Страница 3 из 82
Гэтая карціна вечна рухомага пяску невыказна хвалявала i неяк падганяла яго. Неўрадлівасць пяску, якой яна звычайна ўяўляецца, тлумачыцца не проста тым, што ён сухі, а няспынным рухам, якога не можа перанесці нішто жывое. Гэта так падобна на маркотнае жыццё людзей, якія штодзень чапляюцца адзін за аднаго.
Напраўду, пясок не асабліва прыдатны для жыцця. Але ці з’яўляецца непарушнасць выключна патрэбнаю для існавання? Хіба ад імкнення сцвердзіць непарушнасць не ўзнікае агіднае саперніцтва? Калі адкінуць непарушнасць і аддаць сябе руху пяску, дык кончыцца і саперніцтва. У пустыні ж растуць кветкі, жывуць насякомыя і звяры. Усё гэта жывыя істоты, якія вырваліся за межы саперніцтва дзякуючы велізарнай сіле прыстасавальніцтва. Вось як яго шпанскія мушкі...
Ён маляваў у сваім уяўленні рух пяску, і ў яго ўжо пачыналіся галюцынацыі — ён бачыў і сябе самога ў гэтай бясконцай плыні.
3
Апусціўшы галаву, чалавек зноў пайшоў наперад па грэбені дзюны, якая паўмесяцам агінала вёску, быццам крапасны вал. Ён амаль зусім не звяртаў увагі на тое, што рабілася ўдалечыні. Энтамолагу важна сканцэнтраваць усю ўвагу на прасторы ў радыусе трох метраў вакол сваіх ног. І адно з найважнейшых правілаў — не станавіцца спіною да сонца. Калі сонца апынецца ззаду, дык сваім ценем можаш спалохаць насякомае. Таму лоб і нос у паляўнічых на насякомых аж чорныя ад загару.
Чалавек мерна і паволі ішоў наперад. Пры кожным кроку пясок пырскаў яму на чаравікі. Навокал не было нічога жывога, апрача кусцікаў травы, што сядзелі сям-там неглыбока, гатовай хоць цяпер зацвісці, калі б хоць трошкі болей было вільгаці. Калі і паяўлялася тут што-небудзь крылатае, дык гэта былі афарбаваныя, як панцыр у чарапахі, мушкі, завабленыя пахам чалавечага поту. Але якраз у такіх мясцінах надзеі часта збываюцца. Праўда, шпанскія мушкі не любяць жыць чародамі, і бываюць нават выпадкі, калі адна мушка захоплівае цэлыя кіламетры ў наваколлі. Нічога не зробіш — трэба ўпарта шукаць.
Раптам ён спыніўся. У траве нешта заварушылася. Гэта быў павук. Павукі яму не патрэбныя. Ён прысеў, каб скурыць цыгарэту. З мора ўвесь час дзьмуў вецер, унізе рваныя белыя хвалі ўгрызаліся ў падножжа дзюны. Там, дзе заходні край дзюны зраўноўваўся з мясцовасцю, у мора вытыркалася невялікае скалістае ўзвышша. На ім, быццам вострыя іголкі, былі рассыпаны сонечныя промні.
Запалкі ніяк не загараліся. Дзесяць запалак патраціў — і ўсе дарэмна. Уздоўж кінутых запалак амаль з хуткасцю секунднай стрэлкі плылі ручайкі пяску. Ён заўважыў невялічкую хвалю пяску і, як толькі яна дакацілася да абцаса яго чаравіка, падняўся. Са складак штаноў пасыпаўся пясок. Ён сплюнуў — у роце як быццам шарганулі таркаю.
Аднак ці не надта мала тут насякомых? Можа, рух пяску залішне хуткі? Не, адчайвацца яшчэ рана. Тэарэтычна ж тут не можа не быць насякомых.
Вяршыня дзюны стала раўнейшая, дзе-нідзе яна далёка адступала ад мора. Яго ўвесь час падганяла надзея на здабычу. Ён стаў спускацца па пакатым схіле. Сям-там тырчалі рэшткі бамбукавых шчытоў для затрымання пяску, крыху ніжэй відна была тэраса. Мужчына пайшоў далей, перасякаючы пясчаныя ўзоры, вычарчаныя ветрам з дакладнасцю машыны. Нечакана ўсё знікла з яго вачэй, і ён убачыў, што стаіць на краі глыбокай ямы.
Яма была няправільнай авальнай формы, болей за дваццаць метраў ушыркі. Процілеглая яе сцяна здавалася параўнальна пакатаю, а тая, дзе ён стаяў, абрывалася амаль вертыкальна. Яе выгнуты край, гладкі, як у фарфоравым кубку, быў вельмі слізкі. Асцярожна ўпёршыся ў яго нагою, ён зірнуў уніз. I толькі цяпер зразумеў, што надыходзіць вечар, хоць светла навокал.
На самым дне ямы ў змрочнай глыбіні стаяла халупа, агорнутая нематою. Страха адным рогам уразалася ў пакатую пясчаную сцяну. «Ну зусім як вустрычная ракавіна, — падумаў ён. — Тут што ні рабі, а супраць закону пяску не пойдзеш...»
Толькі ён пачаў прыладжвацца з фотаапаратам, як пясок папоўз у яго з-пад ног. З перапуду ён прыняў нагу, але пясок не перастаў цячы. Такая няўстойлівая гэтая раўнавага пяску! Задыхаючыся ад хвалявання, ён выцер змоклыя далоні аб штаны.
У яго за спіною нехта кашлянуў. Побач, пры самым плячы, стаяў дзед, які невядома адкуль узяўся. З усяго відаць, гэта з вёскі рыбак. Паглядзеўшы на фотаапарат, а потым на дно ямы, ён зморшчыў усмешкаю прадублены твар. Нешта ліпкае сабралася ў кутках яго налітых крывёю вачэй.
— Што, абследаванне?
Голас адносіла ветрам, ён гучаў глуха, бясколерна, нібы з пераноснага прыёмніка. Але вымаўленне было выразнае, зразумець не цяжка.
— Абследаванне? — Збянтэжаны чалавек прыкрыў далонню аб’ектыў і стаў папраўляць сачок, каб дзед яго заўважыў. — Што вы хочаце сказаць? Я нешта не разумею... Я, бачыце, калекцыянірую насякомых. Мая спецыяльнасць — насякомыя, што водзяцца вось у такім пяску.
— Што? — Дзед нібыта нічога не зразумеў.
— Ка-лек-цы-я-ні-ру-ю на-ся-ко-мых! — паўтарыў ён гучней. — На-ся-ко-мых, разумееце, на-ся-ко-мых! Я іх лаўлю!
— Насякомых? — Дзед, яўна не паверыўшы, адвёў вочы і плюнуў. Ці, лепей сказаць, на губе ў яго павісла сліна. Падхопленая ветрам, яна выцягнулася ў доўгую нітку. Папраўдзе, што яго так трывожыць?
— А ў гэтым раёне што-небудзь абследуецца?
— Ды не, калі вы не абследавальнік, рабіце што хочаце, мне ўсё роўна.
— He, не, я не з інспекцыі.
Дзед нават не кіўнуў, павярнуўся да яго спіною і паволі пайшоў па грэбені дзюны, заграбаючы наскамі саламяных сандаляў.
Метраў за пяцьдзесят, відаць, чакалі дзеда, нерухома сядзелі на кукішках тры аднолькава адзетыя мужчыны. Калі яны паявіліся? У аднаго, здаецца, быў бінокль. Ён увесь час пакручваў яго на каленях. Дзед падышоў да іх, і ўсе ўчатырох пачалі пра нешта раіцца, шалёна адграбаючы пясок адзін у аднаго з-пад ног; здавалася, яны заспрачаліся.
Ён хацеў быў ужо ісці далей шукаць сваю муху, як, засопшыся, падбег дзед.
— Пачакайце, вы напраўду не з прэфектуры?
— З прэфектуры?.. Ды не, вы абазналіся.
«Ну хопіць», — вырашыў ён і падаў назойліваму дзеду візітную картачку. Мыляючы губамі, той доўга яе чытаў.
— А-а, вы настаўнік...
— Бачыце, я зусім не звязаны з прэфектураю.
— Угу, значыць, вы настаўнік...
Нарэшце ён, здаецца, зразумеў; прыжмурыўшыся і трымаючы картачку ў выцягнутай руцэ, дзед вярнуўся да астатніх. Візітная картачка нібыта іх супакоіла. Яны падняліся і пайшлі.
Аднак дзед зноў вярнуўся.
— Ну, а цяпер што вы збіраецеся рабіць?
— Шукаць насякомых буду.
— Але ж вы спазніліся на апошні аўтобус.
— А тут я нідзе не змог бы пераначаваць?
— Пераначаваць? У гэтай вёсцы? — На твары ў старога нешта зварухнулася.
— Ну, калі тут нельга, пайду ў суседнюю.
— Пойдзеце?..
— А я, папраўдзе, нікуды асабліва не спяшаюся...
— He, не, навошта вам лішні клопат... — Дзед стаў раптам паслужлівы і гаваркі: — Самі бачыце, вёска бедная, ні аднае людскае хаты няма, але, калі вы не пярэчыце, я памагу, закіну за вас слоўца.
Не падобна, што ён задумаў нешта благое. Яны, напэўна, нечага баяцца, — можа, чакаюць чыноўніка з прэфектуры, які павінен прыехаць з праверкаю. Цяпер іх страх рассеяўся, і яны зноў прыветлівыя рыбакі.
— Буду вельмі ўдзячны... Некалі аддзякую вам. Я дык, папраўдзе, люблю прыпыняцца ў такіх вось сялянскіх хатах.
4
Зайшло сонца, вецер крыху прыціх. Мужчына блукаў па дзюне да таго часу, пакуль можна было пазнаваць узоры, вычарчаныя ветрам на пяску.
Улоў, увогуле, небагаты.
Цвыркун і белавусая вухавёртка з атрада прамакрылых.
Салдацікі і яшчэ адно насякомае, — ён дакладна не помніў назвы, але таксама разнавіднасць салдацікаў.
З цвердакрылых, якіх шукаў, — толькі даўганосікі і даўганогія пісьманосцы.
I не трапілася ніводнага экземпляра з сям’і мух, якія, папраўдзе, і былі мэтаю паездкі. Можа, заўтрашнія трафеі і прынясуць радасць...