Страница 26 из 30
XII
- Пiсьмо ад месьё Бернара!
Тэрэза не хацела дакранацца да гэтага канверта, але старая не адставала: тут, пэўна, напiсана, калi вернецца гаспадар, ёй трэба ведаць гэта, каб загадзя падрыхтавацца.
- Калi дазволiце, то я сама прачытаю...
- Чытайце! Чытайце! Што хочаце рабiце!
I Тэрэза, як заўсёды пры служанцы, адвярнулася да сцяны. Аднак тое, што па складах чытала жонка Бальёна, вывела яе са здранцвення:
"Быў вельмi рады, калi даведаўся з паведамлення Бальёна, што ў Аржалузе ўсё ў парадку..."
Бернар пiсаў, што хутка вернецца, але ён яшчэ будзе рабiць прыпынкi ў некалькiх гарадах, то не можа сказаць нiчога пэўнага пра свой прыезд.
"Ва ўсякiм разе, гэта будзе не пазней як дваццатага снежня. Не здзiўляйцеся, што я прыеду разам з Аннай i Дэгiлемам. Яны ўжо заручаны. Праўда, гэта пакуль што не афiцыйна. Дэгiлем вельмi хоча спачатку пабачыцца з Вамi. Ён пераконвае, што гэтага вымагае прыстойнасць. Але я падазраю, што ён хоча высветлiць для сябе некаторыя абставiны - Вы, безумоўна, здагадваецеся якiя. Вы дастаткова разумная, каб вытрымаць гэтае выпрабаванне. Не забывайцеся: Вы хворая, у Вас псiхiчнае расстройства. Словам, я вельмi спадзяюся на Вас. Я буду Вам вельмi ўдзячны, калi Вы не пашкодзiце шчасцю Анны i не скампраметуеце нас. Уся наша сям'я лiчыць, што гэта цудоўны шлюб ва ўсiх адносiнах. Калi ж Вы будзеце дзейнiчаць iнакш, то Вам давядзецца дорага заплацiць за любую спробу разлучыць гэтую пару. Зрэшты, я ўпэўнены, што нам няма чаго асцерагацца".
Стаяў цудоўны ясны халаднаваты дзень. Тэрэза такi паслухалася служанкi: устала з пасцелi i нават трохi прайшлася па садзе, абапiраючыся на руку старой. А вось даесцi кавалачак кураняцi яна так i не змагла. Да дваццатага снежня яшчэ заставалася дзесяць дзён. Служанка паўтарала, што варта мадам толькi ўзяць сябе ў рукi, прымусiць сябе ўставаць, выходзiць на двор, дыхаць свежым паветрам, як яна хутка стане на ногi.
- Не скажаш, што яна надта ўпарцiцца, - гаварыла жонка Бальёну, - яна проста зусiм раскiсла. Ого, месьё Бернар - майстар дрэсiраваць непаслухмяных сабак: чуць што - адразу надзене ашыйнiк з цвiкамi. I з гэтай доўга не важдаўся, а бачыш, як яна цяпер на жываце поўзае. Але было б такi лепш, каб ён не надта давяраў ёй...
А Тэрэза сапраўды сабрала ўсе свае сiлы, каб выйсцi з гэтага здранцвення. Яна адганяла прэч свае мроi, дрымоту, самазабыццё. Яна ўставала, хадзiла, ела, прывучала сябе зноў цвяроза глядзець на свет i людзей. Але адчувала яна сябе так, нiбы вярнулася ў ланды, падпаленыя сваёй рукой. Па калена ў попеле iшла яна сярод абгарэлых чорных хваiн... Яна рыхтавалася да сустрэчы, калi давядзецца гутарыць, усмiхацца ў лоне гэтай сям'i - яе сям'i.
Васемнаццатага снежня пасля абеду Тэрэза сядзела ў сваёй спальнi ля камiна i драмала, адкiнуўшы галаву на спiнку крэсла. Дзень выдаўся пахмурны, але без дажджу. Яе пабудзiў гул матора. У прыхожай пачуўся голас Бернара, потым загаварыла мадам дэ ля Траў. Калi служанка засопшыся ўбегла да Тэрэзы, тая ўжо стаяла перад люстэркам i падфарбоўвала сабе губы. Не звяртаючыся да старой, яна працадзiла праз зубы: "А то, крый Божа, напалохаю Аннiнага жанiха".
Але Бернар зрабiў памылку, што не падняўся адразу да жонкi. Малады Дэгiлем, якi абяцаў бацькам глядзець ува ўсе вочы, адзначыў для сябе, што "такая няўвага з боку мужа наводзiць на пэўны роздум". Ён крыху адышоўся ад Анны, наставiў свой футравы каўнер i цiха сказаў, што "гэтыя вясковыя маёнткi нiколi не напалiш". Потым папытаўся ў Бернара: "У вас унiзе падвал? Не? Ну, тады ў вас заўсёды будзе падгнiваць падлога, калi не пакласцi пад яе слой цэменту..."
На Анне было манто з футра вавёркi i фетравы капялюшык без стужкi i без банта. ("Але, - расказвала ўсiм мадам дэ ля Траў, -гэтыя капялюшыкi без нiякiх выкрунтасаў каштуюць цяпер больш, чым тыя, што калiсьцi насiлi мы, з пер'ем ды з эгрэткамi. Ну паглядзiце, якi цудоўны фетр! Праўда? Купiлi ажно ў Парыжы, а фасон выбралi ў самога Рэбу".)
Мадам дэ ля Траў грэла ногi ля камiна i нецярплiва паглядала на дзверы. Ад хвалявання скрывiўся яе сыты ганарысты твар. Яна абяцала Бернару быць на вышынi - толькi папярэдзiла яго: "I не прасi нават, каб я яе пацалавала. Нельга такога патрабаваць ад мацi. Мне за руку з ёю павiтацца i то брыдка. Адзiн Бог бачыць, што яна натварыла, але не гэта мяне абурае. Нiчога не зробiш: былi i ёсць забойцы сярод людзей. Але мяне абурае яе крывадушнасць. Вось што самае жахлiвае! Ты ж помнiш: "Мама, сядзьце ў гэтае крэсла. Тут вам будзе зручней..." А ўспомнi, як яна баялася "напалохаць" цябе! "Бедненькi, ён так баiцца смерцi, што гэты кансiлiум яго даканае...". Ведае Бог, я тады нiчога не падазравала, але, калi пачула гэтае "бедненькi", ажно здзiвiлася..."
А цяпер, у гэтай халоднай гасцiнай яе турбавала толькi адно: яўная няёмкасць, якую адчувалi ўсе прысутныя. Асаблiва пiльна сачыла яна за Дэгiлемам, што ўпiўся сваiмi кашэчымi вачыма ў Бернара.
- Бернар, табе трэба было б зайсцi да Тэрэзы. Можа, ёй нездаровiцца...
Абыякавая да ўсяго, што тут адбывалася, Анна першая пачула знаёмыя крокi: "Яна ўжо iдзе". Бернар схапiўся за сэрца. Зноў прыступ. Вось дурань! I чаму не было прыехаць сюды ўчора вечарам! Можна было б загадзя адрэпецiраваць гэтую сцэну з Тэрэзай... I што ж яна скажа? О, яна ўмее ўсё сапсаваць, i пры гэтым не зробiць нiчога такога, за што можна было б потым яе папракнуць. Як жа яна марудна iдзе па лесвiцы. Яны ўсе ўсталi даўно, павярнулiся да дзвярэй. Ну нарэшце...
Доўга потым помнiў Бернар, як пры з'яўленнi гэтай змарнелай, ледзь жывой iстоты, гэтага маленькага, бледнага i падмаляванага тварыка ў яго перш-наперш мiльганула думка: "Суд прысяжных". Але падумалася тады так не пра злачынства Тэрэзы. Яму раптам прыгадаўся каляровы нядзельны дадатак да "Пцi парызьен"*, што ўпрыгожваў разам з iншымi выразкамi яго альтанку ў Аржалузе; у спякотныя днi пад нуднае гудзенне мух i бясконцае стракатанне конiкаў ён, хлопчык, з жахам углядаўся ў гэты чырвона-зялёны малюнак, дзе стаяла "Вязнiца замка Пуацье".
* Папулярная парыжская газета. Выдавалася з 1875 года.
Так i цяпер спалохана глядзеў ён на абяскроўленую схуднелую Тэрэзу i ўсё дакараў сябе за сваё вар'яцтва: трэба было, чаго б гэта нi каштавала, прыбраць з дарогi гэтую страшную жанчыну, адкiнуць яе, як кiдаюць у ваду бомбу, што ў кожны момант можа ўзарвацца. Наўрад цi было выпадковасцю тое, што кожны, хто глядзеў на Тэрэзу, пачынаў думаць пра нейкую драму, нават больш - пра трагiчны выпадак з крымiнальнай хронiкi: у самым яе аблiччы было нешта i ад злачынкi, i ад ахвяры...