Птушкі на цернях

Страшэнныя дрыжыкі прабеглі па целе, якое нерухома заціхла ў чаканні. Вусны ў Дэна зварухнуліся, прашапталі імя божае, намагаліся ўсміхнуцца. Потым зрэнкі расшырыліся, назаўсёды выгнаўшы сінь гэтых вачэй. Двое англічан выбраліся ўрэшце на бераг, паклалі на пясок жанчын, якія плакалі, і стаялі, шукаючы вачамі Дэна. Але спакойная густая сінь бяскрайніх водаў была пустынная; гулліва набягала на бераг невялічкая хваля і зноў адступала. Дэн знік.

Нехта ўспомніў, што недалёка ёсць амерыканскі ваенны аэрадром, і пабег прасіць дапамогі. Меней як за паўгадзіны пасля знікнення Дэна адтуль падняўся верталёт і, шалёна круцячы прапелерам, пачаў калясіць усё большымі кругамі далей і далей ад берага, шукаў. Ніхто не думаў што-небудзь убачыць. Тапельцы звычайна патанаюць на дно і не ўсплываюць па некалькі дзён. Мінула гадзіна; а потым за пятнаццаць міляў ад берага з паветра заўважылі Дэна, ён спакойна пагойдваўся на грудзях у марской бездані, рукі раскінутыя, твар павернуты да неба. У першую хвіліну падумалі, што ён жывы, весела закрычалі, але калі машына спусцілася так нізка, што вада пад ёй закіпела з шыпеннем пенаю, стала зразумела — ён нежывы. З верталёта па радыё перадалі каардынаты, туды памчаўся катэр і праз тры гадзіны вярнуўся.

Вестка разнеслася па наваколлі. Крыцяне любілі глядзець на яго, калі ён праходзіў паблізу, любілі сарамліва перакінуцца з ім некалькімі словамі. Любілі яго, хоць і не ведалі. I вось яны сходзяцца на бераг, жанчыны ўсе ў чорным, нібы птушкі з натапыраным пер’ем, мужчыны па-даўнейшаму ў мехаватых штанах, каўнер белай сарочкі расхрыстаны, рукавы падкасаныя. Стаяць кучкамі, маўчаць, чакаюць.

Прычаліў катэр, мажны сяржант саскочыў на пясок, павярнуўся і прыняў на рукі загорнутае ў коўдру нерухомае цела. Адышоў на некалькі крокаў ад вады і ўдвух з памочнікам паклаў сваю ношу на пясок. Краі ў коўдры адхінуліся; моцны шэпт пракаціўся па натоўпе крыцян. Яны цясніліся бліжэй, прыціскалі да абветраных вуснаў нацельныя крыжыкі, кабеты ціха, без слоў, галасілі, гэта быў працяжны ўздых, стогн, амаль напеў — тужлівая зямная песня цярплівага жаночага смутку.

Каля пяці; сонца перад захадам, напалову схавалася за пахмурнай скалою, але ў святле яго яшчэ відаць цёмная кучка людзей на беразе і нерухомае цела, што выцягнулася на пяску — залацістая скура, самкнутыя павекі, доўгія вейкі зліпліся стрэламі ад засохлай солі, на пасінелых вуснах слабая ўсмешка. З’явіліся насілкі, і ўсе разам крыцкія сяляне і амерыканскія салдаты панеслі Дэна адсюль.

Афіны бурлілі, натоўп, які бунтаваў, парушыў усякі парадак, але палкоўнік амерыканскай авіяцыі, трымаючы ў руках Дэнаў аўстралійскі пашпарт у сіняй вокладцы, па радыё ўсё ж звязаўся са сваім начальствам. Як усе падобныя дакументы, пашпарт нічога не гаварыў пра Дэна. У графе «прафесія» значылася проста «студэнт», а ў канцы сярод найбліжэйшых сваякоў запісаная была Джасціна і яе лонданскі адрас. Палкоўніка мала турбавала ступень сваяцтва з пункту погляду закона, але Лондан куды бліжэй да Рыма, чым Драгеда. Ніхто не адчыніў пакінутага ў маленькім нумары ў гасцініцы квадратнага чорнага чамаданчыка, дзе ляжалі сутана і ўсё астатняе, што сведчыла пра Дэнава духоўнае званне; разам з другім чамаданам і гэты чакаў распараджэння — куды трэба накіраваць нябожчыкавы рэчы.

Калі ў дзевяць раніцы зазваніў тэлефон, Джасціна заварочалася ў пасцелі, з цяжкасцю праплюшчыла адно вока і ляжала, лаючы пракляты апарат — далібог, яна яго адключыць! Хай усе думаюць, што гэта так і трэба — брацца за справы з самага ранку, але чаму яны думаюць, што і яна ўстае чуць свет?

Але тэлефон усё званіў і званіў. Можа, звоніць Лівень? Гэта думка абудзіла яе, і Джасціна ўстала, няцвёрда трымаючыся на нагах, паплялася ў гасцёўню. Германскі парламент сабраўся на нечарговую сесію, яны з Ліанам не бачыліся ўжо цэлы тыдзень, і мала надзеі ўбачыць яго раней, чым яшчэ праз тыдзень. Але, можа, крызіс там мінуў, і ён звоніць, каб сказаць ёй, што прыязджае.

— Алё?

— Міс Джасціна О’Ніл?

— Ага, я слухаю.

— Вас непакояць з аўстралійскага консульства ў Алдуічэ.

Гаварыў відавочна англічанін, ён назваўся, але спрасонку яна не разабрала імя, трэба было яшчэ прывыкнуць да таго, што звоніць не Ліан.

— Слухаю вас. — Яна пазяхнула, стоячы на адной назе, пачухала яе падэшваю другой.

— Ёсць у вас брат, нейкі містэр Дэн О’Ніл?

Вочы ў Джасціны шырока раскрыліся.

— Ага, ёсць.

— Ён цяпер у Грэцыі, міс О’Ніл?

Джасціна выпрасталася, цяпер яна стаяла абедзвюма нагамі на дыване.

— Ага, праўда. — Ёй не прыйшло ў галаву папраўляць таго, хто гаварыў, тлумачыць, што Дэн не містэр, а яго прападобнасць.

— Міс О’Ніл, я вельмі шкадую, што мне выпаў цяжкі абавязак паведаміць вам благую вестку.

— Благую вестку? Благую вестку? Што такое? Што здарылася?

— З глыбокім жалем вымушаны паведаміць вам, што ваш брат, містэр Дэн О’Ніл, утапіўся ўчора на Крыце, як я зразумеў, загінуў як герой, ратуючы жанчын, якія танулі. Аднак, самі разумееце, у Грэцыі цяпер дзяржаўны пераварот і нашы весткі няпоўныя і, можа, не вельмі дакладныя.

Тэлефон стаяў на століку каля сцяны, і Джасціна прыперлася да яе, шукаючы апоры. Калені падгіналіся, яна павольна спаўзала ўніз і нарэшце скурчылася на падлозе. Нейкія незразумелыя гукі зрываліся з яе вуснаў, не смех і не рыданне, нешта сярэдняе, моцныя сутаргавыя ўсхліпы. Дэн утапіўся. Усхліп. Дэн памёр. Усхліп. Крыт... Дэн... утапіўся... Усхліп. Памёр, памёр.

— Міс О’Ніл? Вы слухаеце, міс О’Ніл? — настойліва паўтараў голас у трубцы.

Памёр. Утапіўся. Мой брат!

— Міс О’Ніл, вы мяне чуеце?

— Ага, ага, ага, ага, ага! О божа, я слухаю!

— Як я разумею, вы — самая блізкая сваячка, і таму нам трэба вашы распараджэнні — што рабіць з целам. Вы слухаеце, міс О’Ніл?

— Ага, ага!

— Што рабіць з целам, міс О’Ніл?

Цела! Ён цяпер — цела, хоць бы сказалі я г о цела, не, проста — цела. Дэн, мой Дэн. Цела.

— Самая бліжэйшая сваячка? — пачула яна свой тонкі, слабы голас, які перарываўся моцнымі ўсхліпамі. — Самая бліжэйшая, пэўна, не я. Самая бліжэйшая — мама.

Кароткае маўчанне.

— Гэта вельмі ўскладняе справу, міс О’Ніл. Калі вы — не самая блізкая сваячка, мы трацім дарагі час. — У голасе ветлівае спачуванне змянілася нецярпеннем. — Вы, відаць, не разумееце, у Грэцыі адбываецца пераварот, а няшчасце здарылася на Крыце, гэта яшчэ далей, і сувязь наладзіць яшчэ цяжэй. Зразумейце! Падтрымліваць сувязь з Афінамі практычна нельга, і нам дадзена ўказанне перадаць пажаданні самых блізкіх сваякоў наконт цела неадкладна. Ваша маці з вамі? Ці нельга мне з ёю перагаварыць?

— Мама не тут. Яна ў Аўстраліі.

— У Аўстраліі? 0 божа, чым далей, тым цяжэй! Тады трэба даваць тэлеграму ў Аўстралію, а час ідзе. Калі вы не самая блізкая сваячка вашага брата, міс О’Ніл, чаму ж так сказана ў яго ў пашпарце?

— He ведаю. — Яна раптам злавіла сябе на тым, што смяецца.

— Дайце мне аўстралійскі адрас вашай маці, мы зараз жа ёй тэлеграфуем. Трэба ж нам ведаць, што рабіць з целам! Пакуль яна атрымае тэлеграму, пакуль дойдзе адказ, гэта ж яшчэ дванаццаць гадзін, спадзяюся, вы і самі разумееце. Усё вельмі складана і без гэтай блытаніны.

— Дык пазваніце ёй. He марнуйце часу на тэлеграмы.

— Наш бюджэт не прадугледжвае выдаткаў на міжнародныя тэлефонныя перагаворы, міс О’Ніл, — суха адказалі ёй. — Дык будзьце ласкавыя, ці не скажаце мне імя і адрас вашай маці?

— Місіс Мэгі О’Ніл, — прадыктавала Джасціна. — Джыланбаўн, Аўстралія, Новы Паўднёвы Уэльс, Драгеда. — Яна выразна паўтарыла незнаёмыя яму назвы.

— Яшчэ раз прашу прыняць маё самае глыбокае спачуванне, міс О’Ніл.

Шчаўчок адбою, роўнае аднастайнае гудзенне — лінія свабодная. Джасціна сядзіць на падлозе, трубка саслізнулася на калені. Тут нейкая памылка, усё павінна высветліцца. He мог Дэн патануць, ён жа плавае, як чэмпіён! Ведама, гэта няпраўда. He, Джасціна, усё праўда, сама ведаеш, ты з ім не паехала, не зберагла яго, і ён утапіўся. Ты заўсёды аберагала яго з таго часу, як ён быў зусім маленькі, табе і цяпер трэба было быць з ім. Калі б ты не змагла яго выратаваць, дык была б там і патанула з ім разам. А ты з ім не паехала толькі таму, што рвалася ў Лондан, каб завабіць Ліана да сябе ў пасцель.