Արամաշոտ Պապայանի դրամատուրգիայի խոսքարվեստը

ԳԼՈՒԽ 1 ԱՐԱՄԱՇՈՏ ՊԱՊԱՅԱՆԻ ԿԱՏԱԿԵՐԳՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԲԱՌԱՊԱՇԱՐԻ ՇԵՐՏԵՐԸ և ԴՐԱՆՑ ՈՃԱԿԱՆ ԿԻՐԱՌՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ

Կատակերգությունը (կոմեդիան) գրական սեռերի երեք տեսակներից մեկն է: Մյուս երկու տեսակներն են ողբերգությունը (տրագեդիան) և դրաման: Կատակերգությունը, Արիստոտելի սահմանումով, փաստերի վերարտադրությունն է, սակայն ոչ նրանց ամբողջ արատավորության, այլ լոկ ծաղրականի, քանի որ ծաղրականը վատի մի մասն է կազմում: Ըստ Արիստոտելի՝ ծիծաղելի կարող է լինել սխալը կամ որևէ արատ, որը ոչ մեկին վնաս չի պատճառում:

Կատակերգության ժանրը ձևավորվել է Հին Հունաստանում մ.թ.ա. 5-րդ դարում՝ «կոմեդիայի հայր» Արիստոֆանի, ապա նաև Մենանդրոսի ստեղծագործության մեջ: Կոմեդիան իր անվանումը ստացել է ավանդական տոնախմբությունների ժամանակ կատարվող ուրախ խաղերից և ներկայացումներից:

Կատակերգության միջոցով գրողները ձգտում են վեր հանել կյանքի ծիծաղելի կողմերը:

Կատակերգությանը բնորոշ է դրության և խոսքի կոմիզմը: 19-րդ դարում կատակերգության ժանրը զարգացրել են Մ. Պատկանյանը, Ն. Փուշինյանը, Մ. Տեր-Գրիգորյանը: Հետագայում ևս կատագերգությունը շարունակում է մնալ ամենատարածված ժանրերից մեկը: Այդ ժանրի փայլուն ներկայացուցիչներից է Գ. Սունդուկյանը:

Հայտնի են Դ. Դեմիրճյանի, Ն. Զարյանի, Ա. Պապայանի, Գ. Տեր-Գրիգորյանի և ուրիշների սոցիալական և կենցաղային կատակերգությունները:

Գրական բոլոր ժանրերից Ա. Պապայանը նախապատվություն է տալիս կատակերգությանը: «Թեև հասակ եմ առել կյանքի դժվարին պայմաններում,– գրել է նա,– բայց մշտապես ինձ հետ է եղել լավը, լուսավոր օրերի հավատը: Ծանր զրկանքներով լի օրերի փորձը ինձ հուշել է, որ կյանքի դժվարությունները կարելի է հաղթահարել միայն ժպիտով, կատակով, ծիծաղով»:

Ա. Պապայանը իր կատակերգություններում զվարթ ծիծաղով մերկացնում է իրականության ստվերոտ կողմերը և հաստատում լավն ու բարին: Նա նկատում է կյանքի բացասական կողմերը և սրամտորեն բնութագրում իր հերոսներին: նրա կատակերգությունների լեզուն որոշ տեղերում աչքի է ընկնում զգացմունքային հագեցվածությամբ: Նա մեծ ուշադրություն է դարձրել ժողովրդական ոճավորմանը, օգտագործել է ժողովրդական կենդանի բարբառներից վերցված ժողովրդական կենսափորձը և իմաստությունն արտահայտող ասացվածքներ: Նրա կատակերգությունները հարուստ են իմաստալից խոսքերով և աֆորիզմներով: Նրա երկերը աչքի են ընկնում արդիական խնդիրների խոր զգացողությամբ: Ա. Պապայանի ոճը պարզ է, անպաճույճ: Նա ներկայացնում է ժողովրդական ըմբռնումները բարու և չարի, դրականի և բացասականի, ինչպես և ժողովրդի անբեկանելի հավատը ճշմարտության, արդարության հաղթանակի հանդեպ: Հեղինակի ուշադրության կենտրոնում աշխատավոր մարդն է, որին առաջարկվում է բարդ և անհնարին թվացող խնդիրներ: Ա. Պապայանի պիեսների գլխավոր առանձնահատկությունը ծիծաղի հրապարակային բնույթն է: Դա անթաքույց ծիծաղ է: Այն ազգային հումոր է: Վ. Աճեմյանը նշել է, որ Արամաշոտ Պապայանը ճանաչում է «հանդիսատեսի հոգին», մեկ էլ այն, որ ունի «թատրոնի ջիղ»: