Страница 99 из 111
— Ши юу хараабши? — гээд нэгэншш һурана. Тиихэдэн нугеедэнь:
— Би толгойсон гэжэ хараальби, — гэжэ хэлнэ. Гурбатьхн
ламан: — Би жоргойсон гэжэ хараальби, — тэнэ. Тиижэ хэлсэн байсарань, Суусан хугшэн алта мунгээнь абаашажа, Үнгын
голдо байдаг уладтаа үгөө һэн ха.
68. ГУТАМШАГАН ГУРБАН ШАБГАНСА ТУХАЙ
Тэрэ гурбан шабганса маани уншажа һууба. Тыжэ тэрэ гурбан шабгансын һуухада, сонхоорон нэгэ ямаан онгоошхондо дарбайһан
саарһа эдихэ гэжэ хоёр хул дээрээ бодоод, улыжэ байба. Тыгээд тэрэ шабгансын нэгэниин ижэлжэ ядаад:
— Тадеэ, яагаа ямаан гээштаа, — гэбэ.
Тыхэдэн хоёрдохи шабгансан бапа ижэлжэ ядаад:
— Дуугархагуй гэлсээ пэн губди? — гэбэ. Баһа гурбадахи шабгансан һуужа байтараа:
— Бил дуугараагуйб! — гэбэ.
Иижэ гутамшагай гурбан шабганса гэжэ нэртэй болобо.
69. ГУРБАН УХААТАИШУУЛ
Тархидаа тархайтай хун, нюдэ муутай *, хун, ульхиитэй аматай хун — эдэ гурбан
боосолдобо ха! Боосолдоходоо: тархидаа тархайтай хуниин тар-хияа һабардахагүйб, ульхиитэй аматай хуниин амаяа долёо-хогуйб, нюдэ муутай хуниин нюдөө нюхахагуйб гэжэ боосолдобо.
Тархидаа тархайтай хуниин-эжэлжэ ядаад:
— Иимэл эбэртэй гүрөөһэнэй гаража ерээ һаа яахабша? — гэжэ арбан хургаяа арбайлгаад, тархи дээрээ эбэр шэнги болгожо, хоёр барбаадайгаараа толгойгоо маажажа байба.
Тиихэдэн нюдэ муутай хуниин:
— Би иигээд буудахаб, би иигээд буудахаб, — гэжэ нюдэеэ хоёр гараараа ээлжээгээр аршажа байба, — иигээд оуудахао,
иигээд буудахаб, — гэжэ.
Ульхиитэй аматай хуниин: ШшЯ ямаа
— Тэрэ зөб, тэрэ зоб, — гэжэ хэлэеэ гаргажа байгаад, амаа
долёожо байба. S |
Тиигээд хэниинш боосоогоо алдабагуи.
70. ӨӨДЭНЬ ХАЯҺАН ШУлуу" ж _Д^ЭРЭ УНАДАГ
огшол зөөридөө дашууржа, хоргоопоёо хатааһан хобдог хомхой, хатуу харуу
амбан ноён һуудаг байгаа.
Нэгэтэ амбан ноён атар тартан хониной һүүжэ мүлжэжэ һуутараа, тэрэнээ газарта унагаажархиба. Үлөөдэһэ дутаада-һа эдидэг үлэн хоОһон барлагынь арадань адаглан хаража бай-тараа, газарта хэбтэһэн мяхан тээшэ даб гээдхибэ.
— Үдэр унаһан, мяха өодэнь үргэдэггүй юм, — гэжэ ноён дуугараад, барлагые ёгтолон, зэбүү хүрэмөөр эльгэ хатаба ха.
Барлаг ноёнойнгоо шэг шарай шэртэн, шоо үзэн шобто ха-раад, араа шүдөө хам зуужа, абяагүйхэн газаашаа гарашана.
Амбан арад зонһоо алба суглуулха һанаатай, барлагтаа удэ-шүүлэн, хазаар морёор гэртэһээ мордобо. Холохонош ошоо. Талын тунга ногоон соогуур бүншүүлжэ ябаһан моринойнь
хүл дороһоо торхируунууд "дэрд" гэТДп^япяйһаГмо-Шубуунһаа үргэжэ хажуу тээшээ халба һү^"раЛи мо рин дээрээ зоболгоёо даажа И амбан тогтонгүй. ара
Дэргээ алдалшалай. 1 аи ШШ амиды гол-
Эльгэ зүрхөө эбэртэрээ бүглэрэн унаһан амбан
тойхон абяа гаран: $|j. Щ Лплобо ха.
— Амбанаа абарыш, — гэн рЩШ Hi хэлээ л — Үдэр унаһан мяха өөдэнь YP^^aJ даб гүүлээд. бэлэй-гээд, барлаг хүбүүн ЩЯ
гэдэргээшье харангүй хараа далда орош f эдилгэ аба-
Альгадахадаа арбан, ташахадаа ШН шэхээрээ шагнан. Даг амбан нүгэлөө нюдөөрөө Щшт болон хосорион үльгэр тала хээрэ таршаа хорхойн НШ тҮҮхэтэй агша.
71. ХАЙШАН ГЭЭД НЭГЭ ХААН ӨӨРЫНГӨӨ СЭН
Нэгэ хаан намда ямар сэн үгэгшааб гээд нэгэ хэдэн хундэ иимэ захиралта угэ-
бэ. Тэдэнь ехэ муухан болошоод ябажа ябабад. Тиигэжэ ябатараа нэгэ угытэй үтэлһэн убгэнтэй уулзабад.
Тэрэ үбгэн тэдээнһээ хуу һуража абаад, иигэжэ хаанайда ошоод хэлэбэ:
— Ши хаан нэгэшье сагаа хүрэхэгүйш. Юундэб гэхэдэ, шамайе абаашаад худэлгэхэдэ, юушье, нэгэшье сагаанай юумэ хэжэ шадахагүйш. Шинии богоол, барлагуудта сэн оройдоо угэй гээшэ. Юундэб гэхэдэ, тэдэнэр үглөөнһөө абаад удэшэ болотор пара, жэл соо худэлнэ.
Иигэжэ тэрэ убгэн хэдэн зониие абараа пэн.
72. ХУЛГАЙША ХҮБГУН
Гурбан хубүүтэй үбгэ һамган хоёр ажа-һууһан юм ха. Ехэ үгэйтэй ядуу ажа-һуудалта". айл байгаа. Гурбан хүбүүдынь томонууд боложо, юундэ иимэ ядуу һууна гээшэбибди, гурбуулан ондоо тээшээ ошожо ажабайдалда һуража ерэе. Тиигэжэ эхэ эсэгэ хоёртоо хэлээд, холын аянда мордобод. Ябаа… Ябаа… Гурбан һалаа харгын бэлшэр дээрэ ерэжэ, тэдэ гурбан ондо ондоо тээшээ таһарха гэжэ зубшэбэд.
Эгсэ жэл болоһон хойно, хойто үдыдэ, энэ газартаа уулза-хабди гэжэ зүбшөөд, гурбан тээшээ ошобод. WL
Аха хубууннинь дархан болоо. Мүнгэшье нилээхэн Суглуу-лаа. Дунда хубууннинь ноён болоо. Баһал нилээхэн ехэ мун-гэтэй болобо. Дуу хубууннинь аргагуй бэрхэ хулгайшан болоо.
Тэрэ гэһээр жэл унгэржэ, гурбан хубууд уулзаха болобо. Хэлсэһэн сагтаа, хэлсэһэн газартаа хубууд уулзаба. Хоёр аханар гоёор хубсалшаһан дуу хубуугээ түрүүшээр таняа-гуй. Зай юун болообши гэхэдэнь, тэрэнь хулгайша болооб гэбэ. Аханарынь гайхалсаба. Гурбуулаа гэртээ ерэбэ. Ерэхэдэнь — эхэнь үхэшэһэн, абань арайхан гэжэ хул дээрээ байба. Абаяа хубсалуулаа, эдеэлуулээ. "Ехэ хубуумни дархан болоо, дунда хубуумни ноён болоо", — гэжэ хүршэнэртөө һайрхаба. Ойрхон байдаг баян хун һураа: "Бага хүбүүншни юун болоо гээшэб?" — гэжэ. Тиихэдэнь убгэн дуратай дура-гүйгөер: "Хулгайща болоо", — гэжэ харюусаба. "Хулгайшые угэй- хэхэ болоо, энээнһээ хойшо намда амар жаргал үзүүл-хэеэ болёо" — гэжэ баян хун бодобо. Тиигээд: "Бага хубуугээ намда эльгээгыш", — гэжэ баян хун убгэндэ хэлэбэ. Бага хубуун баянайда ошобо. Баян хун хэлэбэ:
— һайн гэгшын хулгайшан болоо байнаш, хоюулаа боос хэе. Би хара азаргатайб, тэрэмни амбаар соогоо газааһаан суургатай, хоёр хун һахюултай байха, ши тэрэ азаргыемни һүииин хахадта хулууха ёһотойш.
Хулгайша хубуун. баянай хэлээшээр — һүниин хахадта хара азаргыень хулуухаар түхеэрбэ. Үхэһэи эжынгээ хубсаһаар эхэиэрээр хубсалаад, хоёр домбо архи абаад, таяг тулаад, гуйранша шабганса болоод баян айлайДа оробо. Гуйгаашай болоод, газаа досоотуурхииень хуу хаража абаба. Үдэшэлэи харанхышаг болоходо баһал тэрэ айлдаа хонуулыт гэжэ Wf" заахи харшынь үүдэ түрьюулбэ. Гуйранша шабгансаһаа ха-шараад, харшан соогоо оруулаад, гэрэй хаяада солоомо дэб-
дижэ угэбэ.
Тээ хахад һүниин дүтэлхэ багта хоёр харуулшадта хандан хэлэбэ: "Тугаар тээ тэндэ ябаһамни паар моритой улад ха-жуугаарамни гүйлгэжэ гарахадаа, энэ хоёр домботой мэшээг унагаажархёо, юумэнэй гоожосогоожо байхада абаһамни энэ хоёр домботой шэнгэн юумэ байба, таанарта хэрэгтэй һаань абыт, хэрэггүй һаань адхажархихам". Тиихэлээрэнь нэгэ ха-руулшанайнь һонирхоод харахадань, архи байба. Хүхеэд, ну-хэрөө дуудаба. Домботой архиие нэгэ нэгээр амаа олоигуй уужархибад.
һүниин хахад багта харуулшад хоюулаа гонзойлдожо унашоод, эз. э мэдээгүй хэбтэбэд. Тэрэ һамбаанда эхэнэр хуб-саһаяа тайлажа хаяад, харуулшадай' хажууһаа түлхюурыиь абажа, амбаарынь неэжэ азаргынь гаргаад, газаа тээһээнь баянай сонходонь ошоод, азаргыень харуулба. Баян хун тэрэ һүниндөө унтабагүй.
Үглөө үглөөгүүрынь азаргаяа унаад, баянайда харуулхаяа ошобо. *Баяншье досоогоо хара бэдьхэ ургашоод байһан мүр-төө "һайн", "һайн" гэсэгээн шүдэнэй сагаа үгэбэ.
Досоогоо хара буугаад байһан. баян хүн хоёрдохиёол мэ-хэлэгдэхэгүйл байхаб гэжэ бодоод, баһа шэнээр боос хэбэ. "Би хадаа түйсэ соо мүнгэ хэжэ хабхаглаад, соихо дээрээ табяад, һахижа һуухаб, ши тиихэдэ бапа һүниин хахадта мүнгыем хулууха ёпотойш", — гэжэ баян хун "одоол мунеа шамайе тонгойлгохоб даа" гэһэн һаналаар сээжээ дүүргэжэ, баяртайшаг шэнгеэр хэлэбэ. — г-*Щ
Хулгайша хүбүүншье зүбшээжэ, мүнгыень хулуухаар тү-хеэрбэ. Тэрэ нютагтаа һаяхан үхэһэн хүнэй хүүр задалжа гаргаба. Тэрээнээ өөрынгөө хубсаһаар хубсалуулаад, һүниин хахад багта баянай гэр тээшэ үхэһэн хүнээ шэрээд ошобо. Харахадань, баян хүн сонхондоо буу бариһан, түйсэтэй мүн-гэеэ алдангүй харашоод һууба. Аргааханаар маряа маряа-һаар сонхо доронь ошоод, үхэһэн хүнээ сонхын дорохи харан-хыһаа бултайлгаба. Баян хүн гэнтэ хубсатай үхэһэн хүнине харахалаараа — толгой руунь буудажархиба. "Одоол алааб даа, — гэжэ баян хүн хүлһэншэдтөө, — алуулһан хүниие абаа-шагты", — гэһэн захиралта үгэбэ. — Тэрэ һамбаанда түйсэтэй мүнгыень абшаба.