Страница 3 из 15
Першыя днi мацi кожнага вечару пасьведчаньне з шуфляды даставала, шэптам перачытвала, а прачытаўшы, прамаўляла:
- Можа, у рамеснае якое ўваб'ецца?
Ведала Ларыса Пятроўна, што сын яе пра нейкую мараходку трызьнiць, вось i хацела выпытаць, як там, ды што, ды дзе тая мараходка знаходзiцца. Але сын маўчаў i толькi, як тая мацi атэстат, штовечару з кiшэнi нататнiк даставаў i на старонцы зь лiтарай "М" адрас талiнскай мараходкi перачытваў. А аднойчы, акурат пад вечар, пачуў Iван, як штосьцi загуло знадворку. I надта ж гэты гул яго ўсхваляваў. Надзеў ён зрэбныя штаны, прыхапiў у кiшэню скiбу хлеба з маслам i на вулiцу падаўся.
- Вярнiся! - крыкнула мацi праз фортку. - Куды ты супроць ночы пасунуў?
Але Iван матчыных слоў i не пачуў нават, бо iншымi зыкамi поўнiлiся ягоныя вушы, i пошум сушылкi, якi далятаў з супрацьлеглага канца вёскi, здаўся яму пошумам марскога прыбою.
Цэлы месяц адрабiў Iван на зернесушылцы: разгружаў машыны са збожжам, падкiдваў збожжа да шнэкаў, а таксама пiлаваў з напарнiкам дровы для сушыльнай печы. Працаваў звычайна ўночы, а ўдзень адсыпаўся. Даводзiлася, праўда, i ўдзень працаваць, па дзьве зьмены запар. Гэта ўжо як зьменшчык на працу не выходзiў.
Зьменшчыкам у Iвана быў Лёшка Мандрык. Лёшкава мацi бычкоўскiм клюбам загадвала ды квiткi ў кiно прадавала. Лёшка яе часьцяком падмяняў, пускаў Iвана ў кiно безь бiлета. Вось i даводзiлася Iвану за тое па дзьве зьмены адпрацоўваць.
Лёшка Мандрык, да таго як на сушылку патрапiць, цэлы год у Гомелi на кiнамэханiка вучыўся. Ужо зьбiраўся нiбыта i "корачкi" атрымлiваць, але тут неспадзеўка выйшла. Нехта там на гомельскiм вакзале латок абрабаваў, а мiлiцыя, не разабраўшыся, Лёшку прыблытала. Ну i выгналi з вучэльнi. Прынамсi, так пра гэта распавядала Лёшкава мацi.
Мандрык i да Гомлi быў хлопцам фанабэрыстым, а ўжо як у горадзе пажыў ды на гарадзкiх танцах пакруцiўся, дык i ўвогуле нос у неба ўваткнуў. Нават на сушылку ў белых клёшах заяўляўся. Iван на клёшы (трыццаць сантымэтраў на доле, пояс чорным аксамiтам аблямаваны) глядзеў з робленай абыякавасьцю. "Нiчога, думаў ён, краем вока на аксамiтны пояс пазiраючы, - уладкуюся ў Талiне, пашыю сабе яшчэ шырэйшыя". I калi Лёшка не бяз гонару ў голасе паведамiў аднойчы, што пашыўка мадняцкiх штаноў трыццаць рублёў каштуе, Iван як бы мiж iншым зазначыў:
- У мараходцы клёшы дармавыя выдаюць.
Пад час размовы яны якраз дровы пiлавалi. Лёшка як пра мараходку пачуў, дык нават з твару зьмянiўся i палец пiлою паранiў. Пабег дадому палец перабiнтоўваць, а вярнуўся толькi пад вечар, з пляшкай "Араматызаванага" ў кiшэнi. Выпiлi яны, закусiлi кiслымi яблыкамi i па руках ударылi. Вырашылi разам у мараходку паступаць.
I вось прысьпеў дзень, калi Iван, у калгаснай касе пяцьдзесят рублёў атрымаўшы, прыйшоў дахаты, залез пад ложак i выцягнуў адтуль запыленую валiзу - тую, што дзядзька Коля пакiнуў.
- У Талiн еду. У мараходную вучэльню. Разам зь Лёшкам Мандрыкам, - адказаў Iван на запытальны матчын позiрк. I Ларыса Пятроўна, якая ня надта добра ўяўляла, дзе той Талiн, але затое добра ведала, хто такi Лёшка Мандрык, з усхлiпам прамовiла:
- У Латвiю... да лiтоўцаў... з фулюганам гэтым...
Нездарма ўсхлiпвала Ларыса Пятроўна, нядобра пра Лёшку Мандрыка згадваючы. Адчувала матчына сэрца, што ўсё гэта дрэнна скончыцца. Так яно, урэшце рэшт, i сталася. Толькi да Вiцебску i даехалi Iван зь Лёшкам. У Вiцебску трэба было на рыскi цягнiк перасаджвацца, а хадзiў цягнiк раз на соднi. Цэлую ноч сябрукi на вакзале кантавалiся, мулкiя лавы праклiнаючы, а на золку прапанаваў Лёшка Iвану на вулку выйсьцi. Выйшлi яны на вулку, дыхнулi начной прахалоды, Лёшка грошы свае пералiчыў i цi-iха так прамовiў:
- Я тут адзiн шапiк прыгледзеў. Пайшлi, пастаiш на шухеры.
У Iвана ад такiх слоў каленi затрэсьлiся i сэрца ў лядзяк ператварылася, але выгляду не падаў - пасунуўся на кiсельных нагах за кампаньёнам, перапужанымi вачыма на Лёшкаву сьпiну пазiраючы.
Кампаньён мiж тым выйшаў на справу не з пустымi рукамi. Былi ў яго адпаведныя прычандалы: лiпучкi гумовыя, што да шыбаў лiплi, i шкларэз з алмазам. З дапамогай тых прычандалаў Лёшка i ўлез у шапiк. Выцягнуў адтуль жмутак пажоўклых газэт, трыццаць капеек грошай i тузiн налiўных аўтаручак, пры гэтым шыю парэзаўшы i кашулю ў кроў перапэцкаўшы.
Вылаялiся кампаньёны з такога прыбытку, разапхалi самапiскi па кiшэнях i ў пачакальню вярнулiся. Праспалi да ранiцы, а ранiцою Лёшка на пэрон выйшаў, узяўся асадкi прадаваць - бракавала яму грошай да Талiну даехаць. Тут да яго мiлiцыя i прыгледзелася. Ды i як было не прыгледзецца: на дварэ сёмая гадзiна ранiцы, а па пэроне скрываўлены хлопец ходзiць, самапiскi з рук прадае. Давялося Лёшку ў мiлiцэйскi пакой прайсьцi, а неўзабаве туды i Йвана даставiлi.
Цэлы тыдзень ў каталажцы адседзелi. Лёшка на допыце ўсю вiну на Iвана звалiў, маўляў, гэта ён, Iван Бянькоў, у шапiк залез. Толькi дзядзька ў цывiльным, якi дазнаньне праводзiў, таму веры ня даў. Нагадаў Лёшку ягоныя гомельскiя штукi i справу пракурору накiраваў. Увосень Лёшку судзiлi, а Iвана, як саўдзельнiка, мiлiцыя ў Баранавiчы накiравала - на фрэзэроўшчыка вучыцца. I вось цёплым летнiм адвячоркам, адвучыўшыся год у ПТВ, Iван Бянькоў ехаў дахаты i ў прадчуваньнi блiзкай сустрэчы з домам шчасна пасьмiхаўся спрасонку.
- Ну куды?! Куды... вашу маць! - крыкнуў кiроўца, i Йван канчаткова абудзiўся. Шафёр дадаў рухавiку абаротаў, аўтобус скрануўся зь месца, праехаў мэтраў пяць i зноў супынiўся.
- Што, шэф, баiсься, каб скаты не згарэлi? - грымнулi ад заднiх дзьвярэй мужчыны, i Авадзiха, гiдлiва павёўшы носам, прашаптала:
- Апiвуды няшчасныя!
Пасажыры адзiн за адным пачалi выходзiць з аўтобуса, i Йван, якому таксама карцела выйсьцi, з прагнасьцю паглядзеў на прыдарожныя кусты.
- Што, Ванька, выспаўся? - запыталася ў Iвана цётка Авадзiха.
- Выспаўся, - азваўся той i глыбока ўздыхнуў.
- Саступiў бы месца дзяўчыне, а то зусiм гаротнiцу зацiснулi, - прамовiла Авадзiха i, счакаўшы, дадала: - П'янiцы гэтыя.
Бялявая дзяўчына, якую Iван бачыў на аўтобусным прыпынку, стаяла ўсутыч да цёткi, трымаючы на сваiх плячах дарэшты ахмялелыя галовы.
- Чуеш, Ванька? - цётчын локаць тыцнуў пляменьнiка пад бок.
- Ды чую, чую, - незадаволена буркнуў пляменьнiк, пералез цераз мяхi з камбiкормам i, разьмiнаючыся зь дзяўчынай, дакрануўся носам да яе пахкiх кудзерак.