Qabusnomə

Qədəy nığıl bıfamoş, dəbərəseş ki, ıştən əzob nıkəşoş, bə hiç kəsi bevəci kardey nibəzıneş, ıştən ojə dıl nıboş, çokiyən nibəzıneş kardey. Yəne çoki iyən bevəci əvəzi bı dınyoədə vindey sıxan həxe. Hiç kəs çımı ın votəyon bə həşə nibəzıne jəy. Voteyım əve ki, dastiku çanə omedə çoki bıkə – çəy bəhrə rujiy obaqarde.

Məsəme ki, çe Mıtəvəkkili Fəth nomədə vey reçin, baxtəvər, basəvod, batərbiyə qıləy ğulış hestebən. Mıtəvəkkili əvış bə zoəti peqətəybən, həmən ıştə doğma hırdənonsəş vey piyedəybən.

Ruji bə Fəthi sə dəşedə ki, sinov hardey omutı. Bəle, sinov əhəon omedən, bə Fəthi Dəclədə sinov hardey omutey bino kardedən. Fəth hələ vey hırdən bıeyro çok omuteyış zınənıbe sinov hardey. Əncəx bənə həmə əğılon ıştəni jıqo nışon doedəbe ki, qiya əyən sinov hardeyış omutə.

Ruji çe rujon ıştə mıəllimiku ənəxəbədə ıştənış şodoe bə ru. Ov de tovi şeyro çəy sə bə qij ome, bə ovi nızınəşe mığovimət nışon doey. Ovi əvış barde, cəmati çəşiku esındınişe. Mıddəti bəpeştə Dəclə kəno ovi bə əməl vardə çoləon paylo dəvardeədə, de zu dastış ğande ıştənış band karde bə çəvon qıləyni, nışte çolə dılədə. Əyo nıştey-nıştey fame ki, hələ ki ıştənım çe ovi dasto peroxniə. Diyəkəmon çımi bəçəton bə çımı sə çiç omedə. Haft ruj mande əyo. Heqo iminə ruji bə Mıtəvəkkili xəbə rəse ki, Fəthi ıştənış şodoə bə ru, tasə. Əv həmonə sahat çe taxto eşə, nıştə jintono, vanq kardəşe sinov əhəon, votəşe bəvon ki, ki çe Fəthi ya mardə, yaən diri bıvardo, bəy həzo dinar bədoe. Əyoşən sıxan doə ki, çanə Fəthışon çoknə heste jəqo vardənibu, bə hardi dast əjən ni.

Sinov əhəon bə Dəclə ovi har vırəşon sə jəy. Nəhoyət, haftminə ruji çəvonədə qıləy çe Fəthi nıştə çolədə əvış vinde. Ve şoy-voy kardışe, votışe tı ıyo bımand, bışum, kulos (qayıq tırki-red.) bıvardım. Çəyo duz ome Mıtəvəkkili paylo, parse ki, ehanə Fəthi diri bıvardom, çanə bədoeş? Mıtəvəkkili vote: ˝Penc həzo dinar nağd bədoem˝. Xonəxo vote ki, Fəthım pəydo kardə, diriye.

De kulosi omen, Fəthışon barde.

Mıtəvəkkili fərmoyiş doeşe ki, həmonə ə sinov əhə bə ro dənəyn. Peşo bə vəziriş vote ki, çımı xəzinədə diyəkən çanə pul heste, çəy nimə baxş bıkən bə məholi beçizon.

Çəyo dəsvardeşe, hard bıvardın, oxo hırdən haft ruje vəşyəne.

Fəthi votışe ki:

– Ya əmirəlmominin, çımı vəşim ni, az sim.

Mıtəvəkkil parse:

– De Dəclə ovi ıştə luzı si kardə?

Fəthi vote:

– Ne-ne, az ın haft ruji hiç vəşyən mandənim. Har ruj de ovi dılədəş vist qılə nun bıə teşt dəvardedəbe. Az hərəkət kardedəbim, çəvədə dı-se qılə har rujə təhəriy bə dast vardey zınedəbim. Har nuni səpe ın sıxan nıvıştə bıedəbe: ˝Məhəmməd ibn əl-Huseyn əl Əskaf˝.

Mıtəvəkkili əmrış doe ki, səlo bıjənın bə şəhər, ki ə haft ruji bə Dəclə teşti nunış şodoəbu, nıtarsı, beşu bə dim, bəy çoki bəkardem.

Rujiy bəpeştə i xonəxo ome bə Mıtəvəkkili kuşk, votışe ki, az həmonə odəmim.

Mıtəkkili votışe:

– Sıbut bıkə!

Xonəxo votışe:

– Sıbut əve ki, çımı patə har nuni səpe çımı nom nıvıştə bıə: ˝Məhəmməd ibn əl-Huseyn əl Əskaf˝.

Mıtəvəkkili vote:

– Roste. Isət bəmı bıvot, çand vaxte bə Dəclə nun şodoedəş? Məhəmməd ibn əl-Huseyn əl Əskafi vote:

– Sərost i sore.

Mıtəvəkkil parse:

– Çıro ımi kardedəş?

Vote:

– Məsəmbe ki, votəşone ˝Çoki bıkə, şodə bə ov, rujiy çəy xəy bəvindeş.˝ Çımı dastoən nun patey omedə, əve, har ruj şodoedəbim bə ru, ıştən bo ıştə famedəbim ki, binəmon orəxış çiç bıedə.

Mıtəvəkkili vote:

– Iştə məsəyı karde, çə əməli xəyıən vinde.

Mıtəvəkkili qəteşe Bağdadədə qıləy mılk iyən penc qılə diş baxşe bə xonəxo.

Merd ovaşte bəştə mılk, bıe ərbob. Çəy vərəsonədə hələ tosə ısətən ənə Bağdadədə əji heste.

Əl-Qaim Bi-Əmrillahi devrədə Ofəyəvoni bəmı çəy kəy ziyorət kardeyış ğısmət karde. Bəvədə ın əhvolotım Bağdadi sipirişon qəviku məse.

Haftminə fəsl

Natığəti məharəti ziyod kardey həxədə

Çımı balə, inson bəpe sıxan votey iyən sıxan dərəsey bızını, bədxohonku ıştə zıvoni oqətey bızını.

Tı rostəvoj bıbi, bənə rostəvoji nom bekə. Səbin bəy ki, zəruri bıeədə du bıvotoş, bıdə bənə rosti ğəbul bıkən.

Əncəx bə du oxşəş doə rosti məvot.

Bə rosti oxşəş doə du, bə du oxşəş doə rostisə əfzəle. Səbin bəy ki, bə həmonə du bovə bəkarden, bə həmonə rosti ne.

Şayət piyedənıbu bə çımı sə de rəhmətinə əmir Bus-Suvar Fazi Şapur ibn-əl-Fəzli omə əhvolot bə ıştınən sə bo, ğəbul nıbıə rostonku bə kəno bımand.

Çımı balə, məlumı bıbu ki, əmir Bus-Suvari devrədə az çe Hoco oqardə sori bə Qəncə bə cihadi davey şəbim. Mı çe Hındıstoni cihadədə vey iştirak kardəmbe, ısətən votem çe Rumi cihadədə iştirak bıkəm.

Əmir Bus-Suvar ğodrətinə şahbe. Iştə votəy əkə, mıdrik, ləyoğətin, ədolətin, şıcoətin, fəsohətin, dini əpi, duəro əvind, yəne bə şahon xas bıə həmə mısbətə xısusiyəton bəyku cəm bıəbin. Veən ciddiə odəmbe, de zərofəti arəş nıbe.

Bəmış vey hurmət hestbe. De mı xəyli sehbətış karde. Azən bəy lozim bıə cəvobon doedəbim. Çımı cəvobon bə çəy xoş ome, bəmış vey kəromət nışon doe, nıhaşteşe oqardım. Ənə lıtftkoətiş karde ki bəmı, oxoyədə az rozi bıem, ıştə meylım dılısıxt dənoe bəy, ənə Qəncədə çand sor mandim. Az heqo çəy təşkil kardə hardı-həşonədə, şərovə məclisonə iştirak kardedəbim. Əv mıku kali çiyon xəbə səydəbe, bə kanə şahon tarıxi marağ nışon doedəbe, bə dınyo vəziyəti dair sualon doedəbe.

Rujiy çəmə vilayətiku sehbət eqınie. Çəmə vırə çoçinə adətonkuş xəbə səşe. Mı votıme:

«Qurqoni nezi, bandə bınədə qıləy di heste, diy neziyən qıləy honi. Diy jenon çə honiku ov vardeyro qırd bıedən bə i vırə, şedən bə honi, ıştə sərıncon de ovi pur kardedən, noedən ıştə səysə, oqardedən bə di.

Jenonku qıləy besərınc navədə şedə ki, bı vıronədə hakanə bə rast beşə havzə melı ro səpe bıvindı, əy peqətı şodə bə kəno. Səbin bəy ki, ov bardə jenon əy nıhastın. Şayət kon jeni po bınədə ə melı tələf bıbo, çəy səysə bıə sərınci ov əlhol buəvolə doedə. Ə jen bəpe sənibəton oqardı bə honi, sərınci pok bıkə, çəyo əy sənibəton purkə de ovi, ijən oqardı bə di.˝

Çımı ın sıxanon məseədə əmir Bus-Suvari ıştə diyənış qend karde, səş jıqo-jəqo doe, dı-se ruj de mı bənə navkonəni həni mehribon nıbıe.

Rujiy Piruzan Deyləmi bəmı votışe ki, əmir tıku noroziye. Votışe ki, fılonkəs bə ciddiə odəmi oxşəş doedə, əncəx zınedənim ço bənə sofə əğılon qəp jəydə, bənə mı qıləy odəmi bə dast dənoedə?

Mı həmonə sahat Qəncəku bə Qurqon qıləy aspom dəro karde ki, bışu çe melı əhvoloti rost bıey barədə çə diy ğazi, rəis, xətib, alimon iyən co etimadinə şəxsonku qıləy sorəxnomə (arayış tırki – red.) bıstənı bo.

Peşo ço manqi mı həmonə sorəxnoməm bə dast varde, bardıme noeme çe əmiri vədə. Handışe, zeveylə sırəyış karde, damə bıe: «Az zınedəm ki, bənə tı odəmi qəvo du benibəşe, məxsusən çımı huzurədə. Əncəx jəqo rostən votey lozim ni ki, çəy təsdığiro ço manq əzob-əziyət bıkəşiy, sorəxnomə bə dast bıvardiy.»

Əyən bızın ki, sıxan ço curəye:

qıləyni nə bəzınen, nə bəvoten;

qıləyni həm bəzınen, həmən bəvoten;

qıləyni bəvoten, əncəx nibəzınen;

qıləyniyən bəzınen, əncəx nibəvoten.

Ənəzınə iyən ənəvotə sıxanon bə dini ziyan bıə qılonin.

Ə sıxanon ki, zıney lozim ni, əncəx votey bıedə, ımonin: Xıdovandi-Aləmi Kitobədə, çe peyğəmbəri (s.ə.a.s.-C.Ə.) hədisonədə, elmə kitobonədə, çe alimon tədğiğatonədə bıə sıxanon.

Çun boçi, jıqo sıxanon şərh əncəx bə təqlidi bastə bıə. Çəvon arədə bıə ziddiyəton, ixtilafon, saxtətion okardey, əvoni bə miyon noey bənə vəyhiku xəbə vardey iyən bə ğısmədə bıə çiyon oxşəş bədoe.

Ə sıxanon ki, həm zıney bıedə, həmən votey, əvon həm bə dınyo, həmən bə dini aid bıə sıxanonin – har dı dınyoədə foydəş heste. Jıqo sıxanon həm bə qəpəjəni, həmən bə quşədə xəy bəvarde.

Bə ə sıxanon ki, zınedəş, əncəx votey nibəbıe, timsal ımi nışon doe bəbıe ki, qıləy yolə odəmi, yaən ıştı qıləy dusti ayb bətı məlume. Ya ehtimal kardedəş, yaən de rımuzi zınedəş ki, ə ayb de şəriəti duz omedəni. Ehanə əy bə zıvon bıvardoş, ya bə həmonə yolə odəmi ğəzəb bomeş, bə həmonə dusti ziyon bəjəyş, ya bə cəmati tənə məruz bəmandeş. Yəne ım jəqo qıləy sıxane ki, bızınoşən, əy bə zıvon vardey xətoş heste.