Мінскі напрамак. Том І

Адтуль, дзе кіпеў бой, пачалі насіць раненых. Ix было многа. Аднаго раненага танкісты Аляксея затрымалі i акружылі. Шырокая галава яго была перавязана бінтамі, над якімі кустом тырчалі русыя валасы, правы рукаў злінялай гімнасцёркі быў разадраны i падрэзаны, a забінтаваная рука вісела на марлевай касыначцы. На твары цямнелі палосы перамешанага з гразёй поту.

Іван Мележ

КHІГА ПЕРШАЯ

ЧАСТКА ПЕРШАЯ

Раздзел I

Раздзел II

Раздзел ІІІ

Раздзел IV

Раздзел V

Раздзел VI

Раздзел VII

Раздзел VIII

Раздзел IX

ЧАСТКА ДРУГАЯ

Раздзел I

Раздзел II

Раздзел III

Раздзел IV

Раздзел V

Раздзел VI

Раздзел VII

Раздзел IX

Раздзел X

Раздзел XI

notes

1

2

3

4

5

6

7

Іван Мележ

МІНСКІ НАПРАМАК

Раман у двух тамах. Том І

Падрыхтаванае на падставе: Іван Мележ, Мінскі напрамак. Раман у двух тамах. Том першы, — Мінск: Дзяржаўнае выдавецтва БССР рэдакцыя мастацкай літаратуры, 1958.

Copyright © 2014 by Kamunikat.org

КHІГА ПЕРШАЯ

Хмары на світанні

ЧАСТКА ПЕРШАЯ

Раздзел I

1...

Шабуніха на хвіліну стала. Грэбелька раптам перарывалася, далей была густая іржавая твань.

Жанчына зморана паглядзела наперад: сухое месца віднелася праз паўсотні крокаў. Людзі, што ішлі туды, грузлі ў твані ледзь не да пояса.

З Аўдоццяю Шабуніхаю было трое дзяцей: хлопчык год дванаццаці; дзяўчынка, худая, кволая, на год ці на два маладзейшая за хлопчыка; трэцяе дзіця, гадоў трох, яна несла ў хустцы, перавязанай цераз плячо. Аўдоцця з жалем паглядзела на дачку, як бы для таго, каб пераканацца, ці пройдзе тая. Непакоячыся аб дзецях, яна зусім забылася пра сябе, хоць i адчувала ў нагах, ва ўсім целе вялікую стому.

— Андрэй, стань з таго боку, вазьмі Вольку за руку, — загадала маці хлопцу.— Памагаць будзеш ёй... Цыц ужо ты! — строга крыкнула яна малому, што нясціхна вёў за спіною: ны-ы, ны-ы.

Аўдоцця мацней сціснула тонкую руку дзяўчынкі i маўкліва ступіла следам за ўсімі. Ногі адразу ўехалі вышэй кален у мяккую цеплаватую гушчу. Праз два крокі яна адчула галлё, — гэта былі, відаць, рэшткі грэбелькі, якую спехам наслалі на падатным грунце.

Церабіліся па твані марудна. Дзяўчынка крывілася, хочучы заплакаць, але стрымлівалася. Андрэй падбадзёрваў яе:

— Хіба гэта гразь! От мы на тым тыдні лавілі рыбу, дык прыходзілася ўлазіць па шыю — i то нічога...

Выбраўшыся зноў на сухое месца, Шабуніха, не спяшаючыся, выцерла пот з ілба, павярнулася назад. Глядзела нерухома ўдалеч. На твары з рэзкімі, амаль мужчынскімі рысамі, з плямамі засохлай крыві i гразі застыў адзін нязменны выраз трывогі i зморанасці.

У тым баку, куды глядзела Аўдоцця, над абрысам лесу клубілася чорная хмара дыму. Яна паднялася высока, закрыла сонца. За ёй — цёмна-шэрыя, невыразныя воблакі, падобныя да дыму, здаецца, што гэта не воблакі, а таксама дым. Усё неба зацягнута дымам.

Чым больш аддаляецца Аўдоцця ад таго лесу на беразе балота, тым вальней становіцца ёй. I разам з гэтым мацнее, уздымаецца неспакойная думка:

«Што там?»

Там, дзе засталіся партызаны, дзе яе Змітро.

Каля Шабуніхі праходзілі, нё спыняючыся, людзі, такія ж, як i Аўдоцця, стомленыя, устрывожаныя, маўклівыя. Старыя, маладыя, пажылыя, дзеці, з клункамі, без клункаў. Часам між людзей паслухмяна брылі каровы i коні, i здавалася, яны таксама разумеюць усё, што адбываецца навакол.

Тысячы ног тапталі нетрывалую грэблю, вялікае балота хлюпала, чвякала, уздыхала. Побач грэблі гарбаціліся павозкі, зваленыя набок, ляжалі коні, каровы — адны мёртвыя, другія — яшчэ жывыя — біліся, намагаючыся вырвацца з твані.

Шабуніха адвярнулася, паправіла на сабе хустку, узяла за руку дачку i пацягнулася далей.

— Божа мой... Божа мой... — пачула поруч з сабой Шабуніха.

Яна азірнулася на голас, убачыла старую жанчыну са схуднелым, зняможаным тварам. За плячыма ў старой вісеў клунак, напэўна, з дамашнім скарбам.

— Божа мой... I — куды? Куды, — каб ведалі!..— пыталася яна, ні да каго не звяртаючыся.

— Пра што ты? Што — куды? — не зразумела Шабуніха.

—Усё сяло знялася з месца. Усё кінулі... I пайшлі... Куды! Куды!..

— Дык нашто ж ты ідзеш, калі шкадуеш? — няласкава, з папрокам адгукнулася Аўдоцця.

— Э-э, нашто... Куды хочаш пойдзеш, абы не заставацца на пакуту гэтаму душагубу. Божа мой... Божа мой...

Аўдоцця ішла маўкліва. У галаве не было ніякіх думак, жыло адно жаданне — дайсці б хутчэй. Легчы на траву, выпрастаць здзервянелую спіну, даць спачын натруджаным нагам.

— Любка! Люба-а!— клікаў нечы асіплы голас.— Люба-а! А-а-а...

Аўдоцця ўбачыла непадалёк малую дзяўчынку, што ішла адна. Сукенка малой на плячы была парвана, тонкія ножкі залеплены граззю. Шабуніха пацягнула яе за вострае плячо.

— Гэта не цябе клічуць?

— Не... — абыякава адгукнулася тая, нават не зірнуўшы на Аўдоццю.

— А як цябе звать?

— Воля Рыгорава... З Забалоцця я...

А жанчына, што цягнулася побач, усё шамкала: «Што ж гэта? Што гэта?»

Голас гэты кружыўся вакол галавы Шабуніхі назойліва, як камарыны гуд. У нейкую хвіліну ён абарваўся, Аўдоцця пачула новае: «Ой, не магу». Яна не адразу дайшла да сэнсу таго, што сказала старая, i мімаволі азірнулася. Жанчына памутнелымі вачыма пазірала на траву, збіраючыся сесці.

— Што ты?— з непакоем схапілася за яе руку Шабуніха. — Не трэба спыняцца.

Старая дыхала зморана, з хрыпам. Нейкі час маўчала, нібы не разумела, што ёй кажуць, потым абыякава кіўнула галавою:

— Усё роўна... Не магу больш.

Аўдоцця ўзяла яе падпаху, падтрымала. Старая, адчуўшы падмогу, абаперлася i выпрасталася крыху.

— Пойдзем удзвюх, — сказала сурова, але спагадліва Шабуніха. — Так лягчэй?

— Лягчэй, — прашаптала жанчына.

Яны разам пабрылі па грэблі. Потым грэбля кончылася, i яны пайшлі па куп'і. Пачаўся дробны забалочаны лясок, у якім худыя алешынкі-недаросткі мяшаліся зрэдку з бярозкамі. Абмінулі моўчкі вялікую варонку ад бомбы, напоўненую да паловы рудой балотнай вадою. На вывернутай зямлі пры дарозе ляжалі забітыя з пачарнелымі тварамі. Над імі ніхто не плакаў, не жахаўся. У кожнага сваё гора.

Аўдоцця час-ад-часу ўстрывожана пазіралаў хмарнае неба, недаверліва прыслухоўвалася, ці не набліжаецца няроўнае перарывістае завыванне. Не разабраць. Адно было чуваць — ззаду густа траскочуць кулямёты, раз-по-раз даносяцца глухія моцныя выбухі.

Яна зноў спынілася i паглядзела назад. Там муж, Змітро, — там многа знаёмых партызан б'юцца насмерць з гітлераўцамі.

Ці ўтрымаюцца? Ці выжывуць?.. Грудзі Шабуніхі сціснула туга. «Змітро, беражыся, глядзі!» — нема падумала, папрасіла яна.

Аўдоцця прыцягнула да грудзей галоўку сына, моцна прытуліла.

2...

Праз дзве ці тры гадзіны Шабуня атрымаў паведамленне, што гітлераўцы прарваліся да брыгаднай пераправы. На шчасце, ix удалося затрымаць. Каб спыніць немцаў зусім, партызаны мост цераз рэчку ўзарвалі, а грэбельку на багністым узбярэжжы ў некалькіх месцах замініравалі. Атрады адышлі добра.

Аднак гэта рэзка пагоршыла становішча роты Шабуні, якая прыкрывала адыход атрадаў. Адступаць можна было цяпер толькі праз гнілое, дрыгвяное балота. Але самая большая бяда, пэўна, была ў тым, што немцы адразу ж супраць роты ўзмацнілі націск. Адна за адной пачаліся шалёныя атакі.