«Чорны кот»

25

Моладзь з нечаканай экскурсіі вярнулася прыціхлай і агаломшанай, нібы не рыпучая, дапатопная калымага вазіла іх, а нейкая нябачная машына перамясціла збянтэжаныя душы амаль на два стагоддзі назад - у закінуты свет іх любімай радзімы. Радзімы, якой тады яшчэ не было ні на картах, ні нават у галовах жыхароў, але якая, нібы вясновая рака, налівалася нябачнай сілай, спела і гатовая была ўзламаць тоўсты лёд забыцця, узламаць і вынесці здзіўленаму свету веліч свайго мінулага, накіраванага ў будучыню.

Стоячы там, каля Каменя філатэраў, і Вячаслаў, і Стэфанія думалі пра сваё, кожны сам-насам спрабаваў пераадолець супраціў тугой заслоны часу, прарвацца ў той далёкі свет, спасцігнуць намеры і памкненні такіх жа маладых, як і яны самі, людзей, якія стаялі даўным-даўно ля гэтага каменя і якія прымалі рашэнні, што змянілі сёння іх жыццё.

Адкуль ён узяўся тут, гэты камень, дакладней, адна палова вялізнага валуна - скалы, як ён тут апынуўся і колькі доўгіх тысячагоддзяў праляжаў? Якія таямнічыя знакі ажываюць на яго амаль ідэальна-роўнай паверхні, павернутай убок рова?

Падзякаваўшы ветліваму і вельмі незвычайнаму для вясковай школы завучу, Вячаслаў і Стэфанія, узяўшыся за рукі, павольна пакрочылі да хутара. Маўчанне іх аб’ядноўвала, радніла і не хацела вяртаць у свет рэальнасці, звычайных умоўнасцяў і патрэбаў. Першымі іх пачулі сабакі і паднялі вясёлы брэх, паведамляючы хутаранцам аб прыбыцці сваіх. Ва­роты адчыніў сын Казіміра Казімір і, цыкнуўшы на сабак, па-змоўніцку прыціснуўшы ўказальны палец да вуснаў, жэстамі запрасіў ісці за сабой да верхняга дома.

У двары стаяла незнаёмая машына з расійскімі нумарамі.

- Казя, што - у вас госці? - шэптам спытала Стэфанія.

- Ну, маміна сястра з яе мужам прыехалі аж з Масквы. Вы толькі ціха ідзіце, я вас з другога боку правяду, паслухаеце, пасмеяцеся, як бацька з масквічом праўду шукаюць, і кожны сваю.

Вячаслаў неўразумела зірнуў на Стэфу, тая ў адказ няпэўна пахітала галавой, і яны пакорліва падаліся за Казімірам-малодшым.

- Ды кінь ты фанабэрыцца немаведама чаго. Вы вунь прыехалі, хвасты тут у нас параспускалі, у казіно аблягчыліся, дурніц нашых палавілі - і назад у матухну-Расію, - грымеў на тэрасе голас Казіміра-старэйшага.

- Толькі ў чым яно, тваё фанабэрства? Гляджу, ты ўжо і дзяржаўнікам становішся, ці даўно ў цябе такія думкі завяліся? Ты ж, як пагоны зняў - у дэмакраты падаўся, наколькі мне помніцца. Толькі ведаеш, нам тут не залівай, што яно ў вас лепш, чым у нас! А чым лепш? Можа, народ багацей жыве, можа, парадку больш? Можа, голас чыноўніка гучыць гучней і ў ім сілы і праўды больш? Ну хоць забі ты мяне, не разумею я, Мікалай, тваёй бравады! Вось слухаў я цябе, слухаў - і ні храна ў толк не вазьму: што, гэты газ, нафта гэтая, вугаль і руда, яны што - у вас народнымі ўжо сталі і вы імі на карысць свайго народанасельніцтва валодаеце?

- Стой, Казімір, стой! Дзе тая нафта, і дзе я! Ды і па казіно я, як ты кажаш, не соўгаюся, здаліся яны мне. А лайна вы яшчэ з тых казіно, асабліва з гульнявых аўтаматаў, адграбяце! Папомніш мае словы. Ты ведаеш, я даўно заўважыў тут у вас, у беларусаў, адну дзіўную рысу: ледзь што супраць поўсці, адразу спускаць на суразмоўцу ўсіх сабак. Супакойся, сённяшнія справы ў Расіі мне гонару вялікароса не дадаюць. Аднак у апошні час справы пайшлі да лепшага. Правадыр наш мужнее. Аўтарытэт у яго зашкальвае, ужо і на вашынгтонскі абкам азірацца перастаў, можа, аднак, для выгляду, але ўсё ж. Сяброўства з вамі канкрэтнымі справамі ўмацоўвае, і я вось прыехаў з дабраслаўлення свайго алігархічнага начальства: носам павадзіць, прыкінуць, што і дзе ў вас можна прыдбаць для сумеснай, так бы мовіць, карысці. Можа, ты, гэта, па-сваяцку дапаможаш у гэтай справе?

- Добра, - ужо міралюбна адказаў Казімір, - ты не крыўдуй, можа, і я перагнуў палку. А падмагчы - гэта мы можам, бульбу вунь маю па сходнай цане прыстроіць па восені трэба, га? Толькі і ты, аднак, таксама добры! - прадоўжыў Казімір, - адразу пасля першай чаркі быка за рогі - і давай тут старэйшага брата з сябе надзімаць. Тут яшчэ трэба разабрацца, хто старэйшы, а хто малодшы...

- Ды з табой хоць не пі! Хто багацейшы, той і старэйшы, няўжо не зразумела?

- Не, Коля, старэйшы той, хто першым нарадзіўся!

- Уеў, давай налівай, а то сястрыцы прыйдуць і хуценька наш нацыянальны запал паменшаць. Спадобіў жа Гасподзь такога дзевера займець...

- Сваяка.

- Сваяка, сваяка! За сваяка і тост!

- Ну, тады і за дзевера! - устаючы, пагадзіўся Казімір з рускай назвай. Чокнуліся. Выпілі.

- Паслухай, Коля, усё ж такі па-сваяцку скажы: няўжо мы так убога выглядаем збоку. Крыўдна ж, мы ўкалваем, не ў параўнанне з вашымі. Вунь - са світання і як давядзецца... Ты давай на дранікі налягай, дзеўкі цяпер гарачанькага прынясуць. Павінны яшчэ родзічы падысці, я іх тут на экскурсію адправіў. Маладыя, толькі мілавацца пачалі, яшчэ і шлюб не бралі. Добрыя такія, сам убачыш.

- Дранікі ў вас класныя. Вунь мая згатуе, і ўсё роўна не такія смачныя, а галоўнае - не хрумсткія...

- Дык абмаскалілася за столькі гадкоў, нябось, не ўсё сама робіць, нешта прыслузе даручае.

- Трымай кішэню шырэй: яна ж толькі кіруе, а ўсё хатняя прыслужніца выконвае.

- Эх, Коля, Коля, такую дзеўку сапсаваў...

- Ды перастань - добрая баба, і з рукамі, і з галавой. А дранікі ў тваёй заўсёды лепш атрымліваліся, гэта і сама Тамарка кажа... На пытанне ж тваё аб убогасці адназначна і не адкажаш. Якраз збоку вы глядзіцеся вельмі прывабна, цалкам па-еўрапейску. Усё вунь дагледжана, усе працуюць, і работы ўсім хапае, і ўзбекаў завозіць не трэба. Не ва ўсёй Еўропе такі парадак і культура. Я вунь нядаўна на машыне праехаў амаль увесь былы сацлагер. Многія краіны і блізка не стаялі. Ды і ў Расіі не ўсе ў смятане купаюцца. Праўда, у нас губерня ад губерні часам моцна адрозніваюцца. У нас, фактычна, хутчэй губернскае, а не прэзідэнцкае кіраванне.

- Цудныя дзеі твае, Госпадзе! У вас жа прэзідэнт таксама губернатараў прызначае. У нас, дарэчы, працэдуру запазычыў, і не толькі гэтую. Правільна зрабіў. І вось ты мне заяўляеш: у Расіі губернская ўлада? Так і краіну разарваць можна, - і ён замоўк.

Стэфанія асцярожна кранула Вячаслава за плячо.

- Я, мабыць, пайду да жанчын, мне гэта не цікава, а ты, калі хочаш, заставайся ў засадзе.

- Не, і я таксама пайду да стала, а то яшчэ Казік заўважыць, пакрыўдзіцца.

Маладыя людзі вынырнулі з вечаровага прыцемку на тэрасу.

- О, вось і нашы экскурсанты! - крыху хістаючыся, устаў з-за стала і ступіў ім насустрач гаспадар. - Гэтая цудоўная паненка - мая стрыечная сястра Стэфанія, а гэта ўжо амаль мой швагер Вячка, па-вашаму, па-маскальску - Вячаслаў. І яшчэ, па-нашаму швагер - гэта муж сястры, хай нават і стрыечнай. А гэта мой сваяк Мікалай, маскоўская штучка, а так нядрэнны хлопец і таксама муж сястры, толькі ўжо маёй жонкі. Жанатыя мы, Вячка, на сёстрах, вось так. Значыць, і вы цяпер паміж сабой нейкія сваякі. Праўда, якія, пакуль не ведаю, але прыйдзе жонка, яна ў гэтым вялікі спец, яна ўсё і растлумачыць. Ну, давайце, давайце за стол, цяпер і свежанькіх дранікаў сястрыцы паднясуць. Як экскурсія? А экскурсавод?

- Усё было класна! Мы да гэтага часу ад усяго адысці не можам, дзякуй табе велізарнае. Аб уражаннях і астатнім потым распавядзем. Мы, здаецца, вашу гутарку незнарок перапынілі, - папрасіў прабачэння Вячаслаў.

- Ды кінь ты, якая гутарка, так, старая балбатня ні пра што. Дакладней, пра што. Вечная спрэчка братоў славян аб іх славянстве і вяршынстве ў гэтым пытанні. Адным словам, каму жывецца весела, прывольна на Русі?

- Казімір шматзначна паківаў указальным пальцам і дадаў: - І ў нас на Беларусі. А то як жа. Давайце, сядайце.

- Казя, я лепш да кабет пайду, а вы ўжо тут мужчынскай кампаніяй і без мяне справіцеся, - актыўна запратэставала дзяўчына і, непрыкметна падміргнуўшы скісламу хлопцу, мовіла гучна: - Вячка, мы сёння абавязкова павінны патрапіць у Мінск, я цётцы Ядвізе абяцала.