Страница 5 из 76
— Таварыш камісар, — парывіста сказаў ён, — а калі я... падам у партыю, могуць прыняць?
— Думаю, могуць.
— Вы ведаеце, — загаварыў даверліва Васіль, — я даўно хацеў сказаць вам аб гэтым, ды неяк не асмеліўся. У партыю ж людзей асобых прымаюць. Не то што сумленных, бо i я таксама сумленны, а асобых — самую гвардыю. А цяпер — падам...
— Падавай.
— Не можа быць, каб не прынялі, а? Я гэтых фашыстаў буду так біць, так біць!..
5...
Пабудзіўшы некалькі партызан, камісар папрасіў ix выкапаць на невялічкім-узгорку, паблізу двух блізнят-бярозак, магілу для Шабуні. Ён паспрабаваў i сам капаць, але рабіць гэта адной рукой было вельмі нязручна, i ён аддаў рыдлёўку. Адышоўшы крыху ўбок, Туравец зняў гімнасцёрку i разаслаў на кусточку, каб высахла.
Сонца ўзнялося над хмарнай аблогай, i ўсё навокал урачыста зіхацела. Было незвычайна свежа i чыста. Такія раніцы, ведаў Туравец, бываюць толькі вясною; яны падымаюць i бадзёраць чалавека,— само паветра такое, што лье ў сярэдзіну сілу.
У гэты час яго ўвагу кранула адна акалічнасць: Туравец заўважыў, што прачнуўся Грэчка. Цікаўнасць камісара была выклікана тым, што Грэчка ўвесь час спаў трывожна, стагнаў у сне i прасіў аб нечым. Цяпер той сеў, пачухаў галаву, агледзеўся вакол соннымі здзіўленымі вачыма. Як толькі вочы яго ажылі, на твары лёг пакутны цень. Грэчка занепакоена ўлавіў на сабе позірк i зірнуў на Тураўца, — камісару здалося, што ён хоча аб нечым запытацца, але не асмельваецца. Калі Грэчка азірнуўся, Тураўцу раптам успомнілася, што гэтак ён паглядзеў учора, уцякаючы ад танкаў, калі камісар спыніў яго.
Грэчка ўстаў цадышоўшы крыху, убачыў раптам Шабуню. Ён хутка, амаль спалохана адвярнуўся ад нябожчыка i падаўся прэч. Спыніўшыся каля лужы, партызан стаяў некалькі хвілін, як бы ў глыбокім роздуме. Туравец бачыў толькі яго калматую галаву i плячо, якія віднеліся між двух лазовых кустоў. Вярнуўся ён не памыўшыся, з чорнымі тарфянымі плямамі на твары.
Грэчка лёг, але не заснуў i хутка зноў падняўся. Ён дастаў з кішэні кавалак хлеба, стаў паволі жаваць i ўсё панура маўчаў, паглыблены ў нейкія свае думкі.
Туравец неўзабаве загадаў яму будзіць усіх.
Ніна доўга не магла адолець сну.
— А-а? Устаць? Добра, зараз, — прамармытала яна, не расплюшчваючы вачэй, але, калі Грэчка адышоў, зноў заснула.
У другі раз партызан быў больш настойлівым, не адступаўся датуль, пакуль яна не ўстала. Цяжка было Ніне расплюшчваць быццам склееныя вейкі, ранішняе зіхатлівае святло рэзала засмужаныя, хмурыя вочы. Можа, лепш было б, каб яна не лажылася зусім.
Ужо амаль усе сабраліся, i Ніна, як толькі сагнала сон, заспяшалася, каб не адстаць ад іншых. Яна спехам памылася, выцерла твар i рукі ручніком i хуценька прычасала скалмачаныя, крыху кучаравыя, валасы.
Шабуню хавалі маўкліва i проста. Апошняга развітальнага залпа не было, бо недзе блізка маглі таіцца немцы. Не было слёз, усіх трывожыла няпэўнасць становішча.
— Шукаць трэба сваіх хутчэй,— сказаў Крывец, пажылы кулямётчык, калі на невялікім шэрым капцы Дрозд паставіў вешку. — А то як пчолы, што адбіліся ад вулля.
Грэчка адразу адгукнуўся:
— А што там — невядома яшчэ. Можа, i там не рай. Ад брыгады, мусіць, цяпер рожкі ды ножкі.
Туравец, які ўжо чакаў каманды Дразда ісці, запытаўся з іроніяй у Грэчкі.
— Адкуль у цябе, прыяцель, весткі такія?
Грэчка, прыладжваючы мяшок за плечы, падняў позірк на камісара i панура запытаў:
— Дзе ж брыгада?
Туравец адчуў, як усе сціхлі, чакаючы адказу.
— Як — дзе? Брыгада там, дзе ёй трэба! — прамовіў ён спакойна i цвёрда. — А цябе, прыяцель, прашу язык за зубамі трымаць, каб не матляўся лішне. А то прыдзецца пакараціць.
— Нават, калі што i сталася з ротаю, дык яна ж не адна, — адгукнуўся Крывец.
— I другія так жа... драпаюць, — не ўтрымаўся Грэчка. Ён, ні на каго не пазіраючы, паварушыў плячыма, правяраючы, як сядзіць мяшок, узяў у рукі вінтоўку.
Але тут да яго парывіста ступіў Васіль, сціснуўшы аўтамат i змерыўшы Грэчку бязлітаснымі блакітнымі вачыма, якія гарэлі ад гневу i абуранасці.
— Што? М-мы драпаем? — прамовіў, заікаючыся ад узрушэння, Крайко, гатовы зараз ухапіцца загрудкі. — Кажы: м-мы драпаем?
Ніжняя, па-юнацку пухлая губа яго дрыжала. Грэчка разгублена аглянуўся вакол, шукаючы падтрымкі, але сустрэўся з насцярожанымі, непрыхільнымі позіркамі.
— Ну, прывязаўся. Хіба я ведаю, як другія.
— Не ведаешь — не кажы!
Туравец, які сачыў за гэтай сцэнай, загадаў выступаць. Лепшага адказу на словы Грэчкі i не трэба было. «Раскіс сам ды яшчэ над другімі каркае!» — падумаў камісар непрыязна i рашыў, што трэба будзе наглядаць за Грэчкам.
Крайко неахвотна адступіўся ад Грэчкі, з сілай кінуў аўтамат за плячо.
— Драпаюць! Бач ты, зараза...
Ён доўга не мог супакоіцца.
Прыкры ўспамін аб размове з Грэчкам не пакідаў i камісара.
Прайшоўшы крыху, ён, нібы правяраючы настрой людзей, азірнуўся назад i ўбачыў непадалёк Ніну. Туравец заўважыў,— светлы, з тонкімі рысамі твар, на які выбіваліся з-пад хусткі пасмамі жытнія валасы, за гэтую ноч асунуўся i пашарэў. Яна ступала за ім, гледзячы на сляды, як бы баялася згубіць сцежку.
Пасля гэтага вочы Тураўца сустрэліся з позіркам Васі. Ад чыстых, даверлівых вачэй хлопца, ад адчування, што гэтыя людзі вераць у яго, камісара, прыкрасць знікла.
Раптам наперадзе, там, дзе ішоў пярэдні дазор, прагучала аўтаматная чарга i некалькі асобных стрэлаў.
Усе адразу спыніліся. Ix абступаў вакол часты хмызняк, над якім дзе-нідзе ўзносіліся рослыя асіны i вольхі.
Туравец паслаў Васю Крайко наперад:
— Даведайся, што здарылася.
Там перастрэлка памацнела, i камісар, не чакаючы Крайко, стаў прабірацца між кустоў наперад, трымаючы аўтамат напагатове. Па дарозе ён спаткаўся з Васем, які вяртаўся назад. Хлопец сказаў, што партызаны наткнуліся на групу гітлераўцаў.
— Колькі ix?
— Кажуць, цяжка даведацца. Фрыцы хаваюцца ў зарасніку... Але калі меркаваць па страляніне, таварыш камісар, ix небагата.
— Калі меркаваць па страляніне?— У Тураўца была звычка перапытваць,— перапытваючы, ён зірнуў на таго, хто казаў, як бы хочучы яшчэ штосьці даведацца.— Ну, брат,— гэта рызыка. Або, або...
Магчыма, гэта была ўсяго адна з невялікіх вандроўных дэсантных групак, якія часта гітлераўцы пасылалі ў раёны блакады, каб нарабіць больш панікі. Але верыць вельмі ў гэта не прыходзілася, бо частка карнікаў магла да часу сядзець ціха або знаходзіцца дзе-небудзь непадалёк. Гітлераўцы, мусіць, таксама не ведалі пра сілы партызан, — атрымаўшы адпор, яны не высоўваліся асабліва, абмяжоўваліся перастрэлкаю.
Туравец i Дрозд рашылі не завязваць бою, ён не абяцаў нічога добрага. Партызаны стаміліся, патронаў i гранат мала, — а самае галоўнае,— трэба хутчэй дабірацца да сваіх.
Не чакаючы, пакуль гітлераўцы апамятаюцца, Туравец загадаў адыходзіць, — трэба абысці засаду.
Перабягаючы ад куста да куста, прыкрываючыся невялікай заслонай, партызаны пачалі паспешліва аддаляцца ад месца сутычкі. Неўзабаве стрэлы сталі чуваць справа, пасоўваючыся назад, потым зусім сціхлі. Немцы не адважыліся ісці за імі ці, можа, страцілі след.
Як бы там ні было, адышлі добра. Але калі праз некалькі кіламетраў, прадраўшыся цераз хмызняк, выбраліся ў сасновы лес i на прывале праверылі людзей, то выявілася, што прапаў Грэчка.
— Хто ведае, што з ім?— запытаўся Туравец, акідваючы позіркам людзей, што сядзелі i ляжалі навокал. — Ён не быў ранены?
— Здароў быў... Ды яго каля немцаў i блізка не было. — Я бачыў, ён спыніўся пераабуць бот.
— Уцёк з-зараза, — сказаў з упэўненасцю Вася,— ручаюся, у-уцёк.
Добры, жаласлівы кулямётчык Крывец, пыхнуўшы папяросаю з лісця, запярэчыў:
— Ну, сказаў! Пэўна, адстаў дзе-небудзь ці заблудзіўся.
6...