Страница 55 из 55
У вочы ўбiлiся драбнiцы
Дрыгучы блеск i ценi тыя
I танцы-скокi iх нямыя.
Яны варушацца, трасуцца,
Пустымi смехамi смяюцца,
То расплываюцца па столi,
То зноў насунуцца паволi.
Агоньчык дрыгае i скача...
Бы штось чуваць, нiбы хто плача,
Цi то званочак пад дугою
Звiнiць бясконцаю тугою?
Там вочы нейчыя мiргнулi...
I мыслi раптам скаканулi
У багны часаў i прастораў,
Бо iм няма гранiц, запораў.
Глядзiць Мiхал... што за хвароба?
Ён не адзiн - iх дзве асобы:
Адзiн Мiхал - нядошлы, млявы,
Другi - здаровы i рухавы!
Адзiн ляжыць, другi вандруе,
Iдзе па лесе, ў вус не дуе
I не гадае нi аб чым.
Дурны: не цямiць, што за iм
Таксама ходзiць хтось варожы,
Страшэнна здрадлiвы, нягожы,
У нейкiм доўгiм балахоне
I водзiць пальцам па далонi;
Кiўне смяшлiва, знак паложыць,
Бы штось запiсвае, варожыць.
Хто ён такi? чаго ён хоча?
Чаго схiлiўся i шамоча?
I нейкай тухаллю i тленню
Нясе ад чорнага адзення,
I востры пах чуваць кадзiла...
Ах, гэта ж смерць тут захадзiла!
Цi гэта поп?.. I ўсё прапала,
Няма i почуту Мiхала.
Куды ж ён дзеўся? Дзе ён? дзе?
Эх, быць бядзе! ну, быць бядзе!..
Ах, не: унь ён! ён воўкам стаўся.
Бяжыць як можа - знаць, спужаўся.
Ой, ой - стрыжэнь! Ён - гоп туды!
Нiяк не вылезе з вады.
Капут... Мiхал-воўк прападае,
Пад лёдам знiк, як мыш рудая,
А ўсё вакол глядзiць здзiўлёна.
I раптам нейкая заслона
Чыёюсь страшнаю рукою,
Сiнь неба лучачы з зямлёю,
Ўсё пасуваецца блiжэй!
Мiхалу робiцца цяжэй,
Ў грудзях дыханне забiвае,
А ноч-заслона нацiскае,
I светлы круг, прамень пустынi,
Вось-вось у багне-цьме загiне.
Мiхал крычыць i б'ецца ў страсе.
Заслона чуць-чуць адышлася,
Ён вочы цяжка размыкае
Ў руцэ рука чыясь другая,
I вочы, поўныя пакуты,
Да мутных воч яго прыкуты.
Зняможан цяжкiм ён змаганнем.
З глыбокiм жалем, садрыганнем
Ратунку просiць у людзей,
У брата, жонкi i дзяцей,
Бо неба жорстка, неба глуха
I не прыклонiць свайго вуха,
Хоць ты прасi, хоць ты малi,
Хоць грудзi рвi i сэрца вынi
Ты не кранеш яго цвярдынi,
Яно далёка ад зямлi,
Яно зацята, бо нямое,
Яно маўклiва, бо пустое.
- Ты пазнаеш мяне, Мiхаська?
Ён уздымае вочы цяжка,
Глядзiць на жонку. - Ганна... Мацi...
Ратунку дайце мне!.. О, браце!
Ратуй мяне! ратуйце, дзеткi!..
Сляза-палын балюча-едкi
На ўпалых вочах выступае...
Мiхал зяхае - зацiхае...
- Ой, свечку, свечку: ён канае!
На твары след пякельнай мукi,
На грудзi палi яго рукi.
Мiхал яшчэ раз здрыгануўся,
Зяхнуў так цяжка, ўвесь памкнуўся,
Яшчэ раз вочы расчыняе,
Глядзiць, бы штось прыпамiнае;
Ён цяжка дыша, духу мала,
I ўсё адразу ясна стала.
- Антоська!.. родны мой! канаю...
Перагарэў, адстаў, знiкаю...
Вядзi ж ты рэй, вядзi... адзiн...
Як лепшы брат, як родны сын.
Бог не судзiў мне бачыць волi
I кiдаць зернi ў свае ролi...
Зямля... зямля... туды, туды, брат,
Будуй яе... ты дай ёй выгляд...
На новы лад, каб жыць нанова...
Не кiдай iх... Га-а-х! - I - гатова!
Нi слоў жывых, нi сэрца стуку,
I халаднеючую руку
Антось цалуе i рыдае
I к трупу з енкам прыпадае.
У полi, полi
Пры дарожачцы
Пахiлiўся крыж
Над магiлаю.
Беглi сцежачкi
Ў свет шырокенькi,
Прывялi ж яны
К той магiланцы!..
Ой вы, дарожанькi людскiя,
Пуцiнкi вузкiя, крывыя!
Вы следам цьмяным снуяцеся
I ўсё блукаеце, бы ў лесе,
Вас горне шлях прасторнай плынi
I далягляд ружова-сiнi,
Дзе так панадна свецiць сонца,
Дзе думка тчэ свае красёнцы,
Каб новы свет жыцця саткаць,
Заспакаенне сэрцу даць
I разагнаць яго трывогi!..
Прасторны шлях! калi ж, калi
Ты закрасуеш на зямлi
I злучыш нашы ўсе дарогi?
1911-1923