Страница 21 из 89
- Дзядзька Астапа Васілеўчыка дырэктарам пошты ў Лоўні працуе, - уголас разважаў Петра. - Ды не, гэты на злачынства не пайшоў бы.
- На службовае злачынства, - з крывой усмешкай сказаў Ласевіч.
Рукі ягоныя дрыжалі.
Петра думаў. Потым раптам зрабіў здаровы лык піва, нібы ў яго ў глотцы перасохла.
- Ведаю. Ідыёт. Ёлуп. Здаецца, разумею, чаму так. Паштальён тады захварэў, і дзядзька Астапаў.Пошту цэлы месяц Іван Ступа насіў.
Мікола ўнутрана сціснуўся. Яму стала горача.
"Сябар Астапаў. Шырокая, вясёлая і бессаромная морда. Вечныя паскудствы. На вачах у іншых такія мілыя, з такой ладнай прыдумкай, што ўсе яму даравалі. За вочы, калі нават падазраваць не ўсе будуць, такія, за якія б'юць морду. Напрыклад, у спёку кінуць суседу некалькі пачак дражджэй у прыбіральню, каб разлілося на ўвесь двор. Ясна, зрабіў сябру паслугу. Хутчэй за ўсё, без ягонага ведама. Астап харошы, сумленны хлопец. Божа, хутчэй трэба ратаваць становішча. Растлумачыць. Сказаць".
- Петра, ты сёння ж назад? З машынай? Бяры мяне з сабой, - заспяшаўся Ласевіч.
Петра глядзеў на яго са спачуваннем і скрухай, як на цяжкахворага.
- Узяць та я цябе вазьму, - з уздыхам сказаў ён. - Але як ты з гэтай прычыны хочаш ехаць, то лепей не трэба, Міколка. Не вернеш нічога. Толькі душу наддзярэш.
- Што?
- Выйшла яна замуж тыдзень таму. Не піша, не вяртаецца, то са злосці хоць за Астапа, сказала, пайду.
Сцены сталоўкі закруціліся перад Міколавымі вачамі. Каб не ўпасці, ён учапіўся за сталешніцу. Апошнім пробліскам прытомнасці ўбачыў белыя з перапуду Петравы вочы, а потым цяжка ўпаў галавою на стол.
Павольна вярталася прытомнасць. Яго тармасіла за плячо буфетчыца:
- Надрызгаюцца тут, пасля на падлогу бляваць пачынаюць.
- Не на стойку ж яму бляваць, - груба сказаў Петра. - І ўвогуле, ведаеш што. Валі ты адсюль. Ты што, бутэлькі гарэлкі ад фунта ліха адрозніць не можаш. Гора ў чалавека.
Буфетчыца глянула на Міколаў твар і спалохалася:
- А бра-атачка. Дык што ж гэта з табою? Ды не бядуй, не бядуй ты так, даражэнькі.
...Пасля ён крыху прыйшоў да прытомнасці ўжо на вуліцы. Цьмяна памятаў, як праводзіў Петру і як
той сказаў:
- Ну, я цяпер Ступе! З морды квашаніну зраблю, падле. Дый тым мала не будзе.
- Не трэба.
На горад спускаўся прыцемак. Ласевіч ішоў, а сэрца нібы стаяла ў яго глотцы.
Ён спыніўся ля касцёла францысканаў. Змрочныя гмахі ўзносіліся ў нізкае неба. Брудна-шэрыя муры былі нібы пасыпаныя цукарнай пудрай, а вакол стаялі заснежаныя дрэвы. Невядома нашто ён зайшоў на цвінтар і сеў у нішу мура.
Калі нехта адчыняў дзверы, адкрывалася ўнутранасць касцёла, раскалена-чырвоная, як вусце печкі, і з гэтага агню даляталі трубныя гукі: мякка рыкаў арган.
І раптам чалавек заплакаў. Без слёз, адной глоткай, што аж разрывалася, калоцячыся ўсім целам, як усе людзі, якія не ўмеюць плакаць.
У нумары ён паставіў на стол бутэльку гарэлкі і стаў жлукціць поўнымі шклянкамі, як на апошнюю літасць, спадзеючыся на тое, што памрэ.
Доўжыць гэта, нясцерпнае, не было ні сілы, ні жадання. Ён ляжаў, а ў вушах ягоных гучала, і гучала, і гучала, зноў, і зноў, і зноў, як сапсутая пласцінка:
Купіла я сукню
Белага шоўку,
Ды ж тую не знасіла.
Толькі я ў ёй красавалася,
Як я ў ёй вянчалася.
Гарэлі свечы
Дый яснюсенька,
Борздзенька пажахалі,
А мне, дзевіцы,
Маладзю сенькай,
Ды ўжо свет
Завязалі.
Ён не памёр. На жаль. Спачатку хацеў быў напісаць ёй, але раздумаў. Нашто разбіваць ім шчасце. Дый морду біць нікому не хацелася. Позна было нешта рабіць. Астап, ясна ж, нічога не ведаў. Не пайшоў бы на такое. Усё ж былы друг.
Пару месяцаў ён кожную хвіліну хацеў, каб на яго наляцела машына, упала з даху брыла лёду, абы толькі не тое, што адбывалася з ім. Потым стаў пакрысе адыходзіць, цяжка, павольна, пасля занатурыўся: ну, і чорт з імі!
...Цягнік, ірвучыся праз ноч і лясы, працягла заспяваў, загаласіў, скардзячыся на нешта. І чамусьці гэта нагадала
Ласевічу гукі тых даўжэзных труб на калядах. Пэўна, яны гучалі і на вяселлі.
...Хата аж гарыць святлом, сталы, знесеныя адусюль, аж ломяцца: студзіна, вялізныя пякучыя кавалкі свежыны, зялёныя бутэлькі, горы смажанай рыбы.
Яна сядзіць у вышыванай сарочцы. Вянок з кветак і васковых "божых слёзак" аблямоўвае яе залатыя валасы. А пад ім аблічча, крыху сумнае, але ўсё ж здаволенае сваёй пачэснаю роллю на гэтым свяце жыттгтя. Сінявокае, з празрыстым румянцам, з вішнёвымі вуснамі, што ўсміхаюцца сумнавата і адначасова расчулена.
- Горка!
Той схіляецца да яе, здаровы, чубаты, вясёлы, гаспадар. Вочы смяюцца. І вусны Аленчыны раскрываюцца насустрач ягоным прагным вуснам, як кветка. А вакол гудзе і гудзе:
Ды сядзіць зайка
Да пад ліпкаю,
Вочкі трэ,
Да прыйшоў к яму
Падмаршалачак,
Зайка б'е.
"А за што ж мяне,
Падмаршалачак,
Да ты б'еш?
Да ці ж я твае
Вараны коні
Напужаў?
Да ці ж я тваю
Красну дзевіцу
Адбіваў?
І... ды напужалі
Вараны коні
Вераб'і,
І... ды адбівалі
Красну дзевіцу
Малайцы".
"Божа, куды мне ўцячы ад усяго гэтага?"
...Таму праз некалькі там месяцаў ён і сядзеў ля ног
іншай.
- Кіньце, - пасля доўгага маўчання сказаў ён. - Яшчэ некалькі месяцаў назад і я думаў, што свет абурыўся. Даходзіў да такога вар'яцтва, да такога свінства, да такой нізасці, што, каб вярнуць былое, згадзіўся б, каб увесь свет ляснуў, а засталіся толькі яна і я. І вось - нічога. Нічога. Можна жыць. Можна і трэба жыць.
- Дзеля чаго трэба?
- Хаця б дзеля таго, што чалавек зрэдку вось так, як зараз, патрабуе другога.
- Калі вы гэта вырашылі?
- Тады, калі сказаў сабе: не, з гэтым глупствам, з гэтай мукай трэба канчаць.
Яна паклала далонь яму на галаву, пагладзіла валасы.
- Ламанула вас, небараку.
І тады ён абняў яе доўгія моцныя ногі і прынік абліччам да яе каленяў.
- Ну што, што?
- Нічога, проста мне ўпершыню за апошнія месяцы амаль зусім добра.
Маўчалі. Цікаў гадзіннік, і яна адчувала, як, амаль у такт яму, няўхільна адмяраючы час, калоціцца ягонае сэрца. Незваротны, хуткаплынны, няўмольны час яе і яго жыцця.
Яна схілілася і прыпала галавою да ягонай галавы:
- Пусціце мяне, калі ласка, мілы вы мой.
- Ды не пушчу, - з уздыхам сказаў ён.
І раптам яна сама адчула, што яе сэрца, спячае, нібы замарожанае, безжыццёвае, пачало калаціцца ў тым жа рытме, што й ягонае.
- Вы што ж, усю ноч так і праседзіце тут?
- Калі спатрэбіцца, то і ўсю ноч.
- Гэтага не трэба, - з цяжкім уздыхам, нібы скідаючы нешта, сказала яна.