Страница 10 из 55
Дык гэты смех нейк непрыстойна
Сюды, ў пакой начны, ўрываўся
Самiм iм дзiкiм ён здаваўся.
Маўчаць яны. Касцёр палае,
Вакол усюды цьма густая
Пiльнуе плямку агнявую
I гэту норку залатую,
Што ў нетрах цьмы агонь свiдруе,
Каб знiшчыць блеск. Агонь сярдуе
I цьме нiяк не паддаецца;
Часамi полымя прарвецца,
I цьма сярдзiта схiсянецца,
Адскочыць далей напаўкрока.
Агонь блiшчыць, як воўча вока.
Паволi дрэўцы дагараюць,
I цiха iскрачкi ўзлятаюць
I гаснуць борзда без слядочка.
Ўжо позны час, глыбока ночка,
А хлапчукi сядзяць маўклiва
I навакол глядзяць пужлiва.
У iх фантазii дзяцiнай,
Затканай страху павуцiнай,
Ўстаюць начныя страхi, зданi,
I зыкi чуюцца паганi,
Чараўнiка i чараўнiцы,
I лопат крыллямi начнiцы.
А кожны куст iм дзеда родзiць
Таго, што ўсюды лазiць, ходзiць
З мяшком i мылiцай-кульбою
I з доўгай сiвай барадою,
Iдзе i дзетак забiрае,
След барадою замятае.
На полi неба лес страхлiвы
Стаiць зацяты, нерухлiвы.
Што ён ў сабе цяпер хавае?
Снуецца нечысць там лiхая,
Мярцвяк пад елкай прытулiўся,
На iх цяпер утарапiўся
I зараз мёртваю рукою
Пачне хрысцiць перад сабою,
Каб рух адняць, скаваць iх сiлу,
Каб зацягнуць iх у магiлу.
Там ходзiць страшны воўк-бадзяга,
Разбойнiк крадзецца, туляга,
З акрываўлёнаю рукою
I з страшнай цяжкай булавою.
Шалёны бегае, пужае,
Каго нi стрэне - ўсiх кусае...
- Ну, што, брат Костусь, цi баiшся?
Куды так пiльна ты глядзiш ўсё?!
Алесь пацiхеньку пытае
I руку брата не пускае.
- Цi бачыш што? - Не, так, нiчога!
Гаворыць Костусь, а ў самога
На лоб кучомка напаўзае...
- Мо пойдзем, братка? - ён гаворыць.
Алесь ахвоцен i не спорыць,
Браты за рукi пабяруцца,
Ў зямлянку вобцас панясуцца.
VII. ДЗЯДЗЬКА-КУХАР
Наш дзядзька, мiлы наш Антонi,
Ў дзiцячым часта быў палоне:
Вось так гуртом яго абсядуць
I час работы яго крадуць;
Насi "катла", кажы iм казкi,
Iдзi на поплаў з iмi ў краскi,
Давай адказы на пытаннi,
Тлумач ты iм усё дазвання:
Адкуль, з чаго дзе што бярэцца,
Вось гэта, тое як завецца
I чаму так, чаму не гэтак?
Прыхiлен дзядзька быў да дзетак.
Ён быў настаўнiкам, суддзёю,
Калi, бывала, мiж сабою
Паспораць дзеткi цi паб'юцца,
Дык да каго тады звярнуцца,
Як не да дзядзькi, да Антося?
Ох, слаўна з дзядзькам iм жылося!
Яшчэ замецьце, што з малымi
Ён размаўляў, як са старымi,
I з iмi радзiўся, спрачаўся
Як роўны з роўнымi трымаўся!
Калi ж хто часам з iм не зладзiць,
То дзядзька толькi вус пагладзiць,
Але не скажа ён нiчога,
Бо ведаў, чым даняць малога,
Гаворыць з тым, з кiм дзядзька ў згодзе:
- Калi такi ён, ну, то годзе!
I дзядзька змоўкне, пачакае,
Кiсет дастане i закурыць
I вочы чутачку прыжмурыць,
Як бы i ў памяцi не мае
Таго, што з хлопцам пасварыўся.
- А як авёс наш урадзiўся?
Схадзiць бы ў Лiпава пабачыць!
Ўжо знаюць дзецi, што то значыць
Гаворка дзядзькава такая,
Куды ён вуды закiдае:
У Лiпава пайсцi з iм! Божа!
I хто ўстаяць прад гэтым зможа?
Ды гэта ж - свята, ягамосцi!
Набок тут норавы i злосцi!
I мяккiм робiцца паганы
Хоць ты яго кладзi да раны.
Адно вазьмi яго з сабою,
Усюды пойдзе за табою
I ўсё забудзе, ўсё даруе,
На дзядзьку больш не засярдуе.
А чым жа Лiпава так мiла?
Чым так дзяцей яно манiла?
I што за Лiпава такое?
А гэта - поле маладое
Сярод лясоў, як скiнуць вокам;
На тым абшары, на шырокiм,
Раскошна нiвы красавалi,
А ў iх мiльёны красак ззялi,
Як бы на небе тыя зоркi;
Лужкi, дарожкi, i пагоркi,
I купкi хвоек маладыя,
Дзе матылёчкi залатыя
На сонцы крыльцамi блiшчалi,
Жучкi i конiкi трашчалi
I ў стройны звон свой зык злiвалi.
Былi там пасекi. Штогоду
Тут сотнi блiзшага народу
Дзялянкi лесу карчавалi
I на трацяк iх засявалi
Капу да скарбу, дзве дадому...
Ну, як тут вытрываць малому,
Таму, хто з дзядзькам пасварыўся?
Як бачыш, з дзядзькам ён гадзiўся.
А пойдзеш ў Лiпава лясамi,
Напэўна стрэнешся з ласямi
I зайца ўгледзiш, i вавёрку,
I норы воўчыя на ўзгорку
Сярод трушчоб мiж ельнякамi,
I "чортаў камень", што вякамi
Над Азярком ляжыць, як хата...
Ну, ўсякiх дзiў там ёсць багата!
А дзядзька ўсё табе пакажа,
Цiкавасць тваю ўсю развяжа.
А найважнейшая тут мэта
Звярнуць з дарогi i да цёткi
Зайсцi на час якi кароткi
Тарэсяй звалась цётка гэта.
Яна так ветла сустракала
I надта ж добра частавала:
Спячэ "цалкоў" на скавародцы,
I так, бывала, наясiся,
Што хоць на пупiку круцiся;
Усiх цягнула ў госцi к цётцы:
Так узмацуе на дарогу
Было што есцi, дзякуй Богу!
О, дзядзька спосабаў меў многа
Даняць працiўнiка малога!
Пайсцi ў грыбы цi ў тую ж рыбу,
Або паехаць у сялiбу
Цi ў млын малоць на хлеб збажынку
Ўсё гэта квапiла хлапчынку,
Цягнула крэпенька, бывала,
I, як рукою, злосць знiмала.
I дзядзька майстар быў на штукi
I быў механiк на ўсе рукi:
I дудку скруцiць вам, i стрэлку,
I нарысуе нават елку,
Такую выштукуе цацку,
А ў Свержань пойдзе - купiць пляцку...
Дык i не дзiва, што любiлi,
Што на руках яго насiлi.
А жывучы каля зямлянкi,
Памiж лясоў, сярод палянкi,
Яшчэ крапчэй яны здружылiсь,
Адзiн к другiм цясней хiлiлiсь.
- Ану, давай, брат, запрабуем,
Хоць на цiкавасць пакаштуем,
Якi тут сок на новым месце?
Мо з хлебам можна яго есцi?
- А дзядзечка! мой залаценькi!
Пастаў нам соку, дарагенькi!
- Вазьмi, вазьмi мяне з сабою!
Тут каля дзядзькi чарадою,
Як чэрвi, дзецi мiтусяцца.
А дзядзька моўчкi стаў збiрацца:
Дастаў сякерку i свярдзёлак,
Пад паху сунуў ён аполак
На латакi i на падстаўкi
Ды вынуў два гаршкi з-пад лаўкi.
- Ну, хто са мною йдзе? - пытае.
- Я!
- Я!
- I я! - крычыць малая
Ў канцы дзяўчынка Мiхалiна.
- Куды табе? ото скачыха!
На печ залезь i сядзi цiха!
Напалi хлопцы на дзяўчынку;
А тая ў слёзы, ў плач, як бачыш.
- Ну, сцiхнi, ша! Чаго ты плачаш?
Антось пляменнiцу ўцяшае
I нос крысом ёй абцiрае.
- Няхай iдзе! А хлопцам брыдка