Страница 33 из 76
Вось чаму я слепа жыву сярод людзей; проста, як бы я iх зусiм не ведаў: каб мая рука не зусiм страцiла веру ў цвёрдую апору.
Я не ведаю вас, людзi: гэтая цемра вакол мяне часта была мне суцяшэннем.
Я сяджу каля дарожнае брамы перад усiмi шэльмамi i пытаюся: хто хоча мяне ашукаць?
Мая першая людская мудрасць, што я даюся на падман, каб не дацца падманшчыкам.
Ах, калi б я баяўся чалавека, як бы ён тады мог быць якарам майму шарыку! Дужа лёгка панёс ён мяне ўгору i ўдалечыню!
Такое ўжо наканаванне майму лёсу, каб я жыў без асцярогi.
Калi той, хто жыве сярод людзей, не хоча памерцi ад смагi, ён павiнен навучыцца пiць з любой шклянкi; i хто не хоча застацца чыстым, павiнен умець умыцца i бруднай вадой.
Так я часта суцяшаў сам сябе: "Дарма! Нiчога, стары! Няшчасце ўвiнулася ад цябе: цешся ж гэтым, як шчасцем сваiм!"
А другая мая людская мудрасць: я болей шаную славалюбных, чым ганарыстых.
Цi ж параненая славалюбнасць не мацi ўсiх трагедый? А дзе паранена ганарыстасць, там вырастае нешта лепшае, чым яна сама.
Каб на жыццё было любасна глядзець, трэба, каб яго гульня была любасна згуляная: а на гэта спатрэбяцца добрыя акторы.
Добрых актораў я бачыў ва ўсiх славалюбцах: яны iграюць i хочуць, каб iмi захаплялiся - увесь дух iхнi ў гэтым жаданнi.
Яны выстаўляюць сябе, яны выдумляюць сябе: калi я побач з iмi, я люблю назiраць жыццё - гэта ацаляе ад маркоты.
Таму я i шкадую славалюбных, што яны мне - лекары ад маёй маркоты i прывязваюць мяне да чалавека, як да вiдовiшча.
I пасля: хто вымераў у славалюбнасцi ўсю глыбiню яе сцiпласцi! Я добры i спагадлiвы да яе, бо яна сцiплая.
Яна хоча, каб вы навучылi яе верыць у сябе; яна кормiцца з вашых вачэй, яна есць пахвалу з вашых рук.
Вашай iлжы яна яшчэ верыць, калi вы хлусiце пра яе нешта прыемнае: бо ў самых глыбiнях яе сэрца ўздыхае: "што такое я!"
I калi сапраўдная цнота ёсць тая, што не ведае сама пра сябе, дык гэтая вось яна: славалюбны нiчога не ведае пра сваю сцiпласць!
I вось мая трэцяя людская мудрасць: я не дапускаю, каб ад вашай пудлiвасцi мне спрыкрала бачыць лiхiх.
Я шчаслiвы, калi бачу дзiвосы, спароджаныя гарачым сонцам, - тыграў, пальмы, грымучых змей. Ёсць i сярод людзей дзiвосныя спараджэннi гарачага сонца, i ў лiхiх ёсць шмат чаго, каб дзiву дацца.
I, як вашыя мудрацы паказалi сябе не тое каб дужа мудрымi, так i вашае зло не выцягнула на рэпутацыю лiха.
I я часта пытаўся, круцячы галавою: "Навошта яшчэ гэты ваш гром, грымучыя змеi?"
Праўда, i ў лiха ёсць свая будучыня! I сама гарачы поўдзень яшчэ не адкрыты чалавеку.
Як многае ўжо сёння называецца лiхiм злом, хоць ушыркi яно дванаццаць крокаў i тры месяцы ўдоўж! Але калi-небудзь прыйдуць на свет большыя цмокi.
Каб Звышчалавеку не забракавала свайго цмока - Звышцмока, трэба, каб гарачае сонца яшчэ доўга палала над сырою нетрай!
Вашыя дзiкiя каты павiнны яшчэ зрабiцца тыграмi, а чарапахi кракадзiламi: бо спраўнаму мыслiўцу - спраўныя ловы!
I праўда, мае вы добрыя i справядлiвыя! Шмат смешнага ў вас, асаблiва страх перад тым, што дагэтуль называлася "чортам"!
Вы такiя чужыя душою вялiкаму, што Звышчалавек быў бы вам страшны ў сваёй даброцi!
I вы, мудрыя i ўсёведныя, уцяклi б ад палкай гарачы той мудрасцi, у якой Звышчалавек вялiкi ахвотнiк абмываць сваю галiзну!
А вы, людзi найвышэйшыя, якiх бачылi мае вочы! Я спаняверыўся ў вас i ўпотай смяюся з вас: я здагадваюся, - вы майго Звышчалавека чортам назвалi б!
Ах, я стамiўся ад гэтых "вышэйшых" i "найлепшых": мяне парывае падняцца вышэй ад iх "вышынi", прэч ад iх, угору, да Звышчалавека!
Жах агарнуў мяне, калi я ўбачыў гэтых "найлепшых" голых; i тады крылы выраслi ў мяне, каб лунаць у далёкiя будучынi.
У далёкiя будучынi, сама паўднёвы Поўдзень, далей за мроi ўсiх мастакоў: туды, дзе багi саромеюцца любой вопраткi.
Але я хачу бачыць пераапранутых вас, суседзi мае i блiзкiя, у прыгожых строях, шаноўных i славалюбных, як яно i належыць "добрым" i справядлiвым".
I сам я хачу сядзець сярод вас пераапрануты - каб не пазнаваць нi вас, нi сябе: i ў гэтым мая апошняя людская мудрасць.
Так сказаў Заратустра.
Найцiшэйшая гадзiна
"Што сталася са мною, сяброве мае? Вы бачыце, я - не ў гуморы, гнаны, слухаюся процi волi, гатовы iсцi - ах, iсцi ад вас!
Так, яшчэ раз мусiць Заратустра вярнуцца ў сваю самоту: але гэтым разам мядзведзь вельмi неахвотна вяртаецца ў бярлог.
Што сталася са мною? Хто мяне змушае на гэта? - О, гэтага вымагае мая гнеўная спадарыня, гэта яна гаварыла са мною; цi называў я вам яе iмя?
Учора ўвечары са мною гаварыла мая найцiшэйшая гадзiна: гэта iмя маёй жудаснай уладаркi. Гэта было так - бо я павiнен расказаць вам усё, каб угневалася ваша сэрца на мяне, хто так раптоўна развiтваецца з вамi!
Цi ведаеце вы спалох таго, хто засынае?.. Страх забiрае яго да кончыкаў пальцаў, бо зямля выходзiць у яго з-пад ног i пачынаецца сон.
Такую вось прыпавесць раскажу я вам. Учора, у сама цiхi час, у час вечаровай цiшынi, зямля вымкнулася ў мяне з-пад ног, i пачаўся сон.
Стрэлка пасунулася, гадзiннiк майго жыцця перавёў дух - я нiколi яшчэ не чуў такой цiшынi вакол сябе; дык вось, маё сэрца спалохалася.
I вось да мяне загаварыла без голасу: "Ты гэта ведаеш, Заратустра?"
I я закрычаў жахлiва да гэтага шэпту, i кроў адплыла з майго твару: але я маўчаў.
Тады зноў загаварыла мне без голасу: "Ты ведаеш гэта, Заратустра, але толькi не кажаш!.."
I я нарэшце адказаў, як зацяты: "Ведаю, ведаю, але казаць не хачу!"
I яна зноў безгалоса загаварыла са мною: "Ты не хочаш, Заратустра? Праўда? Не хавайся ў сваёй упартасцi!"
I я, плачучы i дрыжучы, як малое, казаў: "Ах, i праўда, я хацеў, але я не магу! Вызвалi мяне ад гэтага! Гэта мне не ў сiлу!"
I зноў яна сказала: "Пры чым тут ты, Заратустра! Скажы мне сваё слова i памры!"
Я адказаў ёй: "Ах, хiба ж гэта маё слова? Хто я такi? Я чакаю больш вартага: я не варты нават таго, каб загiнуць дзеля яго".
Тады яна зноў сказала безгалоса: "Пры чым тут ты? У табе яшчэ мала пакоры. У пакоры сама шорсткая скура".
I я адказаў: "Чаго толькi ўжо не вынесла скура маёй пакоры! Я жыву ля падножжа сваёй вышынi: якiя высокiя мае вяршынi? Нiхто яшчэ мне не сказаў гэтага. А мае далiны мне добра вядомыя".