Звон ― не малітва

Лоўчы падыходзіць.

Ты чуў, што паблізу Ізяслава ходзіць мядзведзь?

Лоўчы. Мядзведзіца, княжыч. Малога мядзведзьку мужыкі на дрэве закалолі, нібыта борці выдзіраў, дык яна цяпер помсціць. Але я паслаў ужо старога Гарабоя дагледзець. Заўтра, калі што, самі можам на коней сядаць.

Iзяслаў. Хвала за кемлівасць, лоўчы. Дык заўтра пагойсаем па лесе?

Холад. Ты б пасцярогся, княжыч. Раз’ятраная мядзведзіца — не старая нямоглая ваўчыца.

Iзяслаў. Спытай сёння багоў, што скажуць пра мой лёс?

Холад. Яны ўжо сказалі пра твой лёс.

Ізяслаў недаверліва глядзіць на ведуна.

Ізяслаў (да лоўчага). Хадзем, лоўчы, на стайню. Хачу паглядзець на Буланчыка. (Да Холада.) А ты чаго стаіш? Ідзі ў замак. Ты ж у замак хацеў?

Xолад. Я тут, на мосце, пачакаю княгіню. Мне яна патрэбна на адно слова.

Ізяслаў з лоўчым на вачах ведуна спускаюцца з моста ў двор замка. Княгіня Рагнеда тым часам з’яўляецца на мосце.

Рагнеда. Аб чым задумаўся, Холад?

Холад. Можна знайсці шмат слоў, каб адказаць табе, княгіня. I ўсе яны будуць правільныя. I ўсе не скажуць да канца праўды. Бо словы ўвесь час мяняюцца. Няма ім ліку і меры.

Рагнеда. Затуманены для мяне сэнс тваіх слоў, вядун.

Холад. Я ўсё пра твайго цяперашняга госця.

Рагнеда. Дык адпусціла ж яго з замка!

Холад. Я не пра тое, княгіня. Вось хрысціяне кажуць, што мы, язычнікі, легкаверныя і прадажныя, што мы па цямноце сваёй панавыдумлялі сабе шмат багоў, да таго ж такіх, якія не маюць і не мелі жывой плоці. А самі хрысціяне што? Таксама вераць у тое ж: у тры дасканалыя сутнасці.

Рагнеда. Ты хутка можаш стаць такім чынам іхнім святаром.

Холад. Не кашчунствуй, княгіня. Але прыйшоў я пагаварыць вось пра што. Нашы багі патрабуюць новую ахвяру. Проста ім належыць яна па праву. Надышоў час чарговай ахвяры.

Рагнеда. Вы кідалі жэрабя?

Холад. Не. Учора змагаліся паміж сабой вада і агонь, плыткае і трывалае, сухое і вадкае.

Рагнеда. На каго ж падзьмула?

Xолад. Гэты раз на дзяўчыну.

Рагнеда. Што ж ты вочы адводзіш? Гавары!

Холад. На дачку злотніка твайго, Анею.

Рагнеда. Што яны, твае багі, памуціліся ў розуме?

Холад. Гэта не толькі мае багі, яны і твае, княгіня!

Рагнеда. А што мне сын мой скажа, княжыч Ізяслаў? Яны ж разам растуць! Думаеш, Ізяслаў ухваліць такую ахвяру?

Xолад. Раней гэта за шчасце лічылася — стаць ахвярай, паслужыць людзям.

Рагнеда. Я не пра людзей. Я — пра княжыча.

Холад. Княжыч наш хоць і малады целам, аднак узмужнелы розумам. Анея — не яго лёс, дарма што разам растуць. Я сон бачыў. Ізяслаў сядзеў на княскім стале.

Рагнеда. На Кіеўскім?

Холад. Не магу сказаць, княгіня. Гэта і мне невядома. Бачыў Ізяслава на княскім стале, а на якім — незразумела.

Рагнеда. Гэта адно аднаму не замінае. Ізяслаў і Анея… Не, вядун, тут штосьці не так. Ідзі ў свой лес, зноў пачынай чараваць. Скажы багам, што гэты раз яны памыліліся.

Xолад. Я ж казаў — змагаліся за Анею вада і агонь, плыткае і трывалае, сухое і вадкае…

Рагнеда. I ўсё-ткі, вядун!..

Холад. Анея цяпер не пара Ізяславу. Ды і вялікі князь не дазволіў бы мець яе свайму сыну за жонку.

Рагнеда. Пра князя ты памаўчаў бы!.. Уладзімір сам паходзіць ад рабыні. Хіба не чуў? Ад рабыні Малушы. Дык не яму пярэчыць, каб сын яго браў за сябе таксама з простых дзяўчыну?

Xолад. На тое воля князя. Але ахвяраваць гэты раз нашым багам мусіць сваю дачку твой злотнік, княгіня.

Рагнеда. Да яго хто-небудзь ужо хадзіў з гэтым?

Холад. Не.

Рагнеда. Вы падумалі сабе, што ён вараг, а не тутэйшы?

Холад. Гэта не мы думалі, княгіня. Як выбар паў на яго дачку, я ўжо сказаў. А што датычыць варага…

Рагнеда. Ён жа чужой веры!

Холад. Дзе яму ў нас тут трымацца было той веры? Нябось забыў ужо. Ды і калі ён быў у тых грэках? Ад язычнікаў прыйшоў у грэкі, да язычнікаў зноў прыйшоў. Нават наведваўся колькі разоў на свяцілішча да нашых багоў…

Рагнеда. I ўсё-ткі няўдалы выбар, вядун, ох няўдалы! I княжыч за сяброўку працівіцца стане, і бацька ўзбурыцца.

Холад. Не нам, княгіня, мяняць дзедаўскія звычаі.

Рагнеда. Але святары заўсёды да голасу князёў сваіх прыслухоўваюцца!

Xолад. Таму я і прыйшоў.

Рагнеда. Ізяславу не гаварыце! Заўтра ён нібыта едзе са сваімі людзьмі на паляванне. Мядзведзіцу хочуць упаляваць.

Xолад. А злотніку твайму сказаць пра дачку?

Рагнеда. Не з добрай ты справай да мяне прыйшоў сёння, вядун, ой не з добрай!

Княгіня падыходзіць да краю моста, раздае міласць жабракам. З бліскучымі чорнымі вачамі, з доўгай сівой барадой вядун колькі часу яшчэ ходзіць на мосце, пасля па сцяжынцы падымаецца на замкавы вал. Княгіня вяртаецца ў замак.

Той жа светлы пакой, што і раней. Заходзіць Ізяслаў.

Ізяслаў (да маці, якая сядзіць каля вялікай скрыні). Чаго прыходзіў вядун са свайго лесу?

Рагнеда. Не трэба варожасці, сын!

Iзяслаў. Ведаеш, іншы раз надта хочацца зайсці ў іхняе свяцілішча ды парушыць там усё.

Рагнеда. А я ўсё думаю, адкуль гэта ў цябе? Аказваецца, душа твая таксама ўзбунтавалася супроць старых багоў?

Iзяслаў. Супроць багоў я нічога не маю, мама. Мне не падабаюцца людзі, якія знаходзяцца ў свяшчэнным лесе вакол багоў.

Рагнеда. Супакойся, сын. Злосць нічога не выкліча ў адказ акрамя злосці. Сваіх багоў мы з табой не выбіралі. Мы нарадзіліся з іх згоды.

Iзяслаў. Няхай сабе так.

Рагнеда. Дык навошта бунтуеш?

Iзяслаў. Пра гэта я толькі табе сказаў.

Рагнеда. Багі не толькі чуюць, яны здагадваюцца.

Iзяслаў. Не падабаецца мне вядун Холад.

Рагнеда. Што зробіш? Ён — табе. Бадай, ты яму — таксама. Відаць, праз твае доўгія размовы з прэсвітэрам Апанасіем.

Ізяслаў. Я і з прэсвітэрам гэтаксама размаўляю. Мне не падабаецца, што яны са сваімі багамі пачынаюць раздзіраць чалавека напапалам. Той з Ісусам Хрыстом, гэты… з Хорсам, Стрыбогам ды з Перуном.

Рагнеда. Бедны хлопчык!.. Ты — малады, а ў такія гады чалавек звычайна бунтоўны. Лепей было б, сын мой, каб бунтавалася ў табе сіла, а не душа. Ты маеш у сабе здольнасць пагаварыць сур’ёзна з маці?

Iзяслаў. Так. Я прыйшоў сюды, каб пагаварыць. Я не стаў гаварыць пра гэта ў прысутнасці прэсвітэра. Таму і адказаў на тваё пытанне, што спаў сёння добра. Не, мама, я не ўсю ноч спаў. Бо ў сне бачыў бацьку.

Рагнеда. I тую раніцу?

Ізяслаў. Я чамусьці не дужа помню яе. Яна для мяне была як навальніца. Прагрукатала і адышла за небакрай.

Княжыч становіцца на калені перад маці, тая бярэ галаву яго ў свае рукі.

Рагнеда. Ты, мой хлопчык, страціў у тую раніцу бацьку, а я знайшла вернага сына. Дык, кажаш, як навальніца для цябе яна, тая раніца? Можа, гэта і добра. А ў мяне ўсё наадварот. Для мяне тая ноч, а потым раніца як насланнё. I ўсё жыццё таксама здаецца насланнём. Значыць, бацьку ты бачыў у сне безадносна да тае раніцы?

Ізяслаў. Так.

Рагнеда. I як жа ён табе сніўся?

Ізяслаў. Здаецца, зусім без злосці, але ўсё нібыта хацеў штосьці сказаць. I якраз у той момант, як пачуць яго голас, мяне хтосьці будзіў. Напэўна, ваўчыца. I так колькі разоў за ноч. Так што спаў я, мама, дрэнна. I ўсё чамусьці мне сёння не падабаецца. Асабліва вядун Холад. У яго вачах сапраўды холад, дарма што дзікім бляскам гараць. А заўтра ў мяне паляванне. Ведаеш, вакол горада нашага мядзведзіца раз’ятраная ходзіць?