Страница 45 из 76
Але адкрыў сябе той, хто кажа: вось маё дабро i маё зло. Так ён прымушае замоўкнуць крата i карлiка з iх словамi: "Дабро ўсiм, зло ўсiм".
Праўда, я не люблю i тых, у каго добрыя ўсе рэчы, а свет гэты лiчыцца найлепшым. Такiх я называю ўсiмзадаволенымi.
Усiмзадаволенасць, якая ўмее знаходзiць смак ва ўсiм, гэта не найлепшы густ! Я паважаю ўпартыя, наравiстыя языкi i шлункi, якiя навучылiся слоў "Я", "Так", "Не".
Але ўсё жаваць i пераварваць - гэта, бадай што, толькi ў свiней!
Увесь час паўтараць "I-А" - гэтаму навучаны толькi аслы i тыя, хто iм блiзкi духам!
Майму густу патрэбныя жоўтая i ярка-чырвоная фарба, мой густ да ўсяго дамешвае кроў. Але той, хто белiць свой дом, знаходзiць сваю бяскроўную душу.
Адны закаханыя ў мумii, другiя - у прывiды: i тыя, i другiя аднолькава варожыя крывi i плоцi. О, якiя яны агiдныя майму густу! Бо я люблю кроў.
I не хачу я жыць там, дзе кожны плюе, - не да густу мне гэта: бо нi ў кога няма ў роце золата; ужо лепей жыць сярод злодзеяў i клятваадступнiкаў.
Але мiсалiзнiкi, якiя вылiзваюць пляўкi, мне яшчэ больш агiдныя; а сама гнюсную жывёлiну, якую я знайшоў сярод людзей, я назваў паразiтам; яна не хацела кахаць, але хацела жыць за кошт кахання.
Няшчаснымi я называю ўсiх, у каго толькi адзiн выбар: зрабiцца альбо лютым зверам, альбо лютым утаймавальнiкам. Сярод iх я не паставiў бы свайго будана.
Няшчаснымi я называю i тых, хто заўсёды павiнен быць на варце, - брыдкiя яны майму густу: усе гэтыя мытнiкi i гандляры, каралi i iншыя ахоўнiкi краiн i куфроў.
Праўда, я таксама навучыўся быць на варце - i навучыўся гэтаму добра, толькi на варце самога сябе. Асаблiва вучыўся я стаяць, i хадзiць, i бегаць, i лазiць, i скакаць: нельга адразу навучыцца лётаць!
Па вераўчанай лесвiцы навучыўся лазiць у любоўныя вокны, спрытна караскаўся на высокiя мачты; сядзець на высокiх мачтах пазнання здавалася мне асалодай,
- падобна да маленькiх агеньчыкаў успыхваць на высокiх мачтах: хай сабе малое святло, але i яно вялiкая ўцеха тым караблям, якiя збiлiся з дарогi i церпяць бедства.
Многiмi спосабамi, рознымi дарогамi прыйшоў я да сваёй праўды: не па адной лесвiцы падымаўся я ўгору, адкуль позiрк мой ляцеў удалечыню.
Неахвотна распытваў я, якою дарогаю прайсцi, - гэта заўсёды было мне не да густу! Я лепш распытваў i выпрабоўваў гэтыя дарогi.
Выпрабоўваць i распытваць - такiя былi дарогi мае: i сапраўды трэба яшчэ навучыцца адказваць на гэтыя пытаннi! Але такi ўжо мой густ:
- не добры, не благi, а мой густ, якога мне не трэба нi саромецца, нi хаваць.
"Гэта цяпер мая дарога, а дзе ж ваша?" - так адказваю я тым, хто мяне распытвае: "Якою дарогай iсцi?" Бо дарогi, толькi як дарогi, няма!"
Так сказаў Заратустра.
Пра старыя i новыя скрыжалi
1
"Сяджу я тут i чакаю; навокал старыя пабiтыя скрыжалi, а таксама новыя, напалавiну запiсаныя. калi ж настане мая гадзiна?
- гадзiна майго зыходу, зыходу: бо я хачу яшчэ адзiн раз да людзей.
Цяпер я чакаю гэтага: бо спачатку яшчэ павiнны аб'явiцца азнакi, што гадзiна мая настала, - гэта павiнен быць рассмешаны леў з чародкай галубоў.
Чакаючы, гутару сам з сабою, як той, каму ёсць калi. Нiхто нiчога новага мне не кажа: вось я i раскажу сам пра сябе.
2
Калi я прыйшоў да людзей, убачыў, што сядзяць яны на старых прымхах: усе верылi, быццам яны даўно ведаюць, што ёсць чалавеку дабро, а што зло.
Старой пустой забавай здавалiся iм усе гамонкi пра цноту, а той, хто хацеў добра выспацца, балабонiў перад сном пра "дабро" i "зло".
Гэтую дрымоту я страсянуў, калi пачаў вучыць: нiхто яшчэ не ведае, што такое дабро i зло, нiхто, апрача творцы!
А стварае той, хто надае зямлi сэнс i дорыць ёй будучыню, а чалавеку мэту; ён жа i стварае i добрае, i благое.
I сказаў я iм перавярнуць iх старыя кафедры i ўсё, на чым сядзела iх трухлявая пыха; я сказаў iм смяяцца з iх цнатлiвых генiяў, i святых, i паэтаў, i збаўцаў свету.
З iх змрочных мудрацоў каб смяялiся, i з усiх, хто, нiбы чорнае пудзiла, калi-небудзь сядзеў на дрэве жыцця.
На вулiцы iхнiх магiльнiц сеў я побач з груганамi i падлай - i смяяўся з iх мiнулага i яго светлай, разваленай велiкапышнасцi.
Сапраўды, як тапелец i прапаведнiк пакаяння, вылiў я свой гнеў на ўсё, што было ў iх вялiкага i малога: "Лепшае ў iх - нiкчэмнае, кепскае i благое ў iх нiкчэмнае!" - так смяяўся я.
Крыкам i смехам вылiвалася з мяне мудрая палкасць мая, дзiкая мудрасць мая, у гарах народжаная! Найвышэйшая палкасць мая, шумнакрылая!
I часта, калi я смяяўся, яна раптоўна вяла мяне ўдалеч i ўгору: i ляцеў я, трапятлiвы, як страла, у напоеным сонцам захапленнi:
- туды, у далёкую будучыню, якое не бачыла яшчэ нiчыя мара, на Поўдзень такi скварны, што i не снiўся мастакам; туды, дзе багi, танцуючы, саромеюцца любога адзення:
- так я кажу параўнаннямi, запiнаючыся i кульгаючы, як усе паэты: праўда, мне брыдка, што я мушу быць яшчэ i паэтам!
Туды, дзе любое станаўленне здавалася мне боскiм танцам i дзёрзкай весялосцю, а свет - вызваленым з путаў i свабодным, памкнёным да сябе самога:
- быццам багi, якiя вечна шукаюць сябе ў вечных уцёках ад сябе, шчаслiва супярэчачы сабе i зноў, па-новаму, шукаючы сябе, самыя з сабою ў супярэчлiвай згодзе,
- дзе сам час здаваўся мне шчаслiвай насмешкай з iмгненняў, дзе неабходнасцю была сама свабода, якая шчасна гуляла жазлом свабоды,
- дзе знайшоў я i старога свайго д'ябла, i спрадвечнага ворага - Духа Цяжару з усiм, што стварыў ён - Гвалтам, Законам, Неабходнасцю, Вынiкам, Мэтай, Воляй, Дабром i Злом.
Цi ж не павiнна iснаваць нешта, над чым можна танцаваць, летучы танцаваць? Цi не павiнны дзеля лёгкага i найлягчэйшага iснаваць краты i цяжкiя карлiкi?
3
I там гэта было; дзе я падняў з дарогi слова "Звышчалавек" i што чалавек ёсць нешта, што трэба пераадолець,
- што чалавек ёсць мост, а не мэта; што ўслаўляе ён свой полудзень i вечар, як дарогу да новых золкаў:
- слова Заратустры пра Вялiкi Полудзень, якое ўзнёс я калiсьцi над людзьмi, быццам другую вячэрнюю зару.
Сапраўды, я даў iм убачыць новыя зоркi i новыя ночы; i над хмарамi, днямi i ночамi напяў я свой смех, як стракатую палатку.
Я лiчыў iх усiм маiм, змыслам i намыслам: сабраць у адно i сплавiць усё, што ёсць у чалавеку ўрыўкавага, загадкавага i застрашлiва выпадковага,