Страница 24 из 25
– Дешахьа xlapa, дукхаварг.
Почтальоно, тIе а хьаьжна, Нурбике духаделира иза:
– Тавсолте ду… Цуьнга дIало… – аьлла, сиха дIавахара почтальон, къамеле ца волуш.
Цуьнан шийла хиларх шекйелира Нурбика. ЦIеххьана йуьйхира иза, настарш малйелира, дегIе зуз хьаьдира цуьнан. Нурбика чуьра араиккхира Тавсолта лаха. Дегочу куьйгахь, кIега санна, дIасакерчош кехат а долуш, бос а баьхьна, лесташ йогIура иза урамехула.
– Хезий хьуна, хIей, ахь хIун до? – сацийра Тавсолтас, ша а ца гуш, тIехйолуш йоллу Нурбика.
– ХIан, хьажахьа, xIoкxo хIун боху? – балдаш дегадора Нурбикин. Тавсолтина, бIаьрг ма-кхийтти, девзира иза: и тайпа сийна кехат кхаьчначу кертахь тезет хIуттура. Деша дика ца хаахь а, кехатан шолгIачу могIанехь куьйга йазйина шен кIентан цIе йевзира дена.
Дехьарчу кех йуха ара а ваьлла, чехка дIавоьдучу почтальоне схьакхайкхира Тавсолтас:
– Дешал xlapa, хьо сиха велахь а!
Цаваьллачу денца почтальоно дийшира: «Хьоме накъост Берсанов Т. Б.!
Командованис даггара халахетарца хаам бо шун турпал кIант лейтенант Берсанов Дауд Тавсултанович Даймехкан сийлахьчу тIамехь майраллица валарх лаьцна. Тхо теша, вайн Даймохк, вайн халкъ дага а лаьцна, и доккха вон лан шун къонахаллин ницкъ кхочург хиларх»…
Кадам а бина, малделлачу боларца дIавахара почтальон: кху йуьртахь тахана и пхоьалгIа «похоронка» йара цо дIайелларг.
Йух-йуххе хIоьттина, дист ца хуьлуш, дахьийча санна, лаьттара Тавсолтий, Нурбикий цхьана ханна. ДогIанна дазделла генаш санна, охьадахара Тавсолтин цIоцкъамаш. Леш боллучу стеран санна, севцинчу бIаьргашца шена хьалхха лаьтта охьахьоьжура Тавсолта, меттах а ца хьовш. Нурбика, мохехь гla санна, йегайора. Меллаша вовшашка хьаьжира. «Остопираллах!!!» – шозза, кхузза элира Тавсолтас. Меллаша чудеара ший а. Балин бозалло Iадийна, тийна Iapa ший а нара тIехь. И хезна, цу сохьта, йагийча санна, чуиккхира Селита. Стоьл тIехь Iуьллура сийна кехат. Дийшира. Маьхьарца йелха йолаелира. Тавсолта, вист ца хуьлуш, чуьра аравелира.
Нурбика, шена хиллачух хIинца буххера кхиъна, коьртах кадетташ, кIентан сурт кара а эцна, маьхьарца йоьлхура:
– Сан Дауд! Сан кIант! Со-м совнаха хьан бIаьра хьажа а ца йаьхьарий, хьуна бIаьрг хиларна кхоьруш, сан цхьаъ бен воцург! Иштта хир дуй хиънехь, ас-м хьуна тIера бIаьрг боккхур а бацарий, нана йаларг!.. Со йиси – хьо лаьтто ваьхьи… Дуур дара-кх ас и латта!..
Белхарга цу сохьта схьакхечира Iаьржа духар дуьйхина Анна Львовна а, Кесира а, лулара зударий а. Уьш боьлхура, Даудан цIе а йохуш…
Цхьана кIиранах лаьттира тезет…
Берриг йуьртахоша, школерчара, райкомерачу накъосташа – массара а даггара дакъалецира цигахь.
Амма Тавсолтас тезетехь а шена тIе ца дитира Нурседий, нуцций. Билхина, билхина, дIабахара уьш, шозза а доьхначу дагца: Нурседин къаьсттина дог Iийжадора хIинца, дас-нанас боххушехь, хIунда йахара-те ша маре, Дауд тIамехь а волуш, бохург дагаоьхуш.
Тавсолтас, хьиэ ца луш, йуьртан кешнашкахь, шен вешиний, Увайсаний боьгIначарна йуххе, дIабуьйгIира Даудна лерина лекха хIоллам… ХIоллам бугIуш гIo динарш дIа а бахийтина ша вехха лаьттира цигахь Тавсолта: кIентан дегIах ур-атталла цхьа а цуьрг кхузахь доццушехь, хIетте а, и хIоллам, и дечиган бIарлагIа йара хIинца дуьйна Тавсолтин дог Iовжош, цуьнан бIаьрг шена тIехь сацо ницкъ кхочург, и бух боцчу ойлане кхоьхьург. «Вара. ХIинца вац. Мича ваха и? ДIавели. Цкъа а и хила а ца хилча санна, дIавели. Ткъа ван а хIунда вина хилла и? Ваха а стенна ваьхна? Мича махкахь ву хIинца сан кIант? Сан кIант!.. Сан Дауд!..» Жоп дацара цхьанхьара а схьахезаш: йа стиглара а, йа лаьттара а…
ХIолламна тIехула хьала-охьа куьг хьоькхуш, дIаваха ницкъ боцуш, лаьттара Тавсолта кхузахь хIинца: шен латтар а, йа кхузара дIавахар а, цхьабосса хьесапе доцийла шена хуъушехь, амма кхузахь ша мел лаьтти а дагна хьаам хуьлуш санна, Дауд шена мелла а гергахь волуш санна хетара. Йух-йуха хIолламах дай куьг хьоькхуш, доIанаш дора:
– «Йо, АллахI-Дела! Ахь кхоьллинчу хьайн дуьнен чохь айхьа хIоттийна низам тIеэца а, кхочушдан а, ницкъ ло ахь тхуна… Реза де ахь тхо хьайн кхиэлана»…– Тавсолта гонаха дIасахьаьжира, гонаха ирахдахна шортта кхин а хIолламаш дара схьахьоьжуш, дуккха а чарташ а, шира кешнаш а гора: «Со-м башха цхьалха а вац кху дуьненахь… Цара а йайтина-кх цхьана нахе цхьа ойланаш», – дагатесира цунна: «Кхин берш а дIабахна кхузара шайн белларш а битна!.. Со а тIаьххьара а дIа ца вахча ца волу-кха…». – Йуха а куьг хьаькхира хIолламах. ДIавахале аьлла, ирахь, тIаьххьара а кхин цхьа доIа дира цо хIолламна хьалха – шен дешнашца: «Йо, массанхьа а кхочуш, амма цхьанхьа а гуш воцу Дела! Массо а кхоьллина, массо а дIаоьцу Дела! Ас доьху Хьоьга: ма виталахь со цхьалха сайн балехь, хьайгара гIo доцуш. Айхьа суна велла сан цхьаъ бен воцу кIант, суначул дукха везна, дIаваьхьна Дела, ас доьху Хьоьга, Хьайн дуьнен чуьра дIа ца дойуш, дахийталахь даим сан кIентан са, Ахь-Айхьа кхоьллина, хьан нуьрах схьабаьлла и суй».
Йуха а ша динчу доIанех буьззина тоам ца хуьлуш, Тавсолтас тIетуьйхира: «Йо, Веза-Воккха Дела, таханлерачу кху луьрчу дийнахь, къиза мостагIа тхан Даймахкана тIелеттачу муьрехь, тхан халкъана, тхан толамна гергахь эрна доцу, пайденна гIурба хилийталахь сан кIентан валарх!» ХIинца эххар резахилла ша динчу доIанна Тавсолта, «амин» аьлла, йуьхь тIехула куьйгаш а хьаькхна, кешнашкара меллаша цIехьа волавелира.
* * *
Сингаттамаш, дIа меллаша эхахь а, амма тIе, жIуга йой, таттало цкъацца.
Даудах долу тезет дIадирзина дукха хан йалале Тавсолтин цIен тIе керла бохам беара: Нурбика шайн чохь, гал а йаьлла, цIеххьана охьакхийтира цIенкъа йуккъе. Дехьачуьра схьахьаьддачу Тавсолтина гира, хьала а ца гIатталуш, бос баьхьна, балдаш а сенделла, йоьжна Iуьллу хIусамнана.
И хьалаайа охьатаьIначу Тавсолтас, зудчун аьрру ност сеттинчух тера хетта, цигахула куьг хьаькхира. Нурбикин мохь белира.
– Ност йойна-кх хьан!.. И муха йой ахь кху шерачу цIенкъахь! – корта ластийра Тавсолтас.
Истанг тесначу нара тIе охьайиллира цо иза, ларйеш, кIел гоь а йаржийна, гIовла гIайба а буьллуш.
– Сан йойнарг ност йац… Дог ду. Вала хьаьхначунна… шерачу цIенкъахь а… карадо бахьана, – шех хIумма а тамаш ца беш, гIийла элира Нурбикас, шега хIинца къинхетаме хьоьжучу майрачуьнга.
– Йоха ма йохалахь! ХIинцца ас лоьраш балор бу! – аьлла, Тавсолтас сихха Селита дIахьажийра.
Селита йуха чу а хьажийна, Анна Львовнас цкъа маса йуьртан фельдшере кхайкха дешархо вахийтира.
ТIаккха телефонехула райцентрера лор а вехна, сиха ша а схьакхечира иза. Нурбикин коьрте а хиъна, цуьнан хьаьж тIе шийлачу хица дашийна гата дохкуш Iapa Селита.
Схьакхаьчначу фельдшеро, цкъа хьалха пхьаьрсах маха а тоьхна, Нурбикин йойна ност, Тавсолтас гlo а деш, зоьпарш а лоьцуш, бинтаца дIайихкира.
Лор схьакхаьчча, Нурбика гIоле а хилла, узарш ца деш йара.
Лергех йаккхийра чIагарш а кхозуш, дегIана лохо йолчу къоначу лоьро, фельдшере ла а доьгIна, йист ца хуьлуш, Нурбикин куьг а лаьцна, бетталу пха багарбира, тIаккха меллаша коч хьала а теттина, леррина даге ладуьйгIира.
– Аравалахьа! – дийхира Нурбикас Тавсолте, шен чет лоьро дIасахилийча.
Йуха чувеанчу Тавсолтегахьа а йирзина, элира лоьро:
– Меттахъхьейан мегар дац. Кхуззахь Iиллийта. Эшахь, соьга йуха а кхайкха, – тIаккха фельдшере: – И молханаш леладе. Xlapa мехий а детта… дийнахь кхузза… чIу ност йорал совнаха… инфаркт а йу кхузахь, xlapa охьакхетарна а бехке. Прогнозис пессима2… – аьлла, Iодика а йина, дIайахара лор.
Лазархочунна наб озийча, дIадахара Анна Львовний, фельдшеррий. Чохь тийна дара, цаьпцалгаш а йекаш. Хье ца луш йуха самайаьлла Нурбика, Селитига шен коьрта кIел кхин цхьа гIайба а биллийтина, кIеззиг хьалаайайелира:
– Тавсолта! – дуьххьара майрачун цIе йаьккхира цо. Цуьнан аз а тамашина дийкира. Зудчо шен цIе йоккху хезна Тавсолта вогIавелира ша волччохь: цо лоьручу Iадатехь цхьана доккхачу дийнахь бен йоккхуш ца хуьлура зудчо майрачун цIе.
2
«Прогнозис пессима» – латински (лоьрийн) маттахь – «сатуьйсийла йац» – бохург ду.