Страница 9 из 26
— Баравік! — весела крыкнуў Косцік, убачыўшы карычневую шапачку, што прытаілася пад галінай елкі.
Неўзабаве ў Кастуся былі свае ўлюбёныя мясціны, куды ён часта бегаў адзін. Бывае, усхопіцца на досвітку, адрэжа лусту хлеба, кошык у рукі, і — толькі яго бачылі! Садзяцца дзеці за стол снедаць, а Косціка няма.
— Дзе ж Кастусь? Ідзі, Міхалінка, пакліч,— кажа маці.
Дзядзька Антось толькі ўсміхнецца ў вус:
— Ды ён ужо колькі гадзін, як па лесе гойсае… Зараз поўны кошык баравікоў прытарабаніць…
А Косцік лёгкі на ўспамін. Кошык амаль даверху напоўнены. Адны баравікі і падасінавікі.
Неяк раз пайшоў ён раненька і прапаў. Сям’я паснедала ўжо, маці ўхадзілася каля печы, Уладзік каровы з поля прыгнаў, а Косціка няма і цяма.
— Можа заблудзіўся дзе хлопец у лесе? — пачала непакоіцца маці.
Косцік у той дзень напаў на вельмі грыбное месца. Куды ні ступі — баравікі! Ды якія! Адзін у адзін! Нагнешся падымаць, а пад кустом цэлая сямейка. Чык, чык!.. Толькі шастае ножыкам. Вось яшчэ два, а вунь трэці! За якую гадзіну назбіраў поўны кошык, а грыбоў на гэтай мясцінцы было яшчэ многа. Прыйшлося вывернуць кошык, паадразаць ножкі і пакінуць толькі шапачкі. Праз хвілін дваццаць — зноў поўна ў кошыку! Пусціўся Косцік дамоў. Ідзе нацянькі, хочацца заглянуць яшчэ ў адну мясціну. Там на тым тыдні ён пакінуў падрастаць маленькія баравічкі… Разгарнуў кошыкам калючыя лапкі, зірнуў і за галаву схапіўся. Матачкі! Уся зямля ўкрыта, хоць касою касі! Што рабіць? Другі раз прыйсці? Не! Косцік скінуў сарочку, звязаў каля шыі — атрымалася торба. Давай ладаваць… Вось было дома здзіўлення, калі ён прывалок столькі грыбоў!
Праз які тыдзень Косцік зноў прыйшоў на тыя мясціны. Але грыбоў не было. Кінуўся ён туды-сюды, — прапалі баравікі! Трапілася колькі штук старых, чарвівых — і ўсё! Трэба ісці блукаць па лесе. Сорамна ісці дамоў з пустым кошыкам. Хоць лісічак набраць, ці што… Доўга хадзіў ён па лесе, але толку не было. Збіраў бы можа яшчэ, але сустрэліся нейкія тры жанкі з кашамі і спалохана запыталі:
— У цябе, хлопча, білет ёсць?
— Не, няма, — адказаў Кастусь.
— Ну, дык уцякай! Тут недзе Струк ходзіць. Пападзешся — грыбы забярэ і вушы паабрывае! Бяжы, пакуль не позна!
Спалоханыя кабеты павярнулі ў гушчар і падаліся ў бок Мікалаеўшчыны…
Косцік ведаў, што гэта бацькаў абход, і хадзіў смела, аднак на гэты раз і ён спалохаўся. Можа які аб’ездчык ці ляснічы паказаўся ў лесе і напалохаў цётак? Пахадзіў ён трохі па лесе і пайшоў дахаты.
За сталом бацька завіхаўся ля чыгунка з бульбаю.
— Ну, пакажы, грыбнік, што ты сёння назбіраў? — запытаў ён сына.
— Нешта ж скора ты вярнуўся, — уставіў слова і дзядзька Антось.
— Скора… Мікалаеўшчынскія цёткі сказалі, што нейкі Струк па лесе ходзіць, грыбы забірае і вушы абрывае, дык я ходу… — адказаў Кастусь.
Пачуўшы сынаў адказ, бацька папярхнуўся, а дзядзька гучна зарагатаў.
Калі бацька выйшаў з хаты, дзядзька Антось, смеючыся, сказаў Кастусю:
— Хіба ж ты не ведаеш, што гэта твайго бацьку мікалаеўцы Струкам празвалі?..
ЗВЯРЫНЕЦ
Як ні быў дзядзька Антось заняты на гаспадарцы, ён усё ж такі знаходзіў час і для рыбацкіх спраў. Раз, а то і некалькі разоў на тыдзень Антось з хлопцамі шыбаваў на Нёман.
Наперадзе важна ішоў Алесь з вудамі, Косцік нёс бляшанку з чарвякамі, а ў торбачцы для прынады рыбы — бульбу і гарох. Дзядзька Антось з Уладзікам валаклі сетку.
— Хоць адна выгода ў Альбуці — Нёман блізка, — часта гаварыў Антось.
Дзядзька быў рыбак адмысловы. На рыбу ен меў нейкі асаблівы спрыт. Антось ведаў усе бухты, віры і азярыны на Нёмане, як свае пяць пальцаў. Ён добра разбіраўся, дзе трэба паставіць пострыжні на шчупакоў, дзе бучык на плотак, дзе венцер на лінёў, а дзе і вудай можна выцягнуць язя фунты на тры-чатыры.
Часам дзядзька адкладваў убок рыбацкую снасць і вёў хлопцаў у грыбы, чарніцы або парэчкі. Праўда, у парэчкі хлопцы самі ведалі дарогу. У Альбуці было столькі парэчак, што збірай усё лета — не пазбіраеш усе. Вакол крынічкі рос густы зараснік, дзе скрозь блішчэлі празрыстыя і ружовыя ягадкі.
Пойдзеш з Антосем у лес — пачуеш і даведаешся многа цікавага. Ён не толькі завядзе на мясцінку, дзе чарніцы адна ў адну, але па дарозе шмат чаго і пакажа. Толькі ўвойдуць хлопцы ў гушчар, як адразу сыплюцца пытанні:
— Дзядзечка, глядзеце, глядзеце! Вунь на каліне птушачка туркоча… — пачынае Косцік.
— Жоўтая, з валляком? — перапытвае дзядзька. — Гэта, браток, жаўна-разбойніца. Яна вулей можа распатрашыць…
— Піць! Піць! — кораценька свістала жаўна, а пасля, убачыўшы людзей, узмахнула крыламі і закрычала: — Лык! Лык!
Ступілі яшчэ некалькі крокаў, дзядзька спыніўся і падаў каманду:
— Ціха! Не шапчыцеся! Слухайце!..
Хлопцы замерлі. Улетку лясны гушчар повен усялякіх дзіўных гукаў. Да Косцікавага вуха далятае блізкі звон чмяля, які кружыцца над кустом дзядоўніку, стук дзятла і пералівісты свіст:
— Цюх! Ці-мох! Кі-я-ям! Кі-я-ям!
— Слухайце добра-добра! — гаварыў Антось. — Чуеце, як выцінае дрозд? Цімох схаваўся ў мох ды не схаваў ног! Ото ж дам кіем, кіем. Мах! мах! па нагах! па нагах!
— Ха-ха! Ну і праўда ж, здорава выціліньгвае пра Цімоха!.. — смяяліся хлопцы, прыслухоўваючыся да песні дразда.
— Дзядзечка, што гэта за трава расце на купіне ў моху? — пытаецца Алесь.
— Гэта, нябож, расічка, ці мацярдушка, — адказвае Антось. — Бачыце, усюды раса высахла, а на расічцы і цяпер блішчыць… А вунь тая каля папаратніку, з жоўтымі і чырванаватымі кветачкамі — пералётнік. Ім Баландзіха лячыла ў Ластку нашага Кастуся…
***
У першае ж лета ў Альбуці Антось з хлопцамі заклалі свой звярынец.
Пачалося ўсё гэта так.
Сабраўся аднойчы дзядзька Антось у лес, закінуў стрэльбу за плечы, гукнуў Таксу. Адышоў лясной сцяжынкай не так далёка ад леснічоўкі, як раптам Такса забрахала і кінулася ў кусты. Дзядзька скінуў стрэльбу з пляча і падаўся ў гушчар. Выбег ён на палянку і ўбачыў, што Такса пагнала лася.
Дзядзька ступіў пару крокаў і сумеўся. Побач стаяла ласяня і пазірала спалоханымі вачыма. Антось асцярожна падышоў бліжэй і пагладзіў яго. Ласяня падняло мызу, лізнула руку,
— Эх ты, блазнота дурненькая!..
Дзядзька закінуў ласяняці на нагу папругу, а другі канец яе прывязаў да маладога дубка. Пасля адышоўся і прыслухаўся. Такса яхкала недзе зусім блізка. Ласіха, відаць, кружыла каля таго месца, дзе пакінула ласяня. Жартачкі будуць дрэнныя, калі раз’юшаны звер наскочыць на чалавека. Дзядзька борздзенька ўзабраўся на дрэва.
Ласяня тупала каля дубка, наравіла сарвацца з прывязі, трывожна пазірала па баках, шукаючы сваю маць. Голас Таксы пачаў аддаляцца…
Антось злез з дрэва, адвязаў ласяня і павёў яго дадому.
А праз дзён колькі Уладзік прынёс маленькую сарначку — дзікую козачку.
— Трэба зрабіць нам звярынец, — сказаў дзядзька Антось, — Наш будзе не такі вялікі, як у Ёлаве, але ж — няхай дзеці цешацца.
Антось зрабіў за ручайком загарадку з жэрдак, скідаў маленькі хлевушок, каб можна было заганяць звяроў нанач.
Не толькі дзеці, але і старэйшыя не маглі нацешыцца ласянём і сарначкай. Яны хутка прызвычаіліся да жыцця ў няволі, сталі рахманыя. Смела бралі з рук траву і галінкі лазы, пілі пойла, забеленае малаком. Наеўшыся, ласяня весела падбрыквала, спрабавала борацца з сарначкай, якая неяк смешна адскоквала ўбок.
Часам ласяня трывожна тупала ў загарадзі, падымала галаву, спрабавала рыкаць…
— Просіцца, беднае, на волю, — заклапочана і неяк вінавата гаварыў дзядзька Антось. — Каб ведаў, што яно знойдзе сваю матку, адпусціў бы ў лес…
Прайшлі тыдні тры. Аднойчы заглянуў у Альбуць аб’ездчык Абрыцкі. Пыхкаючы люлькай, ён конна праехаўся вакол сядзібы, заглянуў у звярынец, нічога не сказаў пра ласяня, толькі загадаў прывезці рыбы ў замак…
А назаўтра раптам прыехаў Кандрат Пальчык з пісулькай ад ляснічага, каб Міхал аддаў ласяня ў Ёлава.