Салярыс

Старшыня: Практычна не будзе, гэта значыць даследаванняў у гэтым напрамку нiхто весцi не будзе.

Бертан: Наша гаворка пратакалiруецца?

Старшыня: Так.

Бертан: У такiм выпадку я хацеў бы заявiць, што камiсiя праявiла непавагу не да мяне — я тут нi пры чым, — а да самога духу экспедыцыi. Я хачу яшчэ раз падкрэслiць, што адмаўляюся адказваць на далейшыя пытаннi.

Старшыня: У цябе ўсё?

Бертан: Усё. Але я хацеў бы сустрэцца з доктарам Месенджарам. Гэта мажлiва?

Старшыня: Вядома».

Так заканчваецца другi пратакол. Унiзе дробным шрыфтам была надрукавана заўвага, у якой паведамлялася, што доктар Месенджар на другi дзень амаль тры гадзiны гаварыў з Бертанам з вока на вока, а затым звярнуўся ў Раду экспедыцыi, дабiваючыся вывучэння паказанняў пiлота. Месенджар сцвярджаў, што на карысць такога вывучэння дадатковыя звесткi, атрыманыя ад Бертана, якiя могуць быць аб’яўлены толькi тады, калi Рада прыме станоўчае рашэнне. Рада ў асобе Шэнагана, Цiмолiса i Трае аднеслася да заявы Месенджара адмоўна, i справа была спынена.

У кнiзе прыводзiлася таксама фотакопiя адной старонкi пiсьма, знойдзенага пасля смерцi Месенджара сярод яго папер. Вiдаць, гэта быў чарнавiк; Равiнцару не ўдалося высветлiць, да чаго прывяло гэтае пiсьмо i цi было яно наогул адпраўлена.

«…iх здзiўляючая тупасць, — так пачынаўся тэкст. — У клопаце пра свой аўтарытэт сябры Рады — а канкрэтна Шэнаган i Цiмолiс (голас Трае не лiчыцца) адхiлiлi мае патрабаваннi. Зараз я звяртаюся непасрэдна ў Iнстытут, але ты ж сам разумееш, што гэта толькi бездапаможны пратэст. Звязаны словам, я не магу, на жаль, перадаць табе, што расказаў мне Бертан. На рашэнне Рады, вядома, мела ўплыў тое, што з такiмi неверагоднымi звесткамi прыйшоў чалавек без вучонай ступенi. А многiя ж даследнiкi маглi б пазайздросцiць цвярозасцi розуму i назiральнасцi гэтага пiлота. Калi ласка, паведамi мне са зваротнай поштай наступнае:

1) бiяграфiю Фехнера з самага дзяцiнства;

2) усё, што табе вядома пра яго сям’ю i сямейныя абставiны; здаецца, у яго засталося малое дзiця;

3) тапаграфiчны план населенага пункта, дзе рос Фехнер.

Мне хацелася б выказаць табе сваё меркаванне пра ўсё гэта. Ты ведаеш, праз нейкi час пасля таго, як Фехнер i Каручы выправiлiся ў палёт, у цэнтры чырвонага сонца з’явiлася пляма, карпускулярнае выпраменьванне якой, згодна з дадзенымi Сатэлоiда, перапынiла радыёсувязь у раёне паўднёвага паўшар’я — там знаходзiлася наша База. З усiх даследчых груп на сама вялiкую адлегласць ад Базы аддалiлiся Фехнер i Каручы.

Такога густога i ўстойлiвага туману пры абсалютным штылi мы не назiралi нi разу за ўвесь час нашай пабыўкi на планеце, аж да самага дня катастрофы.

Я лiчу, што ўсё ўбачанае Бертанам было часткай «аперацыi Чалавек», якую выканала гэтая клейкая пачвара. Сапраўднай крынiцай усiх утварэнняў, якiя заўважыў Бертан, быў Фехнер, яго мозг, над якiм было праведзена незразумелае нам «псiхiчнае ўскрыццё»; у якасцi эксперымента ўзнаўлялiся, рэканструявалiся некаторыя (вiдаць, найбольш устойлiвыя) адбiткi ў яго памяцi.

Ведаю, гэта гучыць як фантастыка; ведаю, я магу памылiцца. Таму i прашу ў цябе дапамогi. Зараз я знаходжуся на Аларыху i там буду чакаць твайго адказу.

Твой А.».

Я ўжо ледзьве разбiраў лiтары, бо зрабiлася так цёмна, што кнiжка ў маёй руцэ стала шэрай, радкi расплывалiся ў вачах, але пустая частка старонкi сведчыла, што я дабраўся да канца гэтай гiсторыi, якая ў святле сваiх перажыванняў здавалася мне вельмi праўдзiвай. Я павярнуўся да iлюмiнатара. Ён стаў густа-фiялетавым, на гарызонце яшчэ тлелi вугольчыкi воблакаў. Акiян, захiнуты цемрай, быў нябачны. Я чуў шэлест каляровых палос ля вентылятара. Нагрэтае паветра, якое крыху пахла азонам, здавалася нежыццёвым. Вакол нi гуку. Я падумаў, што ў нашым рашэннi застацца няма нiчога гераiчнага. Перыяд беззапаветнай барацьбы, адважных экспедыцый, цяжкiх страт — як гiбель Фехнера, першай ахвяры Акiяна, даўно мiнуўся. Мне было амаль абыякава, хто «ў гасцях» у Снаўта або Сарторыуса. Хутка, падумаў я, мы перастанем саромецца i хавацца адзiн ад аднаго. Калi мы не здолеем пазбавiцца ад гасцей, то прывыкнем да iх i будзем жыць з iмi, а калi iх стваральнiк зменiць правiлы гульнi, мы прыстасуемся да новых, хоць спачатку пачнём адбрыквацца, кiдацца, мажлiва, нехта з нас скончыць самагубствам, але ў рэшце рэшт усё ўраўнаважыцца. У пакоi цямнела, цемра нагадвала мне зямную. Нiчога не было вiдаць, акрамя светлых контураў рукамыйнiка i люстэрка. Я ўстаў, вобмацкам знайшоў на палiцы вату, выцер вiльготным тампонам твар i лёг на ложак. Шум кандыцыянера нада мной то нарастаў, то сцiхаў, нiбыта там бiўся начны матылёк. Але я нават не адрознiваў абрысаў вентылятара, усё залiла чарната, толькi тоненькая палоска святла, якое невядома адкуль бралася, мiльгала перада мной, цi то па сцяне, цi то дзесьцi далёка, у глыбiнi акiянскай пустынi. Я ўспомнiў, як напалохаў мяне ўчора вечарам нежыццёвы позiрк салярысных прастораў, i мне стала смешна. Зараз я яго не баяўся. Я наогул нiчога не баяўся. Я падняў руку да вачэй. Фасфарычным святлом блiшчаў цыферблат. Праз гадзiну ўзыдзе блакiтнае сонца. Я раскашаваў у цемры, глыбока дыхаў, нi пра што не думаў.

У нейкi момант, калi я зварухнуўся, то адчуў на сцягне пляскаты магнiтафон. Ага, Гiбарыян. Яго голас, запiсаны на плёнку. Мне нават у галаву не прыйшло аднавiць яго, выслухаць. А гэта ж было адзiнае, што я мог зрабiць для Гiбарыяна. Я дастаў магнiтафон i хацеў схаваць яго пад ложак. Пачуўся шэлест, зарыпелi дзверы.

— Крыс?.. — пачуўся цiхi, амаль што шэпт, голас. — Ты тут, Крыс? Як цёмна.

— Нiчога, — адказаў я. — Не бойся. Хадзi сюды.

КАНФЕРЭНЦЫЯ

Я ляжаў на спiне, галава Хэры супакоiлася на маiм плячы, я быў не ў стане пра што-небудзь думаць. Цемра ў пакоi ажывала. Я чуў крокi. Сцены знiклi. Нада мной нешта ўзвышалася, губляючы свае абрысы. Нешта пранiзвала мяне навылёт, абдымала, без дотыку; цемра, празрыстая, невыносная, душыла мяне. Недзе вельмi далёка бiлася маё сэрца. Я сканцэнтраваў усю ўвагу, сабраў апошнiя сiлы ў чаканнi агонii. Яна не наступала. Сам я станавiўся ўсё меншым i меншым, а нябачнае неба, нябачны гарызонт — уся прастора, пазбаўленая формы, хмар, зорак, адступалася i разрасталася, зацягвала мяне ў свой цэнтр. Я стараўся закапацца ў ложак, але пада мной нiчога не было. Змрок нiяк не ратаваў мяне. Сцiснуўшы рукi, я закрыў iмi твар, але i твару ў мяне не было. Пальцы прайшлi наскрозь, хацелася закрычаць, заскавытаць…

Шэра-блакiтны пакой. Рэчы, палiцы, куткi — усё матавае, усё пазначанае толькi контурамi, пазбаўлена ўласных фарбаў. А за iлюмiнатарам — яркая перламутравая бель i цiша. Я залiваўся потам, зiрнуўшы ўбок, заўважыў, што Хэры пазiрае на мяне.

— У цябе не анямела плячо?

— Што?

Хэры ўзняла галаву. Яе вочы былi аднаго колеру з пакоем — шэрыя, святлiстыя, у атачэннi чорных вейкаў. Я адчуў цяпло яе шэпту раней, чым зразумеў сэнс.

— Не. Ага, так, анямела.

Я паклаў руку на яе плячо i здрыгануўся ад дотыку. Затым прыхiнуў яе да сябе.

— Ты саснiў нешта страшнае?

— Саснiў? Так, саснiў. А ты не спала?

— Не ведаю. Здаецца, не спала. Мне не хочацца спаць. А ты спi. Чаго ты так пазiраеш?

Заплюшчыўшы вочы, я адчуваў, як мерна, спакойна стукае яе сэрца там, дзе гучна стукае маё. Бутафорыя, падумаў я. Але я ўжо наогул перастаў здзiўляцца. Мяне не дзiвiла нават мая абыякавасць. Страх i адчай мiнулiся. Я быў ад iх далёка, о, так далёка, як нiхто на свеце. Я губамi дакрануўся да яе шыi, пасля нiжэй, да маленькай, гладкай, як сценкi ракавiны, упадзiны памiж сцёгнамi. I тут таксама чуўся пульс.

Я абапёрся на локцi. Цiхi свiтанак змянiўся рэзкiм блакiтным ззяннем, гарызонт палаў, першы прамень стралой пранiзаў пакой, усё заблiшчала, прамень вясёлкай рассыпаўся ў люстэрку, на клямках, на нiкеляваных трубках; здавалася, што на сваiм шляху святло стукаецца ў кожную плоскасць, iмкнецца вызвалiцца, разбурыць цеснае памяшканне. Было балюча глядзець. Я адвярнуўся. Зрэнкi ў Хэры звузiлiся. Яна падняла на мяне шэрыя вочы.