Страница 53 из 82
Нельга, мабыць, сцвярджаць, што як прадстаўнік я быў ідэальны. Ва ўсякім разе, цвёрда можна сказаць, што я вёў перамовы з табою аднабакова, нават не ўяўляючы, што ты можаш выказваць асаблівую цікавасць да мужчынскага твару. Да чаго ж гэта прывяло? Цяпер я мушу ператварыцца ў зводніка! Хіба гэта не звычайная форма шлюбу, калі з самага пачатку адкідаецца пытанне пра тое, які густ у твае жонкі ў адносінах да мужчынскіх твараў (густ у ядзе — іншая справа). Калі мужчына і жанчына бяруць шлюб, яны павінны адкінуць падобныя сумненні і цікаўнасць. Калі ў гэтым няма згоды, дык лепей не пачынаць такое клопатнае справы.
Ціхенька, каб ты не заўважыла, я падышоў ззаду — пахла, як ад асфальту пасля дажджу. Можа, гэта быў пах тваіх валасоў. Ты павярнулася, некалькі разоў шмарганула носам, быццам прастудзілася, і, каб рассеяць мае ілюзіі, паглядзела на мяне ясным глыбокім паглядам — ён, здавалася, быў намаляваны. З выключна празрыстым выразам, якога зусім няма, — гэтак сонечныя промні пранізваюць лес, аголены халодным асеннім ветрам...
Тады гэта і здарылася. Дзіўны парыў ахапіў мяне. Можа, рэўнасць? Магчыма. У маім нутры камячок, падобны на калючую шышку-дзеда, пачаў разрастацца і стаў велічынёю з вожыка. I адразу за гэтым я раптам заўважыў, што крытэрый выразу твару, маё блуднае дзіця, якое, здавалася, ніколі не знойдзецца, стаіць побач са мною. Гэта была нечаканасць. Такая, што нават сам я не мог усвядоміць гэтую нечаканасць. Але не думаю, што гэтак ужо я здзівіўся. Як я раней не зразумеў, што, апрача гэтага адказу, другі немагчымы? Вось гэта здалося мне неразумным.
Я пакіну ўбаку гэта «як» і пачну з вываду, да якога прыйшоў. Мая маска паводле Бланавай класіфікацыі павінна была належаць да чацвёртага тыпу. «Негарманічны, экстравертны тып». Твар востра выдаецца наперад каля носа... З пункта погляду псіхамарфалогіі — валявы, дзейсны твар...
Усяго гэтага было вельмі мала, і я адчуў, што траха не абдураны. Але калі ўдумацца, тлумачэнне можна было знайсці. Вось жа кукалка пры ператварэннях, астаючыся ў тым самым стане, рыхтуецца да пераходу ў новы. Пасля таго як я сутыкнуўся з рэзкім змяненнем сэнсу твару, з таго, што я выбіраю, яно стала тым, што мне выбіраюць, — мне не аставалася нічога больш, як уважліва сачыць за табою, плетучыся наўздагад, як чалавек у цемры, які, расплюшчаныя ў яго вочы ці заплюшчаныя, глядзіць ён направа ці налева, бачыць толькі адно — цемень. I хоць патрэба, што паявілася цяпер, сачыць за табою раніла маю самалюбнасць, прымушала нервавацца, раздражняцца, перажываць прыніжэнне, хоць я ўжо стаміўся ад сваіх бясконцых думак, я ўсё роўна не мог ні на хвіліну адарваць ад цябе вачэй.
Я прагнуў наблізіцца да цябе і адначасна прагнуў аддаліцца ад цябе. Хацеў пазнаць цябе і ў той самы час працівіўся гэтаму. Імкнуўся бачыць цябе, але, гледзячы на цябе, адчуваў прыніжэнне. I вось у такім стане, калі трэшчына між намі рабілася ўсё глыбейшая, мне не аставалася нічога больш, як сціскаць рукамі шклянку, ледзь зберагаючы яе форму.
Вось гэта я добра разумеў. Разумеў, што гэта была хлусня, якую сам я выдумаў і якая была мне вельмі зручная, — быццам ты ахвяра, прыкаваная ланцугом да мяне, чалавека, які не мае ўжо на цябе ніякага права. I ты пакорліва, па сваёй ахвоце ўзяла сабе такую долю. I ці не самой табе свяціла тое ззянне на тваім твары, калі быў ён сур’ёзны, а потым азарыўся ўсмешкаю? Значыць, як толькі табе ўздумаецца, у любую хвіліну ты можаш мяне пакінуць. Але ці ўяўляеш ты, як гэта страшна мне? У цябе ёсць тысяча выразаў твару — у мяне ніводнага. Але варта было мне ўспомніць, што пад кімано ў цябе жыве цела і скура непаўторнай эластычнасці, непаўторнай тэмпературы, я пачынаў сур’ёзна думаць пра тое, што канца маім пакутам не будзе да таго часу, пакуль я не праткну тваё цела вялізазнаю іголкаю — нават калі гэта забярэ ў цябе жыццё — і не ператвару цябе ў экспанат калекцыі.
I ўсё гэта таму, што маю душу раздзірала зацятая барацьба двух імкненняў — імкнення аднавіць сцяжынку паміж намі і помслівасці, якая прымушала хацець твайго знішчэння. Урэшце я ўжо не мог пазнаць, дзе адно пачуццё, дзе другое, і поза, калі страла з майго лука нацэлена на цябе, стала звычайная, штодзённая, а потым у сэрцы маім нечакана выгравіраваўся твар паляўнічага.
Твар паляўнічага не можа належаць да «гарманічнага, інтравертнага тыпа». З такім тварам я або ператваруся ў сябра птушачак, або, наадварот, у здабычу звяроў. У такіх умовах рашэнне маё не толькі не здавалася нечаканым, але, можна сказаць, было непазбежнае. Можа, таму, што я быў аслеплены дзейсным дваістым характарам маскі — адмаўленне твару і, адначасна, стварэнне новага твару — і выпусціў з віду галоўнае: нават гэта асляпленне ёсць адна з формаў дзеяння, — можа, таму немінуча выпала мне такая кружная дарога.
Існуюць «уяўныя лікі». Дзіўныя лікі, якія пры ўзвядзенні ў квадрат ператвараюцца ў адмоўныя. У масцы таксама ёсць нешта падобнае з імі: накласці маску на маску — тое самае, што не надзяваць яе зусім.
Варта было толькі выбраць тып — астатняе было проста. Адных фатаграфій, сабраных у матэрыялах для мадэліравання твару, я прагледзеў шэсцьдзесят восем, і болей за палавіну з іх належала да «тыпу твараў, якія выдаюцца наперад каля носа». Усё было гатова, нават вельмі гатова.
Я вырашыў неадкладна ўзяцца за работу. Пад рукамі ў мяне ніякіх узораў не было, але я паспрабаваў маляваць у сваёй галаве твары, як маляваў бы карціну, напісаную нябачнаю фарбаю, накладваючы слой за слоем і так навобмацак вызначаючы кожны раз, якое ўражанне робіць яна на цябе. Найперш на злепку з сурмы я заліў запененай драўнянай смалой усе мясціны, з’едзеныя п’яўкамі. Зверху замест гліны я стаў, слой за слоем у пэўным кірунку, трымаючыся Лангеравых ліній, накладаць тонкія пластыкавыя стужкі. Дзякуючы паўгадавой трэніроўцы мае пальцы, нібыта пальцы ў гадзіншчыка, якія навобмацак вызначаюць скрыўленне валаска спружыны, разбіраліся ў найдрабнейшых дэталях твару. Колер твару я падбіраў пад колер скуры каля запясця. Каб скроні і падбародак былі святлейшыя, я выкарыстаў матэрыял, дамяшаўшы ў яго крышку тытанавай кіслаты, а каб шчокі былі ружавейшыя, дабавіў чырвонага кадмію. Набліжаючыся да паверхні, я ўсё асцеражней выкарыстоўваў фарбавальнікі. Асабліва вялікае патрэбна было майстэрства, каб лёгкім, шараватым налётам каля ноздраў перадаць узрост. Нарэшце растопленай драўнянай смалою заліў я празрысты слой — тонкую плёнку з флюарэсцэнтнымі рэчывамі, якая мае каэфіцыент пераламлення прыкладна такі самы, як керацінавы слой, і на якой была ўзноўлена паверхня скуры, што я купіў. Потым атрыманую абалонку я вельмі нядоўга трымаў пад параю пад вялікім ціскам, і яна сціснулася і застыла, як вылітая. Маршчын пакуль не было, і таму яна была гладкая і не мела выразу. Але ўсё роўна здавалася, быццам гэта нешта жывое, толькі што злупленае з жывога чалавека.
(Пакуль мне ўдалося дамагчыся гэтага, прайшло дваццаць два — дваццаць тры дні.)
Наступная праблема: што рабіць з палоскаю злучэння маскі са скураю. На лобе яе ўдасца як-небудзь па-майстэрску прыкрыць валасамі. (На шчасце, валасоў у мяне хапае, дый яны крышку кучаравыя.) Вакол вачэй, калі нарабіць болей дробных маршчын, накласці гусцейшай фарбы і надзець акуляры, ніхто нічога не заўважыць. Губы можна будзе падгарнуць усярэдзіну, а краі замацаваць на дзяснах. Ноздры ўдасца злучыць з цвёрдымі трубкамі і ўставіць трубкі ўсярэдзіну. Цяжэй было з падбародкам. Выйсце было толькі адно — яго схаваць можна пад барадою.
Надраўшы з галавы валасоў і выбраўшы самыя тонкія, я ўтыкаў адзін за адным, стараючыся зберагчы кірунак і вугал, па дваццаць — трыццаць штук на кожны квадратны сантыметр. Кончылася і гэтая работа — адна яна заняла дваццаць дзён, — але мяне яшчэ мучыла пачуццё псіхалагічнага пратэсту. У мінулым стагоддзі барада была звычайнаю з’яваю, а цяпер, што ні кажы, гэта манернічанне. Напрыклад, варта мне пачуць слова «барада», і, як гэта ні сумна, яно асацыіруецца, помніш, з тым паставым паліцэйскім каля вакзала.