Салярыс

— Ты бачыў?!

Ён нагнуўся да мяне.

— Ты абараняў мяне. Ад каго? Цi мо гэта галюцынацыя?

— Што ты бачыў?!

— Гэта чалавек, праўда?

Снаўт не адказаў. Ён адвярнуўся да сцяны, нiбыта не хацеў, каб я бачыў яго твар. Ён барабанiў пальцамi па металiчнай перагародцы. Я пазiраў на яго руку. На костачках ужо не было крывi. I тут я раптоўна зразумеў.

— Гэты чалавек рэальны, — прамовiў я цiха, амаль што шэптам, нiбыта перадаваў яму тайну, якую маглi падслухаць. — Так? Да яго можна… дакрануцца? Яго можна… паранiць… апошнi раз ты бачыў яго сёння.

— Адкуль ты ведаеш?!

Снаўт стаяў, не адварочваючыся. Стаяў ля самай сцяны, датыкаючыся да яе грудзьмi, нiбыта яго прыбiлi мае словы.

— Непасрэдна перад маёй пасадкай… Незадоўга да гэтага?

Снаўт скурчыўся як ад удару. Я ўбачыў яго шалёныя вочы.

— Ты?!! — выцiснуў ён. — Хто ТЫ такi?!

Здавалася, ён вось-вось кiнецца на мяне. Гэтага я не чакаў. Усё стала з ног на галаву. Ён не верыць, што я той, за каго сябе выдаю? Што гэта азначае?! Ён глядзеў на мяне з сапраўдным страхам. Цi мо гэта было ўжо шаленства? Атраўленне? Усё мажлiва. Але ж я бачыў — гэтае стварэнне, а значыць, i я сам… таксама?..

— Хто гэта быў? — спытаўся я.

Гэтыя словы крыху супакоiлi яго. Але ён пазiраў на мяне так, нiбыта яшчэ не давяраў мне. Я зразумеў, што зрабiў фальшывы крок i што ён не адкажа мне.

Снаўт паволi ўсеўся ў крэсла i сцiснуў галаву рукамi.

— Што тут адбываецца… — прамовiў ён цiха. — Бязглуздзiца…

— Хто гэта быў? — паўтарыў я.

— Калi ты не ведаеш, — прамармытаў ён.

— Дык што?

— Дык нiчога.

— Снаўт, — прамовiў я, — мы ж далёка ад дому. Давай гуляць адкрыта. Усё i так заблытана.

— Што ты хочаш?

— Я хачу, каб ты сказаў, каго ты бачыў.

— А ты?.. — падазрона прамовiў ён.

— Снаўт, ты ходзiш па кругу. Я табе скажу, але i ты мне скажы. Можаш не хвалявацца, я не буду лiчыць цябе вар’ятам, бо ведаю…

— Вар’ятам! О Божухна! — Ён паспрабаваў засмяяцца. — Мой ты чалавеча, але ж ты нiчога, зусiм нiчога… бо вар’яцтва было б выратаваннем. Калi б ён хоць на iмгненне паверыў, што з’ехаў з глузду, ён не зрабiў бы гэтага, ён быў бы жывы…

— Значыць, ты схлусiў, калi напiсаў у акце пра нервовую ўзбуджанасць?

— Вядома!

— Чаму ты не напiшаш праўду?

— Чаму? — перапытаў ён.

Запанавала маўчанне. Я зноў зайшоў у тупiк, я зноў нiчога не разумеў, а праз хвiлiну мне здалося, што я здолею пераканаць яго i мы сумесна паспрабуем адгадаць загадку. Чаму, чаму ён не хоча гаварыць?!

— Дзе робаты? — азваўся я.

— На складах. Мы замкнулi ўсiх, за выключэннем тых, якiя абслугоўваюць касмадром.

— Навошта?

Ён не адказаў.

— Ты не скажаш?

— Я не магу.

Тут было штосьцi такое, чаго я нiяк не разумеў. А мо падняцца да Сарторыуса? Раптам я ўспомнiў запiску, i яна падалася мне на гэты момант сама важнай справай.

— Як ты ўяўляеш нашу далейшую працу ў такiх абставiнах? — спытаўся я.

Снаўт пагардлiва пацiснуў плячыма:

— Якое гэта мае значэнне?

— Ах, так? Што ж ты будзеш рабiць?

Снаўт маўчаў. Недзе ў далёкай цiшынi зашлёпалi босыя ногi. Пасярод нiкелю i пластыку, высокiх шафаў з электроннай апаратурай, шкла, дакладных прыбораў гэтае шлёпанне гучала як няўдалы жарт нейкага пустадомка. Крокi наблiжалiся. Я ўстаў i напружана сачыў за Снаўтам. Ён услухоўваўся, прымружыўшы вочы, але не падаваў прыкмет страху. Выходзiць, ён баяўся не яе?

— Адкуль яна з’явiлася? — спытаўся я. I на яго маўчанне дадаў: — Ты не хочаш сказаць?

— Я не ведаю.

— Добра.

Крокi аддалiлiся i сцiхлi.

— Ты не верыш мне? — прамовiў Снаўт. — Даю табе слова, што не ведаю.

Я моўчкi адчынiў шафу са скафандрамi i пачаў рассоўваць цяжкiя пустыя абалонкi. Як я i меркаваў, углыбiнi, на круках, вiселi газавыя пiсталеты для палёту ў прасторы без гравiтацыi. Вядома, гэта не зброя, але газавы пiсталет лепш, чым нiчога. Я праверыў зарад i павесiў пiсталет у футарале цераз плячо. Снаўт уважлiва назiраў за мной. Калi я падбiраў даўжыню раменьчыка, ён з’едлiва ўсмiхнуўся, паказаўшы жоўтыя зубы.

— Удалага палявання! — прамовiў ён.

— Дзякуй табе за ўсё, — сказаў я i накiраваўся да дзвярэй.

Ён ускочыў з крэсла:

— Кельвiн!

Я зiрнуў на яго. Ён ужо не ўсмiхаўся. Бадай што нiколi я не бачыў такога спакутаванага твару.

— Кельвiн, гэта не… Я… я… сапраўды не магу, — мармытаў Снаўт.

Я чакаў, цi скажа ён што-небудзь яшчэ, але ён толькi мыляў губамi, нiбыта хацеў з iх нешта выцiснуць.

Я павярнуўся i моўчкi выйшаў.

САРТОРЫУС

Калiдор быў пусты. Напачатку ён вёў прама, а пасля збочваў управа. Я нiколi не быў на Станцыi, але пад час падрыхтоўкi правёў шэсць тыдняў у яе дакладнай копii, якая знаходзiцца ў Iнстытуце, на Зямлi. Я ведаў, куды вядзе алюмiнiевы трап. У бiблiятэцы было цёмна. Вобмацкам знайшоў выключальнiк. Калi адшукаў у картатэцы дадатак да першага тома «Салярыстычнага штогоднiка» i нацiснуў на клавiшу, у адказ запалiўся чырвоны агеньчык. Я праверыў у рэгiстратары — кнiжка была ў Гiбарыяна, як i другая — «Малы Апокрыф». Я патушыў святло i спусцiўся назад. Я баяўся iсцi да Гiбарыяна, хоць i чуў, што яна выйшла. Але ж яна магла туды вярнуцца. Я пастаяў ля дзвярэй, пасля, сцiснуўшы зубы, прымусiў сябе ўвайсцi.

Асветлены пакой быў пусты. Я пачаў перабiраць кнiжкi, якiя ляжалi на падлозе ля iлюмiнатара; пасля падышоў да шафы i зачынiў яе. Я не мог бачыць пустое месца мiж камбiнезонамi. Ля iлюмiнатара дадатку не было. Я метадычна перакладваў том за томам i нарэшце, калi дайшоў да апошняга стоса кнiг, якiя ляжалi мiж ложкам i шафай, знайшоў тое, што шукаў.

Я спадзяваўся, што знайду ў кнiзе нейкi след, i сапраўды, у змесце ляжала закладка; чырвоным алоўкам было падкрэслена прозвiшча, якое мне нiчога не гаварыла, — Андрэ Бертан. Гэтае прозвiшча сустракалася на дзвюх старонках. Зiрнуўшы на першую, я даведаўся, што Бертан быў запасны пiлот на караблi Шанагана. Наступная згадка пра яго была больш як праз сто старонак. Адразу пасля высадкi экспедыцыя захоўвала надзвычайную асцярожнасць, але калi праз шаснаццаць дзён высветлiлася, што плазматычны Акiян не толькi не выяўляе нiякiх адзнак агрэсiўнасцi, але нават адступае перад кожным прадметам, што наблiжаецца да яго паверхнi, i як можа пазбягае непасрэднага кантакту з апаратурай i людзьмi, Шанаган i яго намеснiк Цiмолiс адмянiлi частку асаблiвых мер, якiя дыктавалiся асцярогай, бо гэтыя меры надзвычай абцяжарвалi i тармазiлi выкананне задання.

Пазней экспедыцыя была падзелена на невялiкiя групы з двух-трох чалавек, якiя выконвалi палёты над Акiянам часам на некалькi соцень мiль; выкiдальнiкi прамянёў, якiя раней прыкрывалi i засцерагалi ўчастак вывучэння, былi пакiнуты на Базе. Першыя чатыры днi пасля гэтых змен прайшлi без анiякiх здарэнняў, калi не лiчыць, што час ад часу псавалася кiслародная апаратура скафандраў, бо вывадныя клапаны былi адчувальныя да ядавiтай атмасферы планеты. Таму амаль штодзённа iх даводзiлася мяняць.

На пяты дзень, або на дваццаць першы з моманту высадкi, двое вучоных, Каручы i Фехнер (першы быў радыебiёлаг, а другi фiзiк), выправiлiся ў даследчы палёт над Акiянам на маленькiм (на два месцы) аэрамабiлi. Гэта быў не лятаючы апарат, а машына на паветранай падушцы.

Калi праз шэсць гадзiн яны не вярнулiся, Цiмолiс, якi ўзначальваў Базу пад час адсутнасцi Шанагана, аб’явiў трывогу i выслаў на пошукi ўсiх, хто трапiў пад руку.

У вынiку фатальнага збегу абставiн радыёсувязь у той дзень перапынiлася прыкладна праз гадзiну пасля выхаду пошукавых груп; прычынай гэтага з’явiлася вялiкая пляма на чырвоным сонцы, якое выкiдвала ў верхнiя слаi атмасферы магутны струмень часцiнак. Працавалi толькi ўльтракароткахвалевыя перадатчыкi, якiя давалi магчымасць весцi перамовы на адлегласцi не больш як дваццаць мiль. Акрамя таго, перад заходам сонца апусцiўся густы туман, i пошукi давялося спынiць.