Страница 22 из 89
І ўстала. Ён, нібы зразумеўшы нешта, бязважна гладзіў яе
ногі.
- Устаньце ж, - гудным голасам сказала яна.
У гэтым голасе гучала нешта такое рашучае, што ён падпарадкаваўся. Яна прыцягнула яго да сябе і халодна прыклала вусны да яго лба.
- Ну вось. Нікуды я вас не пушчу. Транспарт ужо не ходзіць. Вось ваша тахта. Кладзіцеся. Я зараз.
...Ён ляжаў і абыякава глядзеў у столь. Караблі, так бы мовіць, былі спаленыя. Чуў нейкія рухі ў кухні. Пасля даляцеў голас:
- Згасіце святло.
Ен працягнуў руку, націснуў выключальнік, і адразу пасвятлела чорнае дагэтуль акно. На яго фоне рухаўся сілуэт.
- Хадзіце сюды, - ціха сказаў ён.
- Я і іду..
Пачуўся электрычны нейлонавы трэск. Пасля нейкі лёгкі прывід слізнуў у цемры і крануўся яго.
Ляжала, уся сціснуўшыся, са зведзенымі плячамі, нібы кожны момант чакала ўдару аднекуль з цемры: жывое ўвасабленне краху і адчаю. І ён, прынікшы да яе, пачаў укрываць мяккімі бязважкімі пацалункамі яе плечы. Нібы суцяшаў. Ды так яно і было.
Ляжала з моцна заплюшчанымі вачамі, не адказвала ні на яго пяшчоту, ні на ласкавыя рухі ягоных рук, і вусны былі сціснутымі так горка і так неймаверна моцна, нібы яе катавалі.
- Бедная мая, што з табою ўчынілі . бедная мая. харошая мая. Ну, прачніся, адтань, не трэба. вось бачыш. Усё яшчэ можа быць добра.
Паступова, вельмі паступова яна адтавала; правяла рукою па яго валасах, уздыхнула, абняла яго, пачала прыціскаць мацней і мацней:
- Пашкадуйце мяне, слаўны мой, пашкадуйце мяне. Мне кепска, цяжка, вельмі нядобра. Халодна. Мне цяпер няма куды. няма. няма.
У яго і сапраўды было толькі шкадаванне, шчымлівае, нязноснае, страшнае шкадаванне, у чымсьці падобнае на любоў. Але яна, не ведаючы гэтага, не жадяючы ведаць, цалавала яму рукі:
- Мне страшна. Мне ўсе гэтыя дні было страшна, што я не вытрымаю.
І раптам заплакала. Спачатку з такім нясцерпным адчаем, што мужчына спалохаўся. Потым ўсё больш ціха і жаласна, як пакрыўджанае дзіця. Ён гладзіў яе па валасах, і яна ўжо толькі ўсхліпвала. І раптам, прыхліпваючы, сказала яму:
- Дзякуй табе. О, дзякуй табе! Я сёння не магла б адна. Ноч, песні. А тут халодны пакой, і думы, і нясцерпная абраза. І таму ўсё як з гуся вада ў гэтую ноч і ва ўсе ночы. Я не была з ім, але ён мне, але я яго.
- Кінь пра яго, - жорстка сказаў мужчына.
- Не буду болей. Не варта. Ты мяне навучыў гэтаму. Дзякуй табе, што ты не пакінуў мяне адну. Нават калі ніколі болей - дзякуй. За тое, што трапіў на шляху - дзякуй, што суцешыў і даў сілы - дзякуй, за тое, што ты ёсць - дзякуй.
- Дзякуй і табе. За ўсё.
Яна заснула, прыпаўшы галавою да яго пляча. Зрэдку сутаргава ўздрыгвала ў сне. А ён ляжаў бяссонна і думаў.
І зразумеў, што гэта ўварвалася ў яго жыццё не проста дарожная прыгода, і шкадаванне, і жаданне цішыні на адзін вечар, жаданне паратунку, да якога ён прыпаў, як атручаны да проціяддзя, а нешта куды большае, цяжкае, няўмольнае, але тое, ад чаго нікуды не пойдзеш, дый не трэба ісці.
...Крык цягніка, што ляціць у ноч.
"Так з ёю ніколі і потым не было таго, салодкага, магутнага, пагрозлівага, як смяротная часіна ў навальніцу. Каханая болей за ўсіх, а болей няма і не будзе... Ніколі не было таго, што прынеслі тады яму каляды... Але затое з ёю было іншае... Але затое тут была бязмежная адданасць, цеплыня, пяшчота і давер да яго.
І вяртання ўжо не магло быць. Якімі пасля гэтага сабачымі вачыма ён паглядзіць у гэтыя адданыя вочы, якія жывуць толькі дзеля яго, яшчэ раз жорстка, да смяротнай абразы, а можа, і да смерці падмануць яе, добрую, мілую, якая спачатку проста хацела адпомсціць, а пасля зразумела, што з гэтага атрымалася нешта зусім не тое, і прыпала да яго, як да апошняга мура, і даверылася яму ".
"Усё скончана".
А можа, паспрабаваць яшчэ раз. Прыйсці, уладна ўзяць за руку, вярнуць тое, чаго не было, няма і не будзе.
Вось ён ідзе па начной вуліцы. І каляднікі падыходзяць пад яе хату, і звініць песняй пад самае зорнае неба стракатая юрма.
Ходзіць-паходзіць месяц па небе,
Кліча-пакліча зоры з сабою.
Ускінутыя да зор абліччы, урачыстыя вочы.
Ой вы, зоранькі, сястрычкі мае,
Да хадзем жа мы пана шукаці,
Краснага пана, пана Астапа.
І вось ён і яна кідаюць у мяшок каляднікам сала. Яе рукі, такія белыя, так плаўна і мякка загнутыя на локціках, з ямачкамі ля гэтых локцікаў, кладуць у мех каўбасу.
Ён скрыгнуў зубамі ад пакутлівай рэўнасці.
Не, сысці, узяць за руку, павесці за агністай чырвонай зоркай пад урачыстыя гукі доўгіх труб.
.Але ж, магчыма, нічога гэтага няма, няма.
Ёсць! Ёсць! Яны топчуць снег, і яе рука ў ягонай руцэ, моцная, цёплая, рука каханай болей за ўсіх, а болей няма і не будзе. І весела, радасна скачуць вакол воўк, мядзведзь і каза.
.А Марына ляжыць на тахце, утаропіўшыся ў цемру пустымі вачамі, з якіх знік назаўсёды ён, з якіх знікла назаўсёды ўсё.
Цягнік запавольваў хаду. Радзей і радзей стукалі колы. Праплыў адзін агеньчык. другі.
Мікола схапіў чамадан і кінуўся ў тамбур.
Паўстанак. Будыначак, што дзівам збярогся ў вайну. Слабае святло з акон. Таўшчэзныя таполі ў кветніку.
"Як я мог без гэтага?"
Пазелянелы звон. За будынкам, пад скупым ліхтаром, сялянскія сані. Рыпіць пад нагамі ў людзей снег! І яна! Яна!
Брэнкнуў звон. Цягнік паволі рушыў у ноч.
Кінуць чамадан, каб усё, каб так ці інакш скочыць.
"Так. так. так.", - адбівалі колы.
Ён прымерыўся.
"Не так. не так. не так.", - змяніў рытм цягнік.
Праплыло дзесяць агнёў. два. адзін. Потым цемра. І толькі дужа-дужа слабыя агні хутароў рэдка-рэдка міргаюць у снягах.
.Ён стаяў у тамбуры, прыціснуўшы лоб да ледзянога шкла, і даўкі яблык паступова таяў, таяў, таяў.
"Я ўсё ж страшэнна шкадую, вельмі кахаю яе".
Ён курыў, а ў вушах чамусьці стаялі радкі з нейкага польскага верша. Чые, ён забыў:
Отвужце, отвужце окна в гломб кшычонцэго огроду,
Топельцем в песнь поплынэн, кіпелён похлоненты
Лець, укоханы доме, зэрвій сен з земі окрентем!
О, жоно! О, пшыяцеле! Доправды: нема повроту.
Цягнік набіраў хаду, вырываючыся ў палі, у якіх рэдка-рэдка трапляліся агні і па якіх слаба гуляла дуйка. Пасля зноў пагружаўся ў лес, у нетры, і тады квадраты акон імкліва вырывалі з цемры заснежаныя яліны, каб разбудзіць іх на хвіліну, а пасля зноў пакінуць зімовым снам.
Чалавек стаяў, курыў і глядзеў у начныя снягі.
Лісце каштанаў
I
Чалавек можа сказаць, што ён не любіць мора, сіняга мора, ласкавага, цёплага - і яму не павераць. Чалавек можа сказаць, што ён не любіць светлай-светлай срэбнай поўні над цвітучым садам, у якім вішні купаюцца ў зеленаватым месячным святле, стаяць, як хмары, як белыя прывіды - і з яго толькі пасмяюцца, падумаюць, што ён арыгінальнічае, асабліва калі ў кампаніі ёсць прыгожыя дзяўчаты. А я веру, калі такое здараецца, таму што...
...Нехта можа не паверыць мне, але я і сам не люблю адной з самых прыгожых з'яў на зямлі. Не люблю лістоты каштанаў. Жоўтай, асенняй, залацістай пад сонцам, лапчастай (а за ёй сіняе-сіняе неба залатой восені).
Прыгажэй за яе няма на зямлі. Вулкі ў залатых каштанах ныраюць то ўгору, то ўніз. Наводдаль цьмяна, як праз ваду, плавяцца ў няяркім сонцы залатыя купалы цэркваў. Лістота звініць, калі яе зграбаюць у купы, у якіх так добра куляцца дзецям і закаханым юнакам. Замілаванне такое, што глянь на ўсё гэта - і памры, бо сэрца разрываецца ад прыгажосці ўвядання.