Палескія рабінзоны

– Ну і страшыдла! – прамовіў Мірон. – Яго не толькі дубіна, але і гармата не возьме. Ліха з імі, з гэтымі суседзямі.

– Крыўдна ўсё ж! – пашкадаваў Віктар. – Гэткі выпадак, а ты стой ды глядзі, як дурань.

Пайшлі далей. У густым ельніку пачулі зусім блізка моцны лопат крылаў; здавалася, нейкая вялізная птушка заблыталася ў галінах і не можа адтуль выбіцца. Зірнулі ў той бок і сапраўды заўважылі вялікага чорнага птаха. Ляцеў ён так нізка і так нязграбна махаў крыламі, што, здавалася, яго было зусім лёгка злавіць рукамі.

– Хапай яго! – кінуўся наперад Мірон. Але Віктар не зварухнуўся.

– Дарэмна. Гэта табе так здаецца. Глушэц заўсёды так лятае ў ельніку, але ніхто яшчэ не лавіў яго рукамі.

– У такім разе хадзі сюды, – крыкнуў Мірон. – Я табе пакажу нешта другое.

Калі Віктар выбраўся на купчастую балоцістую палянку, дык убачыў, што Мірон схіліўся над журавінамі.

– Пакаштуй, якія яны смачныя, салодкія пасля зімы, – сказаў Мірон. – Шкада толькі, што гэтыя лясныя жыхары ўжо ласаваліся тут. І нам мала пакінулі.

З вялікай ахвотай падмацаваліся хлопцы ягадамі ды назбіралі яшчэ ў шапку.

– Нічога, жыць можна, – з задавальненнем сказаў Віктар. – Але ўсё ж такі мушу сказаць, што ўвесь час адчуваю сябе галодным, і ў роце і ў жываце неяк нядобра. Хоць бы кавалак хлеба ці якога-небудзь варыва – зусім іншая была б справа.

– Спачатку сырому зайцу быў рады, а цяпер ужо сапраўднага абеду захацеў, – засмяяўся Мірон. – У нашым становішчы трэба разважаць інакш: абы-чым, толькі б падтрымаць сябе. І галоўнае, каб разнастайная была страва. Вось чаму і журавіны вельмі карысныя. Гэта, брат, пладавіна, а ў ёй ёсць жалеза, вугляводы, вітаміны.

З поўнай шапкай журавін яны не хацелі ісці далей у лес, далі круг і накіраваліся назад. У адным месцы ўбачылі вялікую змяю. Яна ляжала, скруціўшыся на пяньку, і грэлася на сонейку. Галаву яна вытыркала ўверх і млява варушылася.

Віктар мігам падскочыў і забіў яе дубінаю.

– Ну і гадзіна! – сказаў ён і пакратаў змяю нагою. – Мусіць, з метр будзе.

Яны пасунуліся былі далей, але хутка Мірон прыпыніўся.

– Слухай, – сказаў ён, – у нашым становішчы шкада пакідаць здабычу, якая б яна ні была. Ці нельга будзе як-небудзь скарыстаць і гэту?

– Ды што ж ты з яе зробіш? – засмяяўся Віктар.

– Не ведаю яшчэ. Але ў нашай бядняцкай гаспадарцы ўсё можа спатрэбіцца. Здымем з яе скуру.

– Хіба зрабіць з яе чучала для нашага тэхнікума, экземпляр добры, – згадзіўся Віктар.

Агідная была справа, але праз некалькі хвілін скура была здзёртая. На зямлі застаўся голы, брыдкі скрутак, а Віктар закінуў сабе на плечы скуру-кішку.

Ціха ішлі яны па лесе, пільна прыглядаючыся навокал. За гэты невялікі час, як яны апынуліся на востраве, прырода значна змянілася. Лісце на дрэвах загусцелася, трава паднялася. Здавалася, і птушак больш стала, мацней разляталіся па лесе іх галасы. Вось пінькае лілавагрудая зябка, вось заліваецца чорны дрозд, свішча жоўтая івалга, стукаюць дзятлы. Заварушыліся розныя казюлькі, а ў цяньку пачуўся непрыемны звон камароў. Сям-там пераскакваюць з дрэва на дрэва вавёркі.

– Вось каб яшчэ арэхаў знайсці! – прамовіў Мірон.

– Разласаваўся, – усміхнуўся Віктар. – Не на кожным кроку гэта здараецца, брат ты мой. Нават каб і знайшлі такое самае дупло, дык гэта зусім не значыць, што там абавязкова будуць арэхі: маглі і вавёркі з'есці за зіму.

Тут па дрэве шмыгнула нейкая новая жывёліна, крыху падобная да вавёркі, толькі танчэйшая і даўжэйшая за яе. Колер скуры – руды з белымі плямамі.

Мірон няўважліва зірнуў на яе і прамовіў:

– А гэта не вавёрка?

– Тсс! – шапнуў Віктар і прытрымаў рукою Мірона. – Гэта гарнастай!

– Няўжо ж ён такі нікчэмны? – здзівіўся Мірон.

– Зімою ён белы, а цяпер якраз змяняе зімовае адзенне на летняе. Самая галоўная яго адзнака – канец хваста, які заўсёды бывае чорным.

Гарнастай тым часам знік з вачэй.

Мірон зняважліва паціснуў плячыма.

– А я думаў – гарнастай немаведама што такое. Раней жа ніхто не меў права насіць гарнастаевыя футры, апрача цароў ды князёў.

– Я думаю, каб цары прысвоілі сабе таксама выключнае права на лапці, тады і лапці лічыліся б найбагацейшай і самай моднай рэччу, – усміхнуўся Віктар.

Праз некаторы час натрапілі на вожыка. Убачыўшы небяспеку, небарака зараз жа скруціўся ў клубок. Хлопцы падышлі да яго і пачалі меркаваць, што з ім рабіць.

– Каб былі дома, то ўзялі б яго жывым на пацеху, а тут што з ім будзеш рабіць? Есці, мусіць, яго нельга, – разважаў Віктар.

– А трэба было б і яго як-небудзь скарыстаць, – напружана думаў Мірон. – Могуць, напрыклад, спатрэбіцца ягоныя іглы ў якой-небудзь справе.

– А ведаеш што? – схапіўся Віктар. – Калі ўзяць яго скуру ды абкруціць ёю канец нашай дубіны, дык будзе такая булава, што з ёю хоць на мядзведзя ідзі!

– Вось бачыш!

– Але ж як шкада забіваць гэтае мілае стварэнне! – уздыхнуў Віктар.

Аднак прыйшлося забіць. Да журавін і змяінай скуры далучыўся вожык. З гэтай здабычай яны і вярнуліся дадому.

Было яшчэ рана, не пазней за поўдзень. Часу заставалася досыць для гаспадарскай працы. Паабедалі рыбай, арэхамі і журавінамі.

Скуру змяі павесілі сушыцца, а з вожыка пачалі рабіць булаву. Але ж і папакутавалі, пакуль знялі з яго скуру сваім «нажом»! Скрывавілі ўсе чатыры рукі. Затое булава выйшла на славу! Толькі Мірон усумніўся ў ёй.

– Супраць чалавека, – сказаў ён, – лепшай і не трэба. А што ты зробіш са зверам? Для яго гэтыя іглы – нішто.

– А ўсё ж такі лепш, як голая дубіна, – цешыўся Віктар.

Цяпер, калі непасрэдная пагроза голаду адсунулася, яны мацней адчулі недахват адной дробязі – пасудзіны ці якога чарапка для вады. Увесь час ім прыходзілася піць жменямі, а калі вада спала, то зусім дрэнна зрабілася: часам да чыстай вады нельга было даступіцца так, каб дастаць яе абедзвюма рукамі, і даводзілася піць брудную.

– Гэткае глупства ды так перашкаджае! – злаваў Віктар. – Пойдзем шукаць гліны, можа, злепім які чарапок.

– Хадзем на рыбу і па дарозе пашукаем, – згадзіўся Мірон. – Да захаду сонца застаецца яшчэ гадзін з пяць.

Але не так лёгка было знайсці гліну, як гэта здавалася. То пяскі, то балота – а гліны ні знаку. Усё далей і далей зварочвалі яны ўбок. Падыходзячы да аднаго балотца, здалёк заўважылі, што на беразе яго нехта капошыцца. Хлопцы прыпыніліся і пачалі ціхенька красціся. Але чым больш набліжаліся, тым болей дзівіліся: гэты «нехта» не быў падобны ні на звера, ні на птушку. Проста штосьці круглае круцілася на месцы, станавілася рубам.

– Чарапаха! – прашаптаў Віктар.

Хлопцы спыніліся і пачалі наглядаць за ёй. Чарапаха была велічынёю з шапку. Яна неяк смешна і нязграбна прыстасоўвалася, каб хвастом выкапаць у зямлі ямку, і была так занята сваёю справай, што нічога не заўважала навакол. Хлопцы падпаўзлі зусім блізка.

– Што яна робіць? – прашаптаў Мірон.

– Ямку капае, каб пакласці туды яечкі, – шэптам адказаў Віктар.

– Ці не пачакаць, пакуль яна паложыць? Кажуць, яе яечкі вельмі смачныя.

– Можа, яны і сапраўды смачныя, – сказаў Віктар, – але і яна не дурная: яна ўмее зрабіць так, каб такія ласуны, як ты, іх не елі.

– Якім чынам?

– Вельмі проста: палажыўшы яйкі, яна мочыць іх нечым вельмі непрыемным.

– Не можа быць! Хто табе казаў?

– У кніжцы чытаў.

– Тады ўперад! На чарапаху! – крыкнуў Мірон.

Хлопцы выскачылі і схапілі бездапаможную жывёліну. Бедная чарапаха схавалася ў свой панцыр.

– Як жа да яе даступіцца? – казаў Віктар, варочаючы яе ў руках.

– Прыйдзецца праз дзірку закалоць.

З жалем выканалі яны гэты непрыемны абавязак.

– Я думаю, не трэба нам цяпер далей ісці, – сказаў Мірон. – Адразу маем і вячэру, і пасудзіну.

Вярнуліся дадому. Нялёгка было выцягнуць чарапаху з яе панцыра, але вячэру на гэты раз хлопцы мелі выключную. Пасудзіну таксама атрымалі добрую. Толькі крыху перашкаджаў ніжні, з чэрава, панцыр. Аднак Мірон лічыў, што гэта нават і лепш.