнуцца трыснікі, Як бура наляцеўшая ударыць. Ніколі цябе, Нарач, Не кінуць рыбакі. Нарач нам змывала з твару слёзы, пот I ад вясны да вясны Нас гадавала, карміла сірот, Латала нам рызманы. Калышуцца і гнуцца трыснікі, Плывуць чаўны на сонечным загары. Яшчэ ты ўбачыш, Нарач, Устануць рыбакі! Шумяць на узбярэжжы, шумяць лясы. Будзем мы вольнымі зноў! Крылле уздымуць чаўноў парусы, Ўдаль паплывём на палоў. Калышуцца і гнуцца трыснікі, Збіраюцца навеяныя хмары. З табою буру, Нарач, Мы любім, рыбакі».

7

Што не спіцца, Тацяна? Можа, ноч без зарніц, Ноч вясенняя Моцна крыллем шуміць За парканам? Вецер, можа, за ўзгоркам, У гушчарах між дрэў Заблудзіўшыся, Зашумець зашумеў Галасамі? Можа, сны, сны паўночы Неспакойна снуюць Ці прысніліся Ў гэту сінюю муць Чые вочы? Эх, дарэмна пытаеш, Аб чым ціха звіняць Зоры зорныя I сасонкі шумяць, — Не згадаеш. Такдзявочыя мары, Думы дзіўныя, сны Небывалыя, Расцвітаюць яны На загары, Раніцой напрадвесні, Ці паўночнай парой, Нібы папараць, Ці світальнай зарой, Ці песняй.

Частка чацвёртая

І

Кашуля шырокая з порту, Лапці з пяньковых абор, Ў шапцы салдацкай падзёртай Ходзіць па вёсцы Прахор. Ходзіць ад хаты да хаты: — Гэй, нарачанскі народ, Госці прыехалі ў сваты, Клічуць збірацца на сход! А вецер з-за возера сіні З пахам смалістай сасны Зблытаў Прахора чупрьшу, Рве на грудзях рызманы, Гне вербалозінаў веткі, Шэпчучы казкі свае, I на развешаных сетках Песню пра Нарач пяе. — Эх, рыбныя дні наступаюць, Панства накорміць сірот! — Ходзіць Прахор і склікае Ўвесь нарачанскі народ. Хаты прачнуліся, гумны, I затрашчалі калкі, — Вулкай вясковаю шумна Гуртам пайшлі рыбакі.

2

У хаце Архіпа Рана збіраўся натоўп. Тужліва глядзелі ўдаль Слепаватыя шыбы. Горкі і ўедлівы Дым ад махоркі ішоў. Пахла балотам, Вясной, Невадамі і рыбай. Каля стала — улада. Загад: маўчаць! Ды толькі шуміць Да адказу набітая хата. Плача ў калысцы З соскай пустой дзіця, I плачуць ў кутку Сіратліва Пад ложкам ягняты. А за акном далёка Відаць рабы З-пад снегу гасцінец, Старыя бярозы і гоні, Скібы разораў I межаў бясконцых гарбы, Як мазалі На працоўных сялянскіх далонях. З лавы падняўся Солтыс грамадскі, Угору задзёр бараду — Вехаць іржавай саломы. Камнем лягла цішыня На спінах рыбацкіх. Кашаль сухі надрываў Грудзі Сымону старому. Солтыс пачаў гаварыць, Што Рэч Паспалітая хоча Ўсім рыбакам памагчы Рыбу лавіць невадамі… Плёў небыліцы, як п'яны, Заплюшчыўшы вочы, — Нат і старыя ў кутку Ўсе замахалі рукамі. Пасля з-за стала падняўся Войт у акулярах: — Трэба урад шанаваць!.. — Карамі страшыў законам.

З натоўпу

Але як жыць нам, скажы, Калі вы адбіраеце Нарач? І палыном з лебядой Нас не пракормяць загоны. Тут секвестратар пачаў: — Усе мы павінны Подаці спраўна плаціць, Ціха жыць, не бунтавацца I працаваць на карысць Нашай айчыны. З гора каб выйсці, з бяды, Трэба не шкадаваць сваёй працы… Сёння будуем для вас Дарогі-гасцінцы; Польшча культуру нясе У беларускія сёлы. Можаце самі, Ідзеці вашы вучыцца Могуць дарма у святліцах I ўшколах… Словамі сыпаў, Як рыбай з падзёртага саку. Нават успомніў I пра рыбацкае гора, I над рыбацкаю доляй Ён ледзь не заплакаў. I мімаходам пачаў Гаварыць пра азёры. А цішыня, Як хмара, апала на плечы. Толькі часамі Шэпат хусткі і шапкі ўскалыша, Змые натоўп, Згасне ў кутку Каля печы. Чутнатады: Шэры дождж Шыбы аконныя ліжа.