Страница 1 из 26
НЕДАБОЕЧАК
Бразнула клямка, і на ганак выбег босы хлапчук гадоў шасці.
На яго шчуплым твары з вострым носікам — шрамы. Русая галава астрыжана нажніцамі, з-пад няроўных радоў валасоў выглядае сіняваты гуз. У шэрых, яшчэ заспаных вачах — цікаўнасць і насцярожанасць. Хлапчук хвіліну-другую пастаяў, неяк смешна жмурачы вачаняты ад сонца, а потым з усіх ног памчаў роснай сцяжынкай у лес.
— Ты куды, Недабоечак? — выйшла з хлява маці.— Вярніся, Кастусёк! Вярніся! Куды цябе нясе ў такую рань?
Але хлапчук ужо не чуў матчынага голасу. Жвава скочыўшы цераз пералаз, ён схаваўся ў хмызняку.
— От, ранняя птушка… — паківала галавою маці.— Спаць ды спаць бы яшчэ, а ён успорацца ні свет ні зара…
На ўзлессі Косцік спыніўся. Тут ранішні халадок, на траве і жоўтых кветках пералётніку блішчаць кроплі расы. Лясныя жыхары поўняць абшар сваімі звонкімі песнямі.
«Птушаняткі…» — успомніў хлопчык і падаўся ў гушчар, дзе ў ядлоўцавым кусціку было гняздо берасцянкі.
Расхінуўшы калючыя галінкі, Косцік убачыў двух птушанятак. Яны сядзелі ў гняздзечку, разяўлялі жоўтыя дзюбы і ціўкалі.
— Ціха, ціха, скора будзеце снедаць… — сказаў малы і апусціў галінкі. Пасля выйшаў з хвойніку і завярнуў на ўзмежак. Ішоў асцярожна: на мяжы растуць крапіва з асотам, скрозь вострыя каменні. Не паспеў Косцік падысці да старога пня, як з-пад ног пырхнула птушачка.
— Цэк! Цэк! — трывожна закрычала яна.
— Не бойся, жаваранак, не бойся…
Пры самай мяжы навіслі сухія цымбуры пырніку, а пад імі, у ямачцы, ляжаць тры маленькія рабенькія яечкі…
Косцік стаў на пянёк. 3 коміна ідзе дым. Уладзіка і Алеся на двары яшчэ не відаць — яны, мабыць, спяць… Значыць, сняданак яшчэ не скора! I хлопчык зноў пабег у лес.
— Цюр-цюр-цюрлю-цюрлю-лю-лю! — пачулася недзе блізка.
Гэта шпачок. Ён жыве ў дупле старадрэвіны-хвоі.
Падышоў Косцік да высокага разгалістага дрэва, якое расло амаль у самым канцы поля, і спыніўся. Чорная кара на хвоі парэпана, са смаловымі нарасцямі, толькі ўверсе, дзе пачынаюцца тоўстыя галіны, яна мае мядзяны колер. Вось там угары недзе і шпачкова хата…
Хлапчук патупаў ля хвоі. Старэйшы брат Уладзік узбіраецца на гэтае дрэва, а чаму ён, Косцік, не зможа? Праўда, дабрацца да таго сучка нялёгка, але паспрабаваць можна…
Косцік абхапіў рукамі і нагамі камель і пачаў узбірацца на хвою. Спачатку справа ішла на лад, але там, дзе пачынаўся гладкі ствол, рукі слізгалі і нельга было лезці далей. Але на шчасце трапілася смаловая нарасць, ён ухапіўся за яе і пацягнуўся ўгару. Да сучка ўжо блізка…
На першым суку хлопчык рашыў адпачыць, бо балюча шчымелі ўмазаныя ў смалу рукі. Пасля, забыўшыся пра шпачкова дупло, ён лез і лез далей, аж на самую макаўку…
О, як усё адсюль выглядае хораша! Хлопчык не раз лазіў па дрэвах, але так высока не забіраўся яшчэ ні разу.
Леснічоўка здаецца доўгай і нізенькай, а акенцы маленькімі-маленькімі. Гумно таксама нізкае, а вярба, што ля калодзежа, проста кусцік. Глянуў Косцік у бок лесу і дзіву даўся… Няма канца яму і краю!
А вунь хата. На ганку стаіць маці, вось паказаліся Уладзік з Алесем. Бягуць сюды! Не, спыніліся і махаюць рукамі. Відаць, клічуць снедаць. Косцік пачаў хуценька злазіць з дрэва. Глянуў уніз. Страшна!
Калі ён прыбег у хату, маці адцэджвала бульбу, а Уладзік з Алесем сядзелі за сталом.
— Ты дзе гэта гойсаеш? — накінулася на яго маці.— Крычала, крычала, а ён паджгаў, толькі пяткі забліскалі.
Бульба сопкая, разломіш напалам, памочыш у соль — пальчыкі абліжаш!
— Ты, Недабоечак, не хапай вельмі! — штурхнуў пад бок брата Уладзік.— Маці яшчэ блінцы пякла і сала смажыла. Пакінь месца…
ДАЖЫНКІ
У канцы жніва Міхал сказаў жонцы:
— Маці, трэба, відаць, сёлета дажынкі справіць. Людзі нам памагалі, цурацца іх нельга… Дый урэшце яно цалюткі год гаруеш, гаруеш, а продыху няма. Хоць разгавецца крыху… Як ты, Антось, думаеш?
Дзеці вестку пра дажынкі сустрэлі па-свойму.
— Ну, увесь дзень не буду нічога есці,— гаварыў Уладзік.— Тады цэлы пірог з’ем…
— А я сыру з мёдам наемся… — цмокнуў задаволена Алесь.
— Госці цукерак прывязуць. Цукерак! Цукерак! — радасна падскочыў Косцік.
I вось у бліжэйшую нядзелю пачалі з’язджацца сваякі. Першы прыкаціў у размаляваным вазку дзед Юрка з бабаю Крысяю. Ушчэ ля лесу госць весела заспяваў:
Засцілайце сталы, лавы,
Едуць госці небывалы…
Дзед Юрка Лёсік — матчын бацька — выглядаў малайцом: твар чыста паголены, сівыя вусы і бародка падстрыжаны. Апрануты ён ва ўсё крамнае: белая вышываная сарочка з чорнай камізэлькай, картовыя штаны, увабраныя ў юхтавыя боты. Нават сам пан ляснічы Канстанты Сянкевіч ставіць яго высока як паляўнічага і рыбака.
Не паспеў дзед распрэгчы каня, як у варотах паказалася яшчэ падвода. Гэта прыехалі Міхалавы старэйшыя браты Пятрусь і Яўхім са сваімі жонкамі Альбінай і Антоляй.
Гасцей сустракалі гаспадары. Яны таксама сёння ўбраліся па-святочнаму. Ганна ў жоўтай кофтачцы, у доўгай спадніцы з фальбонамі, у белым фартушку, на нагах дзявочыя чаравікі. Высокі і мажны Міхал у новай леснікоўскай вопратцы, у дабротных ботах. Твар у яго загарэлы. На галаве трасецца чорная густая чупрына. Ён радасна цалуецца з дзедам, памагае злазіць з воза бабцы Крысі.
Уладзік з Алесем аціраліся тут жа ля вазоў. Дзед Юрка даў ім па цукерцы і насыпаў у кішэні семак.
— А дзе ж Кастэн? — пытаў дзед.
Косцік стаяў ля вярбы і ваўчком пазіраў на гасцей.
— Хадзі, унучак, хадзі! — клікала бабка Крыся.
Падышла маці, узяла малога за руку:
— Ідзі, сынок, прывітайся з дзедам і бабусяй… Гэта ж у нас тут чужыя людзі рэдка бываюць,— тлумачыла яна.— А так ён рухавы і непаседлівы. Увесь дзень прападае ў лесе. Прыбяжыць у хату, схопіць лусту — і толькі яго бачылі. Паабдзіраецца, лазячы па дрэвах, аж страх! Летась, здаецца, я расказвала вам, забраўся на страху гумна і шуснуў уніз. Добра, што там салома ляжала… Мы тады празвалі яго Недабоечкам. Ну, ідзі, ідзі, Косцік, падай руку дзеду…
Неўзабаве на сверанаўскай дарозе паказаўся Амброжык Дземідовіч. Калі падвода выехала з-за гумна, дзед Юрка крыкнуў так, каб і Амброжык пачуў:
— Ша, кіндэр, губернатар едзе!
Невысокі і тоўсты ляснік Дземідовіч, па мянушцы Кубел, быў сапраўды нечым падобны на губернатара. Яго жонка Тарэся — малодшая Міхалава сястра — на хаду саскочыла з воза і кінулася цалавацца з жанкамі.
Пасля прыехалі леснікі Ясь Пальчык і Міхась Радкевіч. Прыгнаў каровы дзядзька Антось. Апошнім прыплёўся на сваім дэрашы Карусь Дзівак з Магдаю.
— Што ж гэта вы позніцеся?— запытаў Міхал.
— Хіба ты не ведаеш майго нязгрэбу,— адказала сястра Магда.— Часамі як з прывязі сарваўся, першы прыпрэцца, а сёння хоць аглобляй падважвай…
— Ну, калі ласка, госцейкі, у хату! Проша, тата, проша, кумка Магда, — пачала запрашаць гасцей Ганна.
За сталом рэй вёў дзед Юрка:
— Дай божа, гаспадару і гаспадыні шчасце, долю і хлеба ўволю!
Падпіўшы, жанкі заспявалі дажынкавую песню:
Здароў будзь, пане, жыта зжаўшы,
У снапочкі звязаўшы
I ў копачкі паскладаўшы.
Табе, пане-гаспадару, дажыначкі,
А нам яшчэ па чарцы мядовачкі…
У мужчын за сталом свае справы: гаворка пра цэны на збожжа, пра зямлю і леснікову службу.
— Добра вам, службовым людзям,— казаў Яўхім, звяртаючыся да Міхала, Амброжыка і Яся Пальчыка. — Праца, яно, вядома, нялёгкая, але заробак ёсць, а мы, мікалаеўцы, душымся на пяску.
— Зайздросціць таксама вельмі няма чаго,— адказаў гаспадар.— Не ўнаровіш якому чорту — пішы прапала, загоняць у якое балота ці зусім з торбай пусцяць… Іншая рэч сваё: хоць пясок, хоць якая зямелька, але ты сам гаспадар. А тут?..