Страница 16 из 82
— Нічога не зробіш. Сама заварыла кашу... — У яго спехам кінутых словах чулася нервовасць. — Ты мяне хацела ашукаць, я — цябе. Парахаваліся? Усё ж я чалавек, мяне нельга проста вось гэтак пасадзіць на ланцуг, як сабаку... Любы скажа, што гэта справядлівая, законная самаабарона.
Нечакана жанчына павярнула галаву, намагаючыся куточкам прыплюшчанага вока злавіць яго пагляд.
— Ну што? Сказаць што-небудзь хочаш?
Жанчына неяк ненатуральна паківала галавою. Нібыта згаджалася, нібыта не згаджалася. Ён прыблізіў лямпу да яе твару, спрабуючы прачытаць па вачах. Спачатку ён нават не паверыў. У іх не было ні злосці, ні нянавісці, а толькі бясконцы смутак і, здавалася, просьба пра нешта.
Быць не можа... Напэўна, здаецца... «Выраз вачэй» — гэта проста прыгожы ход... Хіба могуць вочы нешта выказваць, калі вочны яблык не мае мускулаў? Ды ўсё ж мужчына завагаўся і выставіў быў рукі, каб паслабіць ручнік, што заціскаў ёй рот.
I тут жа адхапіў рукі. Спехам патушыў лямпу. Набліжаліся галасы пераносчыкаў кашоў з пяском. Каб патушаную лямпу лягчэй было знайсці, ён паставіў яе на палку, на самы край, і, выняўшы з-пад умывальніка кацялок з вадою, прыпаў да яго губамі і стаў прагна піць. Потым, схаваўшы рыдлёўку, прытаіўся каля дзвярэй. Ён увесь стаў мокры. Вось зараз... Яшчэ пяць — дзесяць мінут цярпення... Рэзка падцягнуў да сябе скрынку з калекцыяй насякомых.
16
— Гэй! — раздаўся хрыплы голас.
— Што там робіце? — быццам рэха, пачуўся другі, яшчэ з маладымі ноткамі голас.
Яма была ахутана такою густою цемраю, што яе, здавалася, можна было памацаць, а на небе ўжо, напэўна, узышоў месяц, бо на мяжы між пяском і небам расплывістаю плямаю цямнела група людзей.
З рыдлёўкаю ў правай руцэ мужчына папоўз па дне ямы.
Наверсе пачуліся непрыстойныя смешкі. Уніз апусцілася вяроўка з крукам, каб падымаць бітоны.
— Цётка, хутчэй давай!
У тую ж хвіліну мужчына кінуўся да вяроўкі, падняўшы за сабою клубы пяску.
— Гэй, падымай! — закрычаў ён, ухапіўшыся абедзвюма рукамі за каструбаватую вяроўку з такою сілаю, што, калі б гэта быў і камень, пальцы ўрэзаліся б у яго. — Падымай! Падымай! Пакуль не падымеце, не выпушчу... Жанчына ў хаце ляжыць звязаная! Хочаце памагчы ёй — хутчэй цягніце вяроўку! А да таго часу нікога не падпушчу да яе!.. Калі хто паспрабуе ткнуцца сюды, рыдлёўкаю мазгаўню раскалю... Суд будзе — я выйграю! Паблажкі не чакайце!.. Ну, чаго марудзіце? Калі цяпер падымеце мяне, не падам у суд, буду пра ўсё маўчаць... Незаконная затрымка — злачынства немалое!.. Ну, што там? Давайце цягніце!
Пясок, што падае зверху, сячэ ў твар. Пад рубашкаю, ад шыі ўніз, паўзе нешта непрыемнае, ліпкае. Гарачае дыханне апякае губы.
Наверсе нібыта раяцца. I раптам — моцны рывок, і вяроўка папаўзла ўверх. Цяжар яго цела, якое матляецца ў паветры, намнога большы, чым ён меркаваў, вырывае вяроўку з рук. Мужчына ўчапіўся ў яе з двайною сілаю. Спазма, быццам ад смеху, які стрымліваеш, сціснула жывот, а з рота вырваліся пырскі... Дурны сон, што цягнуўся тыдзень, рассыпаўся і ўцякае... Добра... Так добра... Цяпер выратаваны!
Нечакана ён адчуў бязважкасць і паплыў у прасторы... Адчуванне, як пры марской хваробе, разлілося па ўсім целе; вяроўка, якая да гэтага ледзь не здзірала скуру з рук, цяпер бяссільна ляжала ў далонях.
Гэтыя паганцы адпусцілі яе!.. Перакуліўшыся цераз галаву, ён няспрытна ўпаў у пясок. Трэснула пад ім скрынка на насякомых. Потым нешта праляцела, зачапіўшы шчаку. Відаць, крук, прывязаны да канца вяроўкі. Што робяць, нягоднікі! Памацаў бок, якім упаў на скрынку, — здаецца, нідзе асабліва не баліць. Ускочыў, як падкінуты, і стаў шукаць вяроўку. Яе ўжо паднялі наверх.
— Дурні! Потым каяцца будзеце!
Ніякай рэакцыі. Толькі ціхі шэпт — не зразумець слоў — плыве, быццам дым. I гэтага не вытрываць.
Злосць і прыніжэнне, быццам стальнымі абручамі, скавалі яго цела. Ён не пераставаў крычаць, сціснуўшы кулакі, ажно пазногці ўпіліся ў змакрэлыя далоні.
— Яшчэ не зразумелі?! Слоў вы, напэўна, не разумееце, дык я зраблю такое, што нават вы зразумееце! Жанчына звязана! Чуеце?.. Пакуль не падымеце мяне наверх ці лесак не спусціце, яна так і будзе звязаная!.. I не будзе каму пясок адграбаць... Ну як, падабаецца?.. Падумайце добранька... Калі ўсё тут засыпле пяском, вам жа будзе горай, праўда?.. Пясок перасыплецца цераз яму і пачне насоўвацца на вёску!.. Што тады будзеце рабіць?.. Чаму не адказваеце?!
Замест адказу яны проста пайшлі, чулася толькі шаргаценне кашоў, якія яны валаклі па пяску.
Жаласны крык, якога ўжо ніхто, апрача яго, не чуў. Калоцячыся ўсім целам, мужчына нагнуўся і стаў навобмацак збіраць усё, што высыпалася з раструшчанае скрынкі. Пляшка са спіртам, відаць, раскалолася, бо калі ўзяў яе ў рукі, між пальцамі разлілася прыемная прахалода. Ён заплакаў. Бедаваў ён не асабліва моцна. Дый здавалася яму, што плача нехта другі.
Пясок поўз за ім, як хітры звер. Блудзячы ў пякельнай цемры, ледзь перастаўляючы ногі, ён з цяжкасцю дабраўся да дзвярэй. Скрынку з адламанаю накрыўкаю ціхенька навобмацак паклаў каля агнішча. Рык ветру разарваў паветра. З пустое бляшанкі каля агнішча ён выняў загорнутыя ў поліэтылен запалкі і запаліў лямпу.
Жанчына ляжала ў той самай позе, трошкі болей нахіліўшыся да току. Яна крыху павярнула галаву да дзвярэй, стараючыся, відаць, разабрацца, што робіцца на дварэ. Заморгала ад святла і адразу зноў заплюшчыла вочы. Як успрыняла яна жорсткасць і грубасць, якія толькі што перацярпеў ён сам?.. Хоча плакаць — хай плача, хоча смяяцца — хай смяецца... Яшчэ не ўсё страчана. Я, і ніхто другі, трымаю запал да міны замаруджанага дзеяння.
Мужчына апусціўся на калена за спіною ў жанчыны. Трохі павагаўся, потым развязаў ручнік, што заціскаў ёй рот. I не таму, што мучыла сумленне. I, пэўна ўжо, не ад шкадавання ці спачування.
Ён проста знямогся. I ўжо не мог трываць гэтага бясконцага напружання. Затычка, па сутнасці, была недарэчы. Калі б тады жанчына і гукала на дапамогу, гэта, можа, наадварот, выклікала б разгубленасць сярод яго ворагаў і прымусіла б іх хутчэй вырашыць усю справу.
Жанчына, выцягнуўшы падбародак, цяжка дыхала. Ад яе сліны, змяшанай з пяском, ручнік стаў сыры і цяжкі, як здохлы пацук. Сінія сляды ад ручніка, здавалася, ніколі не знікнуць. Каб размякчыць здранцвелыя шчокі, што сталі цвёрдыя, як вяленая рыба, яна няспынна варушыла ніжняю сківіцаю.
— Ужо пара... — Узяўшы двума пальцамі ручнік, ён кінуў яго на ток. — Пара ім кончыць раіцца. Зараз прыбягуць з вераўчанымі лескамі. Бо калі ўсё астанецца гэтак, як ёсць, ім самім горай будзе. Гэта праўда... Не хацелі клопату — не трэба было тады завабліваць мяне ў гэтую пастку.
Жанчына праглынула сліну і аблізнула губы.
— Але... — Язык яшчэ кепска яе слухаўся, і яна гаварыла глуха, быццам з яйцом у роце. — Зоркі ўзышлі?
— Зоркі?.. Пры чым тут зоркі?
— А раптам зоркі не ўзышлі...
— Ну і што, калі не ўзышлі?
Жанчына, абяссілеўшы, зноў змоўкла.
— У чым жа справа? Пачалі — дагаворвайце! Хочаце скласці гараскоп? Ці, можа, гэта мясцовыя прымхі?.. Яшчэ скажаце, што ў бяззорныя ночы нельга апускаць лесак?.. Ну дык як? Я не разумею, калі маўчаць!.. Можа, вы загаворыце, калі ўзыдуць зоркі? Чакайце, справа ваша... Але што будзе, калі ў гэты час разгуляецца тайфун? Тады ўжо не трэба будзе клапаціцца пра зоркі!
— Зоркі... — Жанчына нібыта на кроплі выціскала словы з няпоўнага цюбіка. — Калі да гэтага часу зоркі яшчэ не ўзышлі, дык моцнага ветру не будзе...
— Чаму?
— Зоркі ж не відны з-за туману.
— Падумаць толькі. Хіба цяпер вецер дзьме не гэтак, як раней?
— He, тады быў намнога мацнейшы. Чуеце, ён сціхае...
Можа, і праўда, што яна гаворыць. Зоркі відны як у тумане, бо ў ветру не хапае сілы разагнаць выпарэнні ў паветры. Сёння ўночы наўрад ці будзе моцны вецер... Значыць, і яны там, у вёсцы, не будуць спяшацца з рашэннем. I тое, што яму спачатку здалося бязглуздзіцаю, недарэчнасцю, аказалася разумным адказам.