Блізкае і далёкае

Малатарня стаяла сярод поля, каля двух сціртаў. Адна з ix, стромкая i высокая, накрытая саломаю, была яшчэ не распачата, а другую ўжо больш чым папалову змалацілі. На ёй завіхалася некалькі жанчын, падаючы спапы да малатарні.

Людзі, што працавалі на зямлі, пабачыўшы каля малатарні Гаўрыльчыка i Івана Савіча, прывіталіся. Жанчыны, якія стаялі на сцірце, крычалі штосьці вясёлае, прыветнае, але Кавалевіч не мог разабраць нi аднаго слова, бо замінаў гул трактара i стукат малатарні. Былога камандзіра тут добра ведалі — у яго атрадзе было многа калгаснікаў з гэтай вёскі.

Малатарня ні на хвіліну не спынялася. Сноп за снопам глытала прагная зяпа машыны, людзі ледзьве ўпраўляліся накарміць гэтую ненажэру — усё падавалі ды падавалі. Сочачы за калгаснікамі, што спрытна ўвіхаліся каля малатарні, Кавалевіч нібы набіраўся новых сіл, адчуваў сябе маладзейшым i дужэйшым. Трывожныя думы пра Баклана непрыкметна развеяліся.

Адначасна Кавалевіч з цікавасцю назіраў за намеснікам. Гаўрыльчык, хоць i быў вельмі рады, што Кавалевіч задаволены тым, як працуюць пры малатарні, не выказваў гэтага.

На людзях Гаўрыльчык знарок марудзіў, стрымліваючы прыродную жвавасць, якая толькі зрэдку авалодвала ім, стараўся паказаць сябе сталым i разважлівым чалавекам. З выгляду непрыкметны i простадушны, з наіўным позіркам адкрытых вачэй, ён падпарадкоўваў усіх спакойнай упэўненасцю i развагай, якія прыходзяць толькi з гадамі i вопытам.

«Як ён пасталеў!» — не адзін раз падумаў Іван Савіч, назіраючы задаволена за былым падрыўніком. Ён памятаў, якім быў Гаўрыльчык у атрадзе, i ўсё не мог звыкнуцца, што з таго зялёнага хлопца вырас такі чалавек.

III

Непрыкметна гадзіна за гадзінаю прамінула поўдня. За гэты час яны пабылі на полі, каля Чорнага лесу — праверылі, як трактарыст арэ іржышча… Кавалевіч да ўсяго ўважліва прыглядаўся, нібы ён быў не госцем, а гаспадаром.

Спачатку з раніцы Іван Савіч шкадаваў, што не застаў старшыню дома. Аднак новае знаёмства з Гаўрыльчыкам, той светлы працавіты настрой, які перадаўся яму ад калгаснікаў i не пакідаў увесь час, — усё гэта неспадзявана ператварыла яго вымушанае, здавалася-б, непрыемнае чаканне ў радасць. Ён так захапіўся тымі праявамі, якія бачыў навокал, што непрыкметна для сябе амаль забыўся пра Баклана.

Толькі раз, калі абодва ішлі з іржышча, Іван Савіч ні з таго, ні з сяго запытаў:

— Дык як вы жывеце з Бакланам цяпер… пасля вымовы?

— Як жывем?!. Вядома, — пакрыўдзіўся ён. Іван Савіч, амаль перастаў са мной гаварыць. А я — што, хіба я што злое меў да яго? — сказаў Гаўрыльчык, нібы апраўдваючыся. — Мне i самому, паверыце, шкада яго, — я-ж ведаю, які быў Баклан…

— I дарэмна шкадуеш… — адгукнуўся нездаволены бас Івана Савіча. — Няхай крыўдзіцца.

Пад вечар Рыгор павёў Кавалевіча да зруба, каля якога цесляры збівалі кроквы. Зруб быў складзены, відаць, зусім нядаўна: жоўтыя ачэсаныя бярвенні яшчэ не паспелі ні пацямнець, ні патрэскацца. Дзе-ні-дзе на ix выступілі светлыя, клейкія, падобныя на ягадкі, бурштынавыя пацеркі смалы.

Заставалася паставіць кроквы, накрыць хату ды зрабіць, як кажуць будаўнікі, «сталярку» — вушакі, рамы, дзверы.

— Для Кацярыны будуем, — сказаў Рыгор. — Помніце, у Марцінавай роце быў Гаравец Васіль — то яе чалавек… Загінуў, калi мы бралі Балачанскі гарнізон…

Пад нагамі весела трашчэлі свежыя, яшчэ вільготныя, трэскі. Каля сталюгі некалькі цесляроў, нагнуўшыся i расставіўшы ногі, цясалі бярвенні. У паветры стаяў модны, казытлівы пах смалы. Каля цесляроў хадзіў белагаловы хлопчык гадоў дванаццаці, — ён збіраў у кошык трэскі. Напэўна, маці прасіла прынесці, каб падпальваць дровы ў печцы…

У гэты час непадалёк пачулася пералівістае конскае іржанне, непаспешлівае, лянівае тарахценне колаў.

— Баклан едзе, — прамовіў Рыгор, прыслухоўваючыся. — «Звер», Бакланаў конь, іржэ… Эх, якая галасістая жывёліна, што гудок паравозны!..

Гаўрыльчык не памыліўся. Сапраўды, праз хвілін пятнаццаць з-за зруба выехала новая лёгкая каламажка з шырокаплечым чалавекам у вайсковай вопратцы, які прыгорблена сядзеў на драбінцы, звесіўшы ногі.

— Баклан! — паклікаў Рыгор.

Баклан спыніў каня. Саскочыў з драбінак, зачапіў лейцы за абгарэлы слупок ад гародчыка, уцалелы пасля пажару, i, сцябаючы па хромавай халяве пугаўём, неахвотна, уразвалку пайшоў да намесніка. Ён абыякава акінуў позіркам сваю гімнасцёрку, адкалупіў камячок гразі, што закарэў на рукаве.

Толькі, падыходзячы да намесніка, падняў вочы:

— Савіч?!

Баклан адразу перамяніўся. Куды падзелася абыякавасць, — парывіста кінуўся да Кавалевіча, на ўсю сілу сціснуў яго ў абдымку.

— Ну, мядзведзь! рэбры паломіш! — застагнаў усміхаючыся Іван Савіч. — Хто-ж гэта так бесцырымонна з гасцямі абыходзіцца. Гэтак i задушыць, чаго добрага, нядоўга!..

— Так табе i трэба! — не выпускаў Баклан камандзіра з абдымку. — Будзеш ведаць, як наведвацца раз у два гады…

Шэрыя смелыя вочы, амаль бязбровы, пакрыты густым чарнаватым загарам твар. Крутыя ўпартыя сківіды ca шрамам… Няўжо гэта не той самы Васіль, якога ён ведаў i любіў у атрадзе?

Баклан адышоў, падазваў да сябе хлопца-цесляра, штосьці паціху сказаў яму. Хлопец паклаў сякеру на бервяно i, падаўшыся да калёс, адчапіў лейцы; неспакойны конь крануўся, выгінаючы дужую шаўкавістую шыю.

Баклан вярнуўся да госця.

— Ах, каб ты быў, Іван Савіч, няладны! Я-ж столькі часу цябе чакаў! I хоць-бы адно слова ў адказ! Я ўжо быў падумаў, што i зусім не адкажаш. Зазнаўся, думаю… Пабачыў цябе побач з Гаўрыльчыкам — i не пазнаў: не інакш начальства з раёна. Я тут у пашане, можна сказаць, ха-ха… яны да мяне часценька заглядаюць…

Ён зарагатаў. У Кавалевіча мільганула думка — Баклан таксама змяніўся за гэтыя два гады. Праўда, ён не мог сказаць, што гэта за перамена такая…

Баклан па-прыяцельску абняў камандзіра:

— Як гэта ты добра зрабіў, што прыехаў! Самым дарагім госцем будзеш!.. За тое, што пачатак атрымаўся такі няўдалы, не крыўдуй: не ведаў, што прыедзеш… Ну, але мы гэту хібу зараз паправім! Правільна, Рыгор?.. Дарэчы, Іван Савіч, нашто нам час марнаваць, — хадзем, свежай рыбкай пачастую, толькі што вось прывёз… А рыбка сёння — пальцы абліжаш!.. Згодзен?

Кавалевіч кіўнуў галавою ў знак згоды:

— Добра. Толькі, Васіль, пачакай хвіліну. Мы з Рыгорам у хату сабраліся зайсці.

Яму хацелася агледзець хату ў сярэдзіне — як прыгнаны адно да другога бярвенні, дзе будуць пастаўлены грубка i печка, ці сагрэюць яны хату. Іван Савіч меў звычку — усё бачыць сваімі вачамі. Тым больш ён не мог быць абыякавым цяпер, — перад ім была хата, якую будавалі для сям’і яго баявога таварыша.

— Як тут у цябе, Васіль, з цэглай: для печы i грубкі хопіць? — запытаўся Іван Саівіч у старшыні, калі яны пераступілі дубовую падваліну пад прарэзам дзвярэй. — Трэба-б паспець да халадоў скончыць.

Ці хопіць цэглы, Баклан не ведаў. Яго выручыў Рыгор, які сказаў, што цэглы цяпер у калгасе няма, бо тая, якую раней атрымалі з завода, ужо скончылася.

— Заўтра паеду ў выканком. Папрашу даць яшчэ… — заўважыўшы, што Кавалевіч нездаволены такім няпэўным адказам «папрашу», паправіўся — Адным словам, цэгла будзе.

— Так-бы i сказаў адразу!

Іван Савіч ведаў — цэгла будзе. Рыгор прамовіў гэтыя словы такім тонам, што нельга было не паверыць.

Калі яны выйшлі з хаты, цесляры, цягнучы за доўгую вяроўку, падымалі на зруб першыя кроквы. Вяроўка паволі паўзла па верхняму бервяну, нібы па блоку. Кавалевіч хвіліну зацікаўлена пазіраў на цесляроў, потым, як-бы схамянуўшыся, папляваў на рукі i сам узяўся каля аднаго хлопца за вяроўку. Гаўрыльчык, а за ім i Баклан, далучыліся да яго. Тры таварышы i цесляры дружна пацягнулі вяроўку. Людзі, што працавалі ўгары на зрубе, паставілі крокву i прымацавалі ніжнія, з выразамі, канцы яе да верхніх бярвенняў. Кавалевіч ужо доўгі час не працаваў у калгасе, i цяпер, у гэтыя хвіліны, адчуваў сябе радасна, па-святочнаму.

Калі паставілі пяць крокваў, стары, з ружоваю лысінай i падстрыжанай бародкай, цясляр весела крыкнуў, прымаўкаю: