Ён знойдзе яе...

Па цэментавых сходках бегаў цьмяна-жоўты круг святла: вецер, ляпаючы абажурам, калыхаў над ганкам электрычную лямпачку.

У вестыбюлі, як і некалі, было светла, прасторна і яшчэ, здаецца, холадна. Холад ішоў ад коўзкай падлогі, дыхаў із цёмнага калідора, дзе суха і гулка скрыпеў паркет пад нечымі грузнымі нагамі.

Абабітыя цыратай дзверы чытальнай залы грукалі цяжка і мякка. За столікам дзёўбаў носам той самы гладкі ў твары і даўгавусы, як кот, вахцёр. Заўважыўшы Косцю Манцэвіча, падняў стрыжаную пад вожыка галаву і, відаць, пазнаўшы ў ім знаёмага, доўга прыглядаўся, маючы нешта сказаць, але, пэўна, не асмеліўся ці не знайшоў, з чаго пачаць гутарку, і зноў дзюбнуў носам.

Ля сотаў паштовай скрынкі, перабіраючы пісьмы, звінелі дзяўчаты,— і нейкая старая звычка і разам з тым проста цікавасць пацягнулі Косцю туды. Ён падумаў, што бадай ці пісаў хто яму на інстытут, а калі і мелася пісьмо, то змарнавалася за гэтыя два гады, але ўсё адно дастаў са скрынкі адзіную, што ляжала там, складзеную салдацкім трохкутнікам запіску. Здзівіўся, што запіска была якраз аднафамільцу, і з нейкай крыўдай пашкадаваў, што не яму самому.

Скончылася кіно, і з клуба на калідор хлынула і расплылося па вестыбюлю неспакойнае мора студэнцкай маладосці. Але гэтая людская мітусня, моцны гоман здаліся Косцю нязвычнымі, дзіўнымі. Дзіўным было тое, што ён не ўбачыў нікога знаёмага. Ішлі, спяшаліся невядома куды незнаёмыя хлопцы і дзяўчаты, гукалі адно аднаго, весела смяяліся, зычна гаварылі.

Косця глядзеў на гэтую вясёлую гаманкую мітусню людзей і адчуваў, што яго агортвае радасць, і яму чамусьці падумалася, каб была тут якая трыбуна, ён падняўся б на яе, каб усе чулі і бачылі яго. і крыкнуў бы, звар’яцелы ад паўнаты шчасця: «Дзень добры, маладосць, дзень добры мой стары і новы дружа, інстытут!»

Ля самай лесвіцы ён заўважыў дошку для аб’яў. Напэўна, гэта была тая самая дошка, на якой некалі Пеця Жвір вывесіў на смех вялізную аб’яву: «Хто знайшоў чацвёрты том твораў Язэпа Сапегі, просьба вярнуць у бібліятэку».

Юзік Сапега, ціхман і круглы выдатнік, унурыўшы нос у кнігу, сядзеў у аўдыторыі, баючыся тым днём паказацца на калідор. Аднакурснікі заходзіліся ад смеху. Пецька Жвір прыводзіў фізматаўцаў, яны высоўвалі галовы ў дзверы, а ён няўзнак паказваў на Юзіка.

«Дарэчы, трэба было б напісаць Юзіку пісьмо, — раптам успомніў Косця. — Ці, можа, выбраць вольны час ды пад’ехаць самому — Маладзечна не так далёка, за дзень управіўся б. Як гэтыя два гады перайначылі кожнага з нас. Юзік ужо дырэктар школы... I як хутка прабег час...» — паглыбіўся ў свае думкі Косця і ўжо невідушчымі вачыма глядзеў на густую студэнцкую плынь, а перад ім рабілася нешта іншае, не тутэйшае. Косця зноў падышоў да паштовай скрынкі. Некалі штодня яны нібы знарок сустракаліся ля гэтай паштовай скрыначкі з Валяй. Тут дамаўляліся схадзіць разам у кіно, на факультэцкі вечар. А пры ростані не гаварылі, дзе сустрэнуцца, бо ведалі — заўтра абавязкова ўбачацца на гэтым жа самым месцы.

«Дзе Валя, што яе напаткала за гэтыя два гады?» — падумаў Косця і ўспомніў, як аднойчы ні праз што ні праз якое яны пасварыліся. А назаўтра ён, злосны на сябе і на ўсё чыста на свеце, пайшоў на тое ж самае месца і нейкім вострым жалеззем выразаў на шыбіне яе імя. «Цікава, ці ёсць гэты надпіс цяпер? — I Косцю невядома чаму здалося, што ён сцёрся або хто-небудзь пабіў тую шыбіну.— Пайду пагляджу», — не выцерпеў ён.

На трэцім паверсе было сцішна, не гарэла святло, і тут душылася густая цемень. «Які я быў дзівак», — усміхнуўся сам сабе Косця, шыбуючы ў канец доўгага калідора, дзе ўжо было відней,— праз вялікае акно з далёкіх вулічных ліхтароў сюды, на калідор, сачылася святло. Ад акна несла холадам, тут хадзіў вецер,— нехта забыўся зачыніць фортку. Косця ляснуў форткай і пачаў вадзіць пальцамі па шыбіне, раптам абмацаў нейкі шрамок і, прыгледзеўшыся, убачыў, як азначыліся на шкле чатыры вялікія і нязграбныя літары — «Валя». Ён глынуў паветра і аж задыхнуўся. Засталося! Косця сцішыўся, на яго нахлынулі раптоўныя думкі, збіліся, змяшаліся. Але схамянуўся, што там у вестыбюлі ўсе, вядома, разышліся, і вахцёр, напэўна, ужо прымкнуў дзверы, і пабег да лесвіцы, нарабіўшы груку на ўвесь паверх.

У вестыбюлі пасля нядаўняга гоману і сумятні па-нязвычнаму было пустэльна. Толькі невялікая купка, чалавек пяць, рослых, як на падбор, хлапцоў, у модных касцюмах, у чорных востраносых туфлях, відаць, некага чакаючы, вяла нямоцную гаворку.

Бібліятэкар, злуючыся на запозненых студэнтаў, замыкала чытальную залу. Недзе ў цёмным калідоры грукаў, зачыняючы нанач вокны, вусаты вахцёр і таксама ўголас наракаў на чыюсьці нядбайнасць.

Косця крыху збочыў, каб мінуць хлопцаў, але нехта ў шэрым касцюме высунуўся з купкі і заступіў яму дарогу. Косця, не падымаючы галавы, адступіў у бок.

— Ваш пропуск! — пачуў Косця як бы знаёмы голас, але памкнуўся яшчэ абысці чалавека. I тут нечыя рукі схапілі яго за плечы. — Задумаўся, цаліннік!

Косця Манцэвіч падняў вочы. «Пецька Жвір, дзіўна! I змяніўся як!»

Жвір, як і раней, быў прыгожы, толькі з чыстага твару, з вачэй знікла яго колішняя весялосць. Над хлопцам брала верх паўната і нейкая сталая мужчынская лянота.

— Не пазнаеш? — цяжкія рукі Жвіра слізганулі з Косцевых плячэй ніжэй і сціснулі за локці.

— Змяніўся, цяжка і пазнаць, — нехаця ўсміхнуўся Косця і аслабаніў рукі.— «Ты ў Мінску ці што?» — памкнуўся спытаць, але яго апярэдзіў Жвір:

— Даўно тут? — і, абярнуўшыся, гукнуў да купы хлапцоў: — Вы ідзіце. Я зараз.

— Вось сёння прыехаў.

— Можа давучвацца думаеш?

— Думаю.

— Прыйшла коза да воза, — Жвір выцягнуў шыю, абедзвюма рукамі тужэй зашморгваючы вузел гальштука. — Не ўмеў жыць на свеце. Не ўмеў... Упусціў шчасце з рук. Вучыўся добра, ды на ражон лез...— Ён перадыхнуў, прыжмурыўся і сказаў: — Я ж у аспірантуры.

Жвір гаварыў нешта яшчэ, але Косця не слухаў, нейкая злосная думка заглушала ўсё: «Дзіўна, як толькі ён трапіў у аспірантуру? Хіба, як і некалі,— на шпаргалках»...

— Слухай! — Жвір адставіў нагу і затупаў наском туфля па падлозе. — Маё ж недзе адзенне ў гардэробе. Крыку будзе... А ты што? Ты гэтак?

— Ага.

— То я падбягу, — Жвір махнуў рукою, даючы Косцю знак ісці за ім, і заспяшаўся ў цёмны калідор. Але яго ўжо напаткала нізенькая, туга падпяразаная, падобная на мурашку, гардэробшчыца. Паўшчувала крыху і аддала Жвіру адзенне, якое, пэўна, хацела пакінуць вахцёру.

— А ты, брат, зблажэў, — разгладжваючы, відаць, прымяты ў гардэробе макінтош, гаварыў Жвір.— Зблажэў... I валасы высыпаліся, а некалі такую шавялюру меў, га? Старэеш, брат.

Косця адчуваў, як недзе на душы пачынае ажываць даўнішняя нялюбасць, злосць і непавага да Жвіра.

— А сам вінаваты,— апранаючы макінтош і не трапляючы ў рукаво, не перасціхаў Жвір.

Косця бачыў: Жвір адчувае над ім нейкую перавагу, выдае сябе за разумнейшага, за чалавека, які займеў невядома якое становішча. I Косцю раптам узяла ахвота сказаць Жвіру нешта вострае, зняважлівае, проста ў вочы, але ён змоўчаў, хоць ведаў, што калі той будзе гэтакае гаварыць далей,— не сцерпіць.

На дварэ церушыў рэдкі, халодны дождж. Недзе з завулка парывіста дыхаў густы, моцны вецер. Прамоклыя наскрозь дрэвы сыпалі на бліскучы асфальт, на рабыя лужыны вялае парыжэлае лісце. Яно валялася скрозь па вуліцы.

— Халадэча,— першым, калі яны перайшлі вулачку, азваўся Косця Манцэвіч і наставіў каўнер.

— То як жывеш, расказвай,— Жвір ступаў па вадзе, не разбіраючы лужын. Вецер раскудлачыў яго доўгія валасы, і яны рэдкімі пасмамі лезлі яму ў вочы, ён зграбаў іх абедзвюма рукамі, прыгладжваў на патыліцы і гаварыў: — А я, браце, навукай заняўся.