Страница 1 из 4
Андрэ Маруа
КАРЫЧНЕВАЯ МАГIЯ
У канцы мiнулага стагоддзя, - сказаў доктар Пцiклеман, - увайшло ў звычай у горадзе Пон-дэ-Лёр хадзiць вечарамi ў сад мэрыi на канцэрты мунiцыпальнай фiлармонii. I цяпер фiлармонiя выступае, як калiсьцi, заўсёды ў нядзелю, але ў садзе пуста. У прамыслоўцаў, камерсантаў i служачых, амаль у кожнага ёсць свая аўтамашына, вялiкая цi малая, i летнiя вечары яны праводзяць у вёсцы. Што да рабочых, то, у большасцi, кожны з iх мае свой радыёпрыёмнiк i, не выходзячы з дому, можа слухаць канцэрты з Парыжа альбо з Лазаны. Толькi некаторыя старажылы засталiся вернымi даўняй традыцыi, якая iм нагадвае аб мiнулых радасцях.
Колькi хлопцаў i маладых дзяўчат, гадоў сорак назад, адгулялi свае заручыны ў гэтым садзе ў алеях пад каштанамi! А тым часам iхнiя бацькi, патураючы маладым, павольна крочылi метраў за трыццаць, i медныя трубы мунiцыпальнага аркестра парушалi цiшыню вечара гучным выкананнем папуры з "Гугенотаў", "Блакiтнага Дуная" i "Латарынгскага марша". Раз у тыдзень гэта "Алея ўздыхаў" (будзем яе так называць) у сентыментальным жыццi Пон-дэ-Лёра рабiлася тым жа, што ў Парыжы "Сцежка дабрадзеяў".
Лiхтароў было мала. Прыцемкi абуджалi адвагу ў баязлiвых. Пах язмiну шырока разлiваўся ў паветры. I як было цiкава, сустракаючы пары закаханых, кожны раз по-новаму назiраць iх сваркi, iх зблiжэнне, i, нарэшце, гатоўнасць стаць мужам i жонкай.
Магчыма, самыя старыя жыхары Пон-дэ-Лёра яшчэ памятаюць чэрвеньскi вечар 1890 года, калi яны ўбачылi, як у садзе мэрыi нечакана з'явiўся палкоўнiк Дзюрук са сваёй жонкай i дачкой у суправаджэннi статнага мулата.
Выйшаўшы ў адстаўку, палкоўнiк Дзюрук прыняў кiраўнiцтва справамi Прамысловага клуба, што вельмi ўзрадавала яго членаў, бо папярэднi кiраўнiк быў толькi капiтанам. Трэба вам сказаць, што Пон-дэ-Лёр ганарыўся сваiм клубам, заснаваным пры Луi-Фiлiпе групай прамыслоўцаў - аматараў лiтаратуры i мастацтва. Там выступалi лектары з Парыжа, можна было паслухаць Брунецьера, Гастона Пары, там наладжвалi канцэрты, балi i азартныя гульнi ў карты. Аднаго разу два сталыя яго члены нават ледзь не пабiлiся на дуэлi, i прапанаваная палкоўнiкам працэдура паядынка была ўзорам кампетэнтнасцi i рамантыкi.
Пасля некалькiх месяцаў назiрання самыя незгаворлiвыя дамы Пон-дэ-Лёра ўзялi пад сваю апеку мадмуазэль Дзюрук, i незвычайная прыгажосць маладзенькай дзяўчыны збiла з тропу не аднаго юнака. Тады казалi, што Бланш Дзюрук, каб толькi захацела, магла б выйсцi замуж за аднаго з самых багатых тамашнiх суконшчыкаў, а трэба ведаць вузкую каставую сiстэму, якая ў дзевятнаццатым стагоддзi пусцiла карэнне ў гэтай мясцовасцi, каб зразумець некаторы сацыяльны зрух, аб якiм сведчылi падобныя чуткi. Аднак час iшоў, а грашовыя тузы не спяшалiся. У 1890 годзе Бланш Дзюрук споўнiлася дваццаць шэсць гадоў, i, хоць яна была па-ранейшаму красуняй, спрактыкаваным дамам яе будучыня не здавалася ўжо такой блiскучай.
Дарэмна ў гэты вечар пондэлёрскiя сем'i, шпацыруючы туды i сюды па "Алеi ўздыхаў", прабавалi падступiцца да Дзюрукаў i iх спадарожнiка. Бланш iшла поруч з мулатам, крыху апярэдзiўшы бацькоў. Палкоўнiк у пiнжаку з тонкай шэрсцi, з ордэнскай стужкай у пятлiцы, паважна падымаў саламяны капялюш, сустракаючы тутэйшага пана, i на прывiтанне "Добры вечар, паважаны палкоўнiк" адказваў, не спыняючыся: "Добры вечар, пан Герпэн... Добры вечар, пан Пельто..." Найбольш здагадлiвыя казалi, што палкоўнiк Дзюрук, калi служыў у Афрыцы, напэўна, меў туземцаў пад сваёй камандай. Тады якраз iшла вайна з Дагамеяй. Магчыма, невядомы быў высланым важаком, а можа, нават сынам мурынскага караля? Трэба прызнаць, што постаць яго была сапраўды каралеўская, ён на цэлую галаву ўзвышаўся над iншымi i глядзеў на ўсiх смела жорсткiмi вачамi. Але ўсе гэтыя меркаваннi прыйшлося адкiнуць, калi на другi дзень у клубе палкоўнiк адрэкамендаваў свайго мулата членам камiтэта:
- Панове, я дазволiў сабе прывесцi сюды Геркула Дзюрука, майго дваюраднага брата.
Пры святле чалавек гэты зрабiў моцнае ўражанне. Валасы яго, плоеныя шчыпцамi, не мелi натуральнай кучаравасцi i блiшчалi сiвiзной, хоць сам ён быў яшчэ малады. Рысы твару былi прыгожыя, але шырокiя ноздры надавалi аблiччу празмерную ганарыстасць. Гаспадары Пон-дэ-Лёра баязлiва вiталiся з госцем, i карычневая лапiшча да болю пацiскала iм рукi. Адзiн з iх (пан Рамiйi, калi мне не здраджвае памяць) адвёў палкоўнiка ў кут i папрасiў даць некаторыя тлумачэннi.
- Усё надзвычай проста, - пачаў палкоўнiк. - Было гэта вельмi даўно. Нейкi Жан Дзюрук, дваюрадны брат майго бацькi, награшыўшы ў маладосцi, адправiўся ў Судан шукаць шчасця. Ён вырошчваў бавоўну, збiраў каўчук i страшэнна разбагацеў... Мае сябры, вяртаючыся з Афрыкi, не раз пыталiся ў мяне: "Вы што, радня магнату Дзюруку?" Ад туземнай жанчыны ў Жана быў сын, гэты самы Геркул. Жан яго прызнаў i даў яму адукацыю ў французскай школе. У мiнулым годзе бацька памёр, пакiнуўшы свайму адзiнаму сыну каласальных памераў спадчыну... Хлапчына, якi стаiць перад вамi, якому няма яшчэ i сарака гадоў, мае ў сваiм уладаннi зямлi i лесу столькi, што там бы змясцiлася некалькi французскiх дэпартаментаў... У яго самыя шырокiя планы, ён лiчыць, што надыдзе час, калi нашы калонii сваёй бавоўнай змогуць пацяснiць Злучаныя Штаты, а каўчуком Малайю... Але ў гэтых пытаннях, панове, вы лепшыя суддзi i знаўцы, чым я. Геркул будзе вельмi рады мець ад вас кансультацыю.
Прамыслоўцы Пон-дэ-Лёра абступiлi прыгожага мулата i засыпалi яго дзелавымi пытаннямi. Ён адказваў разумна i ўпэўнена добрай французскай мовай. З гэтага вечара ў галовах некаторых удзельнiкаў сустрэчы абудзiўся iнтэрас да яго плантацый. Хутка ўвесь горад гаварыў толькi пра бавоўну i каўчук. Я сам, тады яшчэ зусiм юны медык, успамiнаю, насiў у кiшэнi маленькую галачку, што мне падарыў суданец, i падкiдаў яе ў кватэрах маiх клiентаў, як мячык, паўтараючы: "Вось яна - будучыня". Кажуць, што натарыус Пельто падрыхтаваў статут "Нармандскага таварыства бавоўна-каўчук" i, магчыма, пан Ахiл Кеснэ згадзiўся б узначалiць адмiнiстрацыйны савет. Але апошняя чутка не адпавядала сапраўднасцi, паколькi пан Ахiл не надта давяраў справе. I ўсё ж "Таварыства бавоўна-каўчук" было заснавана, i патрэбны капiтал сабраны на месцы.