Блізкае і далёкае

— Я ўсё-ткі лічу, што дом можа жыць, — сказаў адзін, з папкай у руцэ, зняўшы кепку i паціраючы далонню паголеную галаву. Тоўсты, у пенснэ, ён нечым нагадваў доктара. — Я яшчэ раз у гэтым пераканаўся, можа жыць i жыць доўга. I я за тое, каб ажыўляць… Мне здаецца, асцярога Карпенкі тут лішняя.

Праз месяцы паўтара сюды прыйшоў гаманлівы нагоўп з рыдлёўкамі i ламамі. Некалькі дзяўчат адразу акружылі малога Жорку i сталі песціць яго i распытваць, як яго зваць, хто яго бацька, дзе маці. Жора не бянтэжыўся ў гэтым шумлівым акружэнні, аглядваючы дзяўчат чорнымі цікаўнымі вачыма, малы адказваў спакойна.

— Ты што, адзін дома?

— Угу.

— А дзе-ж маці, Жорка?

— Маці на трамваі. А тата, — далажыў падумаўшы Жорка, — у магазіне, хлеб купляе…

Тут дзяўчат паклікалі, i яны пакінулі малога.

Прараб — Арцём Іванавіч — пажылы, з чырвоным, падобным на бульбіну, носам, з рудымі вусамі, у ватоўцы ca слядамі цаглянага пылу, павёў ix у дом, размеркаваў на групкі, паказаў, што якой групе рабіць.

Між маўклівых задымленых сцен, дзе гарбаціліся горы сцэментаванай цэглы, тынку i пераплеценага дроту, пачуліся стук жалеза аб каменне і вясёлыя, задзёрыстыя галасы.

— Ганна, Ганначка, хадзі сюды!.. Папрасіся — разам будзем!..

— Яна — i калі Сяргей прыходзіць — Ганну кліча!.. Цягне ўсюды з сабою!

— Яна-ж баіцца хлопцаў! Адна.

— Га-га-га…

— Дзе Косцік?! Косціка сюды з ломам! Бач ты, глыба якая!..

— Скажы ты, як спрасавалася гліна! Хоць ты яе — сякерай!

— А мы кіркай!.. Кіркай дзеўбанём!..

— Тачку-у сюды!!

Дом, пусты i забыты, адразу як-бы перайначыўся, ажыў, скінуў з сябе магільную здрантвеласць.

Неўзабаве ўжо ад дома, важна асядаючы на калдобінах, выехала першая машына, поўна нагружаная розным друзам.

Вярнуўшыся з магазіна, Загорскі ўпершыню нібы не пазнаў свайго ціхага аселішча. Перадаўшы хлеб Жорку, ён моўчкі стаяў, узрушана назіраючы за ўсім, што адбываецца навокал. Як часта ў хвіліны хвалявання, ён пацягнуўся па кісет і, прысеўшы на каменне каля свайго кутка, закурыў.

Курыў ён павольна, жмурачы вочы, i пра нешта думаў.

Ён падаўся ў пакой па-ранейшаму заклапочаны. Калі Загорскі, пакарміўшы малога, стаў чысціць бульбу на абед, увайшоў Арцём Іванавіч — прараб.

Госць, прысеўшы на табурэтку, падсунутую яму гаспадаром, зняўшы кепку, агледзеў пакоі i сказаў пяпэўна:

— Так, значыцца, жывем…

— Так i жывем, — адказаў Загорскі ў тон, здагадваючыся, чаго прыйшоў госць, i чакаючы гэтай размовы.

Але прараб не спяшаўся. Ён пацікавіўся, дзе жонка Загорскага i ці заўсёды гэта гаспадар варыць снеданні ды абеды. Толькі пасля гэтага Арцём Іванавіч, пакашляўшы, збянтэжана пачаў пра галоўнае:

— Вось што, дарагі, як хочаш, а прыйдзецца палац твой… — прараб правёў рукой так, як даюць знак сыйсці ўбок.

— Ды ўжо-ж, я думаў пра гэта, — нечакана спакойна адказаў Загорскі. — Што-ж, рабіце, што трэба.

— Ну вось i добра.

Арцём Іванавіч уздыхнуў з палёгкай…

Арцём Іванавіч злуе і радуецца

Пад вечар прывезлі сюды смалістых дошак, бярвенняў, i новы вясёла-жоўты паркан, што акружыў дом i двор у наступныя дні, быў лепшай адзнакай таго, што i тут пачынаецца новае жыццё.

Жыццё гэтае, праўду сказаць, нараджалася нялёгка…

Машын было мала, усяго тры грузавікі, i то адзін з тых больш стаяў на рамонце, як працаваў. Таму дом ачышчалі ад друзу доўга i марудна.

Трэба было пачынаць рабіць перакрыцці, але праца гэтая затрымлівалася, бо не было лесу. Арцём Іванавіч, гарачы i неспакойны чалавек, то лаяўся ў будканторы, то, атрымаўшы згоду i подпіс начальства, пасылаў пагрозныя тэлеграмы на лесазавод, які затрымліваў высылку матэрыялу.

— Чорт ведае, што робіцца! — твар яго чырванеў ад абурэння. — Пачалі агарод гарадзіць, а пра жэрдкі не паклапаціліся. Майстры! — цадзіў ён з пагардай, нярэдка дадаючы да гэтага некалькі моцных слоў.

Ён у такія дні, як бура, налятаў на шафёраў, на брыгадзіраў, бязлітасна прыдзіраўся да ўсяго.

— Гэта што?! — грозна пытаўся ён у вадзіцеля, заўважыўшы, што задняе акенца ў кабіне грузавіка не прыкрыта.

Шафёр, малады белабровы хлопец з ледзь прыкметным пушком над верхняй губою, глядзеў здзіўлена, нібы не разумеў, пра што ідзе гаворка.

— Чакаеш, пакуль выламяць!?.

— Ды чаго яго выламяць, Арцём Іванавіч? Я гляджу-ж, каб паасцярожней… Каб не кідалі на акенца, гляджу…

— Глядзіш ты!.. Больш, мусіць, на дзяўчат… Прыкрый, кажу.

— Ну, добра, зраблю, калі вы хочаце.

— Загадаць абавязкова трэба, — сам не здагадаешся!..

Брыгадзіраў i рабочых Арцём Іванавіч прабіраў за кінутую зламаную тачку, за забыты дзе-небудзь лом:

— На нянек спадзяецеся?!. Не можаце ўсё без нянек! Нянькі абавязкова вам трэба!

Ён кідаў пагардліва:

— Майстры! Як дзеці малыя…

Арцём Іванавіч хадзіў цяпер у сарочцы-касаваротцы, заўсёды зухавата расшпіленай.

Калі толькі прыйшоў на станцыю «лес», які нецярпліва чакалі, усе машыны былі пасланы туды. За дзень пусты двор, на якім адно сівеў палын, закрасаваўся штабелямі дошак i бярвенняў, моцна — на цэлы квартал — запах свежаю сасною.

У той-жа дзень Арцём Іванавіч накіраваў будаўнікоў ладзіць перакрыцці.

— Цяпер пойдуць справы! — сказаў ён Загорскаму, які наведаўся паглядзець, як жыве «яго» дом! — Пабачыце! Мне — дайце матэрыял, дайце ўсё, што трэба, а тады ўжо ўбачыце, што я магу…

Загорскі ківаў галавой у знак згоды: вядома, што-ж можна зрабіць без матэрыялу.

— А то-ж— матэрыялу няма, a атрымліваецца, быццам я вінаваты, зрываю план. Я не сарву, будзьце ўпэўнены!.. Я да вайны адзінаццаць аб’ектаў пабудаваў. I нiколі не зрываў справы, усе ведалі, што калі Арцём Іванавіч кіруе, то можна быць спакойным! I за якасць, i за тэрмін! I за тое, што людзі будуць працаваць!

Ён гаварыў горача, але добрадушна, як гавораць пра крыўду, якая ўжо адышла. Неўзабаве Арцём Іванавіч стаў распытваць Загорскага, дзе i як той асталяваўся. Пачуўшы, што інвалід плоціць сто пяцьдзесят рублёў за пакойчык, будаўнік пакруціў галавою.

— Яно, праўда, i сам я, браце, не лепш. Плачу-та я не многа, але тулюся ў бараку, — паскардзіўся Арцём Іванавіч.

— Значыцца, таксама пакуль не ў раскошы жывецца?

— У бараку?.. Ён, браце, падобны вельмі на твой «палац»!

Прараб, а за ім i Загорскі засмяяліся.

З гэтага дня Арцём Іванавіч i Загорскі пасябравалі. Загорскі стаў часта прыходзіць да дома, пагаварыць з прарабам, з рабочымі, паглядзець, пакурыць…

Трэба сказаць, прараб хваліўся не попусту, кажучы, што «цяпер пойдуць справы». Тыдзень за тыднем, хоць i павольна, дом усё ажываў i ажываў.

Спачатку першыя бэлькі працягнуліся над адным паверхам, потым яны ляглі над другім, затым над трэцім. Цяпер калі i можна было ўбачыць знізу дома неба, то толькі ў прасветы між бэлек ці ў шчыліны між дошак, на якіх працавалі людзі. Дом перастаў быць корабам, у ім акрэсліваліся паверхі.

Месяцы праз два старанныя цесляры сталі ўжо снаваць на насціле ca смалістых дошак на самым версе, там, дзе сінела глыбокае i пагоднае летняе неба. Стаўлялі кроквы.

Арцём Іванавіч, павесялелы i падабрэлы, рухавы, то хадзіў па дварэ, аддаючы загады, то ўздымаўся да будаўнікоў, што ладзілі дах. У такія дні ён любіў пагаварыць, пажартаваць, пасмяяцца. Гэта былі цудоўныя дні, — цудоўнымі яны тут былi найперш таму, што Арцёму Іванавічу ўсё падабалася i ён таксама падабаўся ўсім…

— Душа-чалавек, Арцём Іванавіч! — прамовіў неяк Загорскі да бялявага шафера, назіраючы за прарабам. — Праўда, душа?

— У настроі чалавек… Ззяе, як сакавіцкае сонца, не раўнуючы сказаць.

— Ззяе… Сэрца ў яго добрае!

— Задаволены, вось i ззяе…

Але даўно вядома, што няма нічога такога пад векавечнымі зорамі, што-б так ці інакш не змянялася. Гэтая ісціна з самым поўным правам адносілася i да Арцёма Іванавіча, пры яго няўстойлівай, уражлівай натуры. Да таго-ж для такой перамены мелася i вельмі ўважлівая прычына, — ix у той час, як ужо гаварылася вышэй, было вельмі многа.