Бақытты болуды үйреніңіз! Сенімділік құпиялары

Нарша Булгакбаев

Бақытты болуды үйреніңіз! Сенімділік құпиялары

ШЫН БАҚЫТ

«Өзіңнен бақыттырақ адамды көрмейінше сен бақыттысың.» (Автор сөзі)

Бақыт – əрқайсымыз түсінуге жəне қол жеткізуге ұмтылатын ұғым. Өмір сүру шарттарына, өмірдің толықтығы мен мағыналылығына, өз арман мақсатының орындалуына, өзін-өзі іске асыруына барынша ішкі қанағаттанушылыққа сай келетін мемлекет. Алайда ол əр түрлі адамдар үшін əр түрлі мағынаға ие болуы мүмкін. Біз оны бақытты сəтті адам деп айтамыз. Қарама-қарсы жағдайда сəтсіздікке ұшырады, бақытсыз болып қалды деп санаймыз. Бақыт негізінен – ішкі келісім мен тепе-теңдік күйі. Бақыт – мазмұндылық, қуаныш, игілік күйі. Ол мақсаттарға жетумен, қарым-қатынасты қанағаттандырумен, өмірдің қарапайым көңіл-күйлерімен байланысты болуы мүмкін. Əрбір адам бақытты өз бетінше анықтай алады, ал бір адамды бақытты ететін нəрсе екінші адамға маңызды болмауы мүмкін. Бақыт біздің ішімізден басталады. Бақытқа қол жеткізуде біздің көзқарастарымыз, жағымды ойлауымыз жəне өзін-өзі қабылдауымыз маңызды рөл атқарады. Басқалармен қарым-қатынас – Отбасындағы, достарындағы немесе серіктестеріндегі жақын жəне қолдаушы қарым-қатынас бақыт деңгейін айтарлықтай арттыра алады. Мансап, білім немесе хобби болсын, өмірдің түрлі салаларындағы табыстар мен жетістіктер қуаныш пен қанағаттанушылық əкелуі мүмкін. Физикалық жəне эмоциялық əл-ауқатқа қатысты алаңдаушылық: Денсаулық пен стресс деңгейі біздің бақытымызға да əсер етуі мүмкін. Денеңіз бен ақыл-ойыңызға қамқорлық жасау бақыттың неғұрлым жоғары деңгейіне қол жеткізуге көмектеседі. Алғыс тəжірибесі: Сізге ризашылығыңызды саналы түрде көрсету үшін күн сайын уақыт бөліңіз. Бұл өмірдің жағымды жақтарын көріп, жағымды көңіл-күйге түсуге көмектеседі. Өзіңізді жəне айналаңыздағыларды қабыл алыңыз: Өзіңіздің кемшіліктеріңіз бен қателіктеріңізді мойындаңыз жəне басқаларды кім екені үшін қабылдаңыз (қандай екені үшін емес). Бұл үйлесімді қарым-қатынас жасауға жəне қақтығыстарды азайтуға көмектеседі.

Мақсаттар қойып, оларға қарай жұмыс істеңіз: Сіз үшін маңызды нəрсені анықтап, үлкен мақсаттарды кішірек қадамдарға бөліңіз. Бірте-бірте алға қойған мақсаттарыңызға қарай жылжу сіздерге қуаныш пен қанағаттанушылық əкеледі. Өзіңіздің əл-ауқатыңызға қамқор болыңыз: Дене жаттығуларын орындау, дұрыс тамақтану жəне демалуға уақыт алыңыз.

Сондай-ақ, өзіңіздің эмоциялық жай-күйіңізге қамқорлық жасауды ұмытпаңыз – жақындарыңызбен қарым-қатынас жасап, қуаныш əкелетін хоббимен айналысыңыз. Өзіңізді басқалармен салыстырмаңыз: Əр адам бірегей, бақыт əркімге əр түрлі формада бола алады. Өз жетістіктеріңізге назар аударып, оларды тамашалаңыз, осы үшін өзіңіз бен Жаратушыны мақтап қойыңыз. Бақыт – əрқайсымыз өзіміз анықтайтын жеке ұғым. Ол біздің ішкі əлемімізге байланысты. Бақытты белгілі бір сəтте ғана бастан кешіруге болады («Жағымды сəттер»), ал оны жиі бастан кешіру, психологияда Субъективті əл-ауқат деп аталады. Психологиядағы Бақыт туралы жаңсақ түсініктер бар:

Жаңсақ түсінік 1: Бақыт тұрақты емес Бақыт дегенді білдірмейді:

– Барлық қажеттіліктерді қанағаттандыру

– Өмірді мəңгі тамашалау

– Үнемі көңіл көтеру сезімі

– Жағымсыз эмоциялардың толық болмауы

– Барлығына сай келетін əмбебап рецептінің болуы.

Егер бақыт объект емес процесс болса, онда оның қарқындылығы жəне оның жиілігі (қаншалықты жиі соншалықты бақытты сезінесің) туралы айтуға болады. Біз оны жиі бастан кешіруге қол жеткізе аламыз. Яғни ең биік мақсат үнемі тұрақты бақыт. Жағымды тəжірибеге ие болу үшін жағымсыз тəжірибелер қажет екеніне не істеуге болады? Бақыттың негізгі теориясы: біздің тұлғамыз анықтайтын бақыттың қандай да бір тұрақты деңгейі бар екенін көрсетеді.

Өміріміз бойы бақыттың біраз ауытқуын бастан өткергенімізбен, осы теория бойынша ақыр соңында өзіміздің базалық деңгейімізге қайта ораламыз. Бұл екі қорытындыға əкеледі: Ең алдымен, «бақытты арттыру» бойынша жұмыс істей отырып, біз іс жүзінде музыканттардың композицияны басқа биікке қалай ауыстыратынына ұқсас тəжірибеден көре аламыз. Біз сондай-ақ «жоғарылауды» жəне «құлдырауды» бастан кешіреміз. Екіншіден, жағымсыз тəжірибелер қалыпты жəне табиғи болып табылады, өйткені олар біздің базалық құрамды төмен қарай жылжытпайды. Əркімге ауырсыну, қайғы, фрустрация (белгілі бір қажеттіліктерді қанағаттандырудың нақты немесе мүмкін еместігі жағдайында, дəлірек айтқанда, сəйкессіздік жағдайында туындайтын психикалық күй), тіпті ауру түрінде келетін бұл симптом-сигналдар жазалау жəне ауырсынуды басу үшін сырттан жіберілген нəрсе емес, сіздердің бір бөлігіңіз екенін түсіну маңызды. Олар бізге алға жылжуға көмектеседі. Бұл тəжірибелер, көрінгендей, тірі қалу жəне өсу тетіктері эволюциясының нəтижесі болып табылады.

Жаңсақ түсінік 2: Ақша бақыт көзі емес

Зерттеулер көрсеткендей, табыс деңгейі бақытты қабылдауға əсер етеді, бірақ белгілі бір нүктеге дейін (АҚШ-тағы ол жылына шамамен 70 000 АҚШ долларын құрайды), осыдан кейін ақша əлдеқайда аз рөл атқарады.

Жаңсақ түсінік 3: Оқиғаға жеткенде бақыт/бақытсыздық деңгейін болжауға болады

Эмоциялық болжау – «адамдардың болашаққа не ұнайтыны жəне нені ұнатпайтыны туралы болжам жасайтын процесс». Дэн Гилберт жүргізген зерттеу эмоциялық болжау тақырыбына баса назар аударды. Ол колледждің 571 студентіне сауалнама жүргізді, олардың кейбіреулері романтикалық қарым-қатынаста болды жəне кейбіреулері жалғыз болды. Сондай-ақ, ол оларды қанша уақыт қарым-қатынаста болғанына, қанша уақыт бөлек тұрғанына қарай санаттады. Зерттеудің мақсаты адамдардың үзілді-кесілді тəжірибеге өздерінің эмоциялық жауабын болжай білуі болды. Содан кейін ол қарым-қатынастағылардан, егер олар үзіліп кетсе, үзілуден кейін 2 айдан соң субъективті бақыт деңгейін болжауды сұрады. Сынбаған адамдар 2 ай ішінде бақытының айтарлықтай нашарлауын болжаған. Біраз уақыттан кейін сауалнамаға қатысқан адамдардың бір бөлігі ақыр соңында сынды. Дэн олардан үзілгеннен кейін 2 айдан соң олардың қаншалықты бақытты болғанын сұрағанда, олардың бақыт деңгейі ешқашан сынбағандармен бірдей екені анықталды. Дэн біздің психологиялық иммундық жүйеміз ауыр оқиғалардан біз іске асырғаннан əлдеқайда жылдам қалпына келуге мүмкіндік беретінін теориялады. Ал мұндай жорамалдар, өкінішке орай, бақытты шынайы жəне қол жетімді деп ойлауымызға кедергі келтіреді.

Бақыт – адамның өмір сүру шарттарына ең үлкен ішкі қанағаттануға сəйкес келетін күй. Өмірдің толықтығы мен мəнділігі, өзінің өмірге келгендегі міндеттерін орындау, өзін-өзі жүзеге асыру. Бақыт феноменін психология, философия, əлеуметтану жəне экономикалық теория (бақыт экономикасы), сонымен қатар теология зерттейді. Бақыт физиологиясы «бақыт гормондары» деп аталатын эндорфиндер, серотонин жəне дофаминмен тығыз байланысты болуы мүмкін. Олардың синтезі мен ағзадағы айналымы эндокриндік, бактериялық жəне вирустық аурулар кезінде бұзылады. Серотонин – асқазан-ішек жолдарында жəне орталық жүйке жүйесінің бөліктерінде өндірілетін ми мен орталық жүйке жүйесіндегі (ОЖЖ) нейротрансмиттер. Егер эндорфиндер негізінен қысқа мерзімді эйфория мен қуаныш жағдайына əсер етсе, серотонин, оның нейрондардағы тұрақты өндірісі жəне сіңірілу процестері көбінесе бақыт пен ұзақ мерзімді қанағаттану фонын жасайды. Серотонинмен тығыз байланысты тағы бір гормон жəне нейротрансмиттер – дофамин. Допамин ішкі күшейтудің химиялық факторларының бірі болып табылады жəне мидың «сыйақы жүйесінің» бөлігі ретінде қызмет етеді. Серотонин жүйесі ингибиторлық (қорғаныш), ұйқыға, жадты өңдеуге, тəжірибені біріктіруге, ауырсыну сезімталдығын төмендетуге, жағымсыз эмоцияларды бақылауға жəне басуға жəне релаксациядан қанағат алуға жауап береді, Допаминдік жүйе негізінен белсендіруші болып табылады, ол белсенділіктің қандай да бір түрін ынталандыруға, назар аударуға, шығармашылыққа, оқуға, өзара əрекеттесудің жаңа тəсілдеріне, белсенділіктен қанағаттануды алуға бағытталған – физикалық, психикалық немесе эмоционалдық. Допамин жəне дофаминергиялық жүйе сонымен қатар тіркестердің қалыптасуына, эмоционалды эмпатияға (басқа адамның қазіргі эмоционалдық күйіне саналы тəжірибе) махаббат сезіміне жауап береді. Марапаттау жүйесі мен лəззат орталықтары адамның мотивациялық кері байланыс циклінің «қыртыс – базальды ганглия – таламус – кортекс» деп аталатын жалпы бөлігі болып табылады. Бақыт – адамның тəні мен жанының саулығында: