Страница 21 из 104
Звалiўшыся ў чужы сад, як з неба, я спалохаў мiлую iстоту. Яна кармiла трусiкаў. Клеткi з трусамi стаялi паўз паркан у два паверхi. Я пазнаў дзяўчыну. Дачка Савiча. Калi мы прыходзiлi да хворага доктара здаваць экзамен па iнфекцыйных хваробах, яна, падлетак, школьнiца, падавала нам чай. Доктар, знаёмячы нас з ёй, сказаў: "Гэта мая гаспадыня". Але iмя яе за тры гады я, безумоўна, забыўся.
Яна войкнула, а потым сурова спытала:
"Што вам трэба? Хто вы?"
"Цiшэй! - шыкнуў я. - Я друг тых, каго сёння павесiлi".
"Павесiлi? А каго павесiлi?"
Я ўзлаваўся. Калi iдзе такая вайна, калi штохвiлiны гiнуць людзi, жывуць, аказваецца, вось i так: за высокiм парканам, у добрым садзе, кормяць трусiкаў... Жаруць трусяцiну... I не ведаюць, што робiцца навокал.
"Людзей, якiя не сагнулi спiны. Чуеце? Аблава! Схавайце мяне!" Узлаваны, я не прасiў - загадваў.
I яна зразумела. Схапiла мяне за руку i шпарка пабегла да дома. У калiдоры спынiлася, задыханая, узбуджаная.
"Куды ж вас схаваць? Пад кухняй ёсць пограб. Хочаце туды?"
Я паверыў у яе шчырасць i цалкам даверыўся ёй. Але на парозе кухнi яна спынiлася. Перадумала.
"Не, у пограб дрэнна. На другiм паверсе пакоi нямецкага лекара пана Грота, ён кватаруе ў нас. Я зачыню вас у яго пакоях. Добра? "
Я згадзiўся i на гэта. Яна збегала некуды, вярнулася з ключамi. Мы паднялiся ў мансарду, у добра абстаўленыя пакоi. Пакiдаючы мяне, яна ўсмiхнулася ласкава i разгублена.
"Ключа ў мяне няма. Няхай шукаюць Грота. У тым пакоi за шафай дзверы на гарышча. А там у нас чорт нагу зламае".
Я падзякаваў. Яна зачынiла дзверы на ключ. Але праз хвiлiну вярнулася i прашаптала ў замочную шчылiну:
"Слухайце, вы... Як вас? Калi яны ўсё-такi ўварвуцца сюды, вы будзеце страляць?"
"Буду!" - цвёрда i бязлiтасна адказаў я.
"У шафе ў Грота стаiць аўтамат".
О, дзяўчо гэтае было не з баязлiвых! Дарэмна я ўпачатку блага падумаў пра яе. З той хвiлiны я адчуў да яе павагу. Безумоўна, учынкi яе ў той мiг маглi быць не ад свядомага пераканання, а ад жадання рамантыкi, што ўласцiва такому ўзросту. Але было бясспрэчна - чалавек наш, сумленны. Iнтуiцыя не падвяла. I гэта радавала.
У завулак яны ўскочылi ў той жа мiг, як я застаўся адзiн у шыкоўнай кватэры нямецкага афiцэра. Я ўбачыў iх праз акно. Гестапаўцаў з сабакамi i палiцаяў. Але я перабольшваў ролю аўчарак. Не такiя яны ўжо разумныя i не такi ўжо ў iх тонкi нюх, як пра гэта расказвалi легенды. Звычайныя сабакi. Усе тры чамусьцi кiнулiся ў адзiн двор. Безумоўна, следам за iмi туды ўскочыла ўся зграя гестапаўцаў i палiцаяў. Пачаўся вобыск. Пошукi ў тым доме занялi хвiлiн дзесяць. Потым з'явiлася тая модна апранутая жанчына, якую я сустрэў. Я пазнаў яе нават з такой адлегласцi. Яна паказала гестапаўцам на гэты безыменны завулак. У мяне ёкнула сэрца. Няўжо яна бачыла, як я пераскочыў цераз паркан?
Гестапаўцы кiнулiся сюды. Я заглянуў у шафу. Сапраўды, там стаяў аўтамат. Я не адважыўся наблiжацца да акна, каб сачыць за iмi. Маглi ўбачыць. Але вось сабакi загаўкалi, заскуголiлi каля таго месца, дзе я пераскочыў паркан. Значыцца, напалi на след. Я дастаў аўтамат.
I раптам у садзе пачаўся дзiкi вэрхал: вой, брэх, пiск, крык. Я жахнуўся. Няўжо яны кiнулiся на маю ўратавальнiцу? Яна датыкалася да мяне, брала за руку. Забыўшыся на небяспеку, я наблiзiўся да акна. I ўбачыў: аўчаркi рвалi трусоў.
Ты ведаеш, што зрабiла гэтае дзяўчо? Не кожны вопытны падпольшчык мог бы дадумацца. Яны выпусцiла трусоў. Больш таго, яна забiла аднаго i кiнула на сцежку каля таго месца, дзе я пералез паркан. Раз'юшаныя, галодныя сабакi, учуўшы пах крывi, ашалелi. Гестапаўцы не маглi iх стрымаць. Дзве аўчаркi пераскочылi паркан i, убачыўшы трусоў, пагналiся за iмi.
А ў фортку грукалi гестапаўцы.
Гаспадыня спалоханым голасам крычала з ганка:
"Я баюся вашых сабак! Я баюся вашых сабак!"
Вiдаць, нехта з гестапаўцаў пералез i адчынiў калiтку.
Тады яна закрычала абурана: "Панове! Панове! Што вы робiце? Гэта трусы пана Грота! Хiрурга шпiталя пана Грота. Яго трусы. Божа мой! Што мне скажа пан Грот?"
Сабак нарэшце ўгаманiлi. Цяпер яны толькi гырчалi, даядаючы трусяцiну.
Яе спыталi ветлiва:
"Скажыце, фрэйлейн, сюды нiхто не заходзiў?"
Яна ўсхлiпнула:
"Трусы пана Грота! Гэта дом доктара Савiча. I ў нас кватаруе пан Грот, хiрург шпiталя".
Гестапавец цi, магчыма, палiцай паўтарыў пытанне па-расейску.
"У нас заўсёды зачынена фортка. Тату пагражаюць, што яго заб'юць за тое, што ён служыць у немцаў. Я казала яму: навошта яму служыць? Ён мог прымаць хворых дома, як доктар Грайпiнер. У Грайпiнера хутка будзе свая клiнiка. А тату сапраўды могуць забiць. Няшчасныя трусiкi!.. Што скажа пан Грот?"
Яна iграла наiўную дурную дзяўчынку. Але гестапаўцам не было калi слухаць яе балбатню. Старэйшы закамандаваў:
"Пашукаць!"
Яны зайшлi ў дом. Сабакi не пайшлi, бо iх цiкавiлi больш трусы, а не мой след. Ды i ад следу, як я пасля даведаўся, нiчога не засталося. Гэтая дзяўчынка зрабiла яшчэ адзiн надзiва хiтры ход: яна паспела працерцi ганак i падлогу ў калiдоры растворам фармалiну.
З пакояў першага паверха далятаў да мяне гул галасоў, але слоў нельга было разабраць. Потым я пачуў iх крокi на лесвiцы. I яе голас:
"Там жыве пан Грот. Але ён не пакiдае ключа. Ён не верыць, што я магу ўпiльнаваць дом. Вы можаце, безумоўна, паламаць дзверы. Вы падушылi яго трусiкаў. Але што скажа пан Грот? Ведаеце, давайце лепш я пазваню яму, няхай ён прывязе ключы. Ён хутка, у яго свая машына. Тады вы самi растлумачыце яму, што гэта вашы сабакi падушылi яго трусоў. Каб ён не думаў, што я не ўпiльнавала".
"Ну i знайшоў сабе трашчотку гэты Грот", - сказаў адзiн гестапавец, нацiскаючы на ручку дзвярэй.
Другi, недзе ўнiзе, засмяяўся:
"А так яна нiчога. Маладзенькая. Ножкi стройныя".
Вiдаць, глядзеў, нахабнiк, на яе ногi знiзу. Крокi пачалi спускацца, аддаляцца. I ўсё звiнеў яе галасок. Яна ўсё яшчэ нешта гаварыла пра свайго тату, пра пана Грота i пра трусоў. Я пачуў шум машыны. Потым падрабязны даклад аб пошуках нейкаму начальнiку. Магчыма, што гэта быў сам Бругер. Выслухаўшы, ён рэзюмаваў:
"Iдыёты! Перавярнуць дагары ўвесь раён, але знайсцi гэтую сволач! Вось яго фатаграфiя".
Працавалi яны аператыўна, нiчога не скажаш: менш як за гадзiну пасля здарэння была размножана мая фатаграфiя.
Я чакаў: будуць яны "пераварочваць" дом Савiча цi не? Прызнаюся, у той мiг мне не хацелася страляць у iх нi з пiсталета, нi з аўтамата. Я разумеў, якую небяспеку наклiкаў бы ўзброеным супрацiўленнем на гэтую мiлую "трашчотку". Пры ўсёй суровасцi i бязлiтаснасцi таго дня мне да болю стала шкада яе. Ёй трэба жыць! Трэба жыць... каб прынесцi камусьцi многа радасцi.
Нам пашанцавала: у дом яны больш не вярнулiся. Бругер верыў доктару Савiчу. "Пераварочвалi" суседнiя дамы.
Праз некаторы час яна зайшла да мяне. Цiхенька адчынiла дзверы, моўчкi прайшла да канапы, зморана села, выцерла далоняй лоб. Але вочы яе блiшчалi радасна i ўзбуджана.
"Ух, здаецца, мiнула. Як я баялася! Ох, каб вы ведалi, як я баялася. Цяпер я ведаю, што такое "душа ў пятках". Яна скiнула басаножку i памацала сваю пятку; гэта было наiўна i смешна, i яна сама засмяялася: "А хораша я вадзiла iх за нос. Вы чулi? З мяне магла б выйсцi актрыса. Да вайны я хадзiла ў драмстудыю пры клубе чыгуначнiкаў".
I яна ўздыхнула, успомнiўшы той дарагi даваенны час.
Я спытаў, як яе iмя.
"Софа... Мама звала - Соня, а тата i цётка - Зося. Мама мая на дваццаць гадоў маладзей за тату, i яе забралi ў армiю, мама - хiрург. У нашу армiю, - з гонарам падкрэслiла дзяўчына i тут жа ўздыхнула. - А тата працуе ў немцаў. Парадокс. Праўда? Цёця Марына памерла два месяцы назад. Пасварылася з татам, а ў яе хворае сэрца. Тата вельмi перажывае цяпер. А што гэта я, тата, тата... А вы, можа, не ведаеце, хто мой тата... Гэта - доктар Савiч. Вы гараджанiн? У горадзе яго многiя ведаюць".