Страница 6 из 26
–Հը, գործերդ ինչպե՞ս են, Աբիկ£
–Ոչինչ,– պատասխանում եմ ես£
–Իհարկե,– ասում է նա այնուհետև և միաժամանակ հառաչում ու երազկոտ նայում է Սառնատան կողմը£– Իհարկե, ինչո՞ւ պիտի վատ լինեն®– Մաքսիմը ժպտում է£ Նրա ժպիտն այնպիսին է, որ թվում է, թե ահա ուր որ է նա լաց կլինի£ Շշմել կարելի է ծիծաղից£ Բայց ես, իհարկե, չեմ ծիծաղում, թե չէ մեկ էլ տեսար այնպես հասցրեց, որ մեծ կտորդ ականջդ մնաց£ Ես միամիտ տեսքով ասում եմ.
–Շատ գեղեցիկ տրակտոր ունես£
Նա ուշադիր նայում է ինձ՝ կատակո՞ւմ եմ, թե ոչ£ Եվ տալիս է երկրորդ հարցը.
–Ճի՞շտ ես ասում£
–Այո£ Ոչ ոք այդպիսի տրակտոր չունի,– ասում եմ ես£
Մաքսիմը հպարտությամբ նայում է ինձ£
–Հիմա ճապոնական լավ տրակտորներ են դուրս եկել,– ասում է նա՝ նայելով իր հերկած ցելերին£– Բայց մեր տեղերի համար չեն, հարթ տարածությունների համար են դրանք£ Այստեղ ճապոնական տրակտո՞ր կդիմանա՝ ընկուզենիների արմատները մի հեկտարի վրա գնում են£
–Ճապոնական տրակտորն ի՞նչ է քոնի մոտ,– ասում եմ ես, սպասելով Մաքսիմի ամենագլխավոր հարցին£
–Իսկ ձեր Արգինան գիտի՞, որ այսպիսի տրակտոր ունեմ,– վերջապես ասում է նա՝ կարմրելով մինչև ականջների ծայրերը£
–Իհարկե, գիտի,– անխղճորեն ստում եմ ես£ Մաքսիմի դեմքը շողում է բավականությամբ£ Եվ նա, միանգամայն անսպասելի ասում է.
–Ուզո՞ւմ ես սովորեցնեմ քեզ տրակտոր քշելը£– Չսպասելով պատասխանի, նա իմ թևատակերից բռնում, արագ թռցնում է խցիկ և, տեղավորելով իր կողքին, կարգադրում է.– Բռնիր լծակն ահա այսպես£ Ոտքդ դիր ահա այստեղ£ Ապրես£ Սեղմիր ոտնակը և կամաց բաց թող£ Այ, այդպես, ապրես£
Տրակտորը հռնդում, ծուխ արձակելով դանդաղ առաջ է գնում՝ ակոս-ակոս շուռ տալով սև հողը£ Երջանկությունից շունչս կտրվում է, ես արագ նայում եմ այս ու այն կողմ, բայց ափսոս, տեսնող չկա£ Վաղը կպատմեմ դպրոցում, բայց ոչ ոք չի հավատա®
–Հը, գործերդ ո՞նց են Աբիկ,– տրակտորի խելացնոր հռնդյունի ու գութանների դղրդյունի մեջ ես հազիվ եմ լսում Մաքսիմի ձայնը£
Ես հիշում եմ, որ նա մի երկու րոպե առաջ ևս այդ հարցն էր տվել, ուստի ասում եմ.
–Առաջվա նման£
–Իհարկե, լավ կլինես,– գոռում է Մաքսիմը£– Քեզ ինչ է եղել, որ վատ լինես® Ասում եմ, իհարկե, լավ կլինես®
–Լսեցի® Դու ինձ ասա, ինչպե՞ս ավելացնեմ արագությունը£
–Չի կարելի, խարակ կանես,– մի պահ ուշադրությամբ նայելով ետ, ասում է Մաքսիմը£ Եվ փոխանակ ավելացնելու տրակտորի արագությունը, նա հանկարծակի կանգնեցնում է տրակտորը, իջեցնում է շարժիչի աշխատանքը և, թավ հոնքերի տակից մտախոհ նայելով ինձ, խոր հոգոցով ասում.
–Ինձ թվում է, Աբիկ, մեր ամբողջ Ղարաբաղում Արգինայի նման աղջիկ չկա£
–Իհարկե£ Ինչ խոսք կարող է լինել այդ մասին,– հաստատում եմ ես մեծավարի£ Ինձ դուր է գալիս խոսելու իմ տոնը£ Եվ, ինչպես հավասարը հավասարին, ուղիղ նայում եմ Մաքսիմին՝ սպասելով, թե ինչ կասի նա£
Մաքսիմը դարձյալ հառաչում է և, ասես ուժերից վեր ծանր գործի է, տնքալով ասում է.
–Հենց վատն էլ դա է, որ նրա նմանը չկա£
–Ինչո՞ւ,– զարմանում եմ ես£
–Չգիտեմ£ Այդքան գեղեցիկ չլիներ, ով գիտի, գուցե արժանացներ իր ուշադրությանը£
Իմ կարծիքով, Մաքսիմն այս հարցում լրիվ սխալվում է£ Ես հո գիտեմ, որ Արգինան բոլորին էլ հավասարապես լավ է վերաբերվում£
–Նա բոլորի հետ էլ սիրով է խոսում,– ասում եմ ես£
–Հըմ, բոլորի հե՞տ®
–Իհարկե£
–Ինձ հետ չի խոսի® Գոնե կրթություն ստացած լինեի, գուցե արժան համարեր® Բայց հիմա, չէ, չի խոսի®
–Ինչպե՞ս թե՝ չի խոսի£ Կխոսի, մի՞թե ես չգիտեմ£
Չգիտեմ ինչու, ես մի տեսակ խղճում եմ Մաքսիմին£ Մտքում հաստատ որոշում եմ՝ տուն գնալուն պես այդ մասին խոսել Արգինայի հետ, որովհետև, ընդհանուր առմամբ, վատ տղա չէ նա, թեկուզ առաջներում չէր թողնում մոտենալ իր տրակտորին£ Իմիջիայլոց, Մաքսիմը մեր գյուղի ամենաջահել տրակտորիստն է, իսկ այս ամռանը, բերքահավաքի ժամանակ, կոլտնտեսության «'Նիվա» ինքնագնաց կոմբայնը նա էր բանեցնում և համարյա գիշեր ու ցերեկ դաշտերից տուն չէր գալիս£ Մեծ մասամբ նրա շնորհիվ էր, որ կոլտնտեսությունը լեռնային գյուղերի մեջ առաջինն ավարտեց հունձը£
–Իսկ սովորելում ո՞նց ես£ Երևի լավ ես սովորում, չէ՞,– հարցնում է Մաքսիմը£
Ասես իր շատ պետքն է իմ սովորելը£ Խոսելու բա՞ն չունի, ինչ է®
–Այո,– ասում եմ ես£ Բայց տեսնում եմ՝ ականջի մի ծայրով է լսում ինձ, մտքերը բոլորովին ուրիշ տեղ են£
–Էդ էր պակաս, որ վատ սովորեիր,– բարեհոգի ժպտալով ասում է Մաքսիմը£– Երևի Արգինան պարապում է հետդ£
–Ըհը£ Արի մեզ մոտ, քեզ հետ նույնպես կպարապի£
Մաքսիմը ծիծաղում, թեթևակի խփում է ուսիս£
–Լավ, Աբիկ ջան£ Պլաններս մնացին, հիմա բրիգադիրը կգա ու կսկսի գլուխ տանել£ Բարևներ հաղորդիր ինձանից®– ասում է նա ու անմիջապես ավելացնում է շփոթված£– Չէ, պետք չէ, մեկ էլ տեսար նեղացավ£
Եվ ոչ միայն Մաքսիմը, բոլորը-բոլորը փոխվել են իմ նկատմամբ£ Կոշկակար Մերուժանը, որը քսանչորս ժամվա ընթացքում մի անգամ է ժպտում միայն, այժմ, ինձ տեսնելիս, անմիջապես մոտենում է և նրա մանր աչքերը աշխույժ վազվզում են ակնախոռոչներում£
–Էդ որտե՞ղ ես, Աբիկ ջան, բոլորովին չես երևում,– ամեն անգամ ասում է նա£
–Որտե՞ղ պիտի լինեմ, քեռի Մերուժան,– ասում եմ ես£– Մեր գյուղից ո՞ւր պետք է գնամ, միշտ այստեղ եմ£
Մերուժանը ոտքի ծայրով քչփորում է հողը£ Ըստ երևույթին, նրան իմ բառերը վիրավորական են թվում£
–Բա ինձ նման ջահել տղային քեռի՞ են ասում, Աբիկ,– ասում է նա£
–Բա ի՞նչ են ասում, քեռի Մերուժան£
Մերուժանն այնպիսի հայացքով է նայում ինձ, որ ես պարզ զգում եմ՝ ուրիշ ժամանակ լիներ, վզակոթիս կտար ու կասեր՝ հայդա£ Բայց հիմա զուսպ ասում է.
–Սրանից հետո էլ չլսեմ, որ ինձ քեռի ես ասում, Աբիկ£ Դու դրանով, գիտե՞ս, ոնց որ սրած դանակը վերցնես ու խրես սիրտս£
Ինձ համար դժվար է հասկանալ, թե այդ հասարակ ու սովորական «քեռի» բառը ինչու է Մերուժանին սրած դանակ թվում, ես ուզում եմ խոսք բացել այդ մասին, բայց Մերուժանը անսպասելի հարցնում է.
–Արգինան երևի կոշիկներ չունի, հա՞£
–Ինչպե՞ս չունի,– ասում եմ£– Նոր կոշիկներ ունի, վերջերս է գնել£
Մերուժանը հիասթափված նայում է ինձ£
–Ա-ասում էի գուցե չունի£
–Ունի£ Եվ այն էլ մի քանի զույգ£
–Այդ կոշիկները, ինչ է, չե՞ն մաշում£ Բերեիր, մի լավ նորոգեի® Ինքն էլ կտեսներ, որ ոսկի ձեռքեր ունեմ£
Ճիշտն ասած, այդ Մերուժանը երբեք ինձ դուր չի եկել£ Գուցե դրա համար էլ նրա վերջին բառերը կատաղեցնում են ինձ£
–Ոչ,– ասում եմ,– երբեք չեն մաշում£
–Չեն մաշում, ուրեմս,– ձեռք չի քաշում Մերուժանը£
–Այո,– համարյա գոռում եմ ես£– Չեն մաշում, որովհետև միշտ նորն է առնում£
–Բա դա եղա՞վ, Աբիկ ջան£ Քարով սրտիս մի խփիր£
Ես չգիտեմ, թե ինչի մասին է նրա խոսքը և սպասում եմ, թե այնուհետև ի՞նչ կասի£ Եվ նա ասում է.
–Իմ ամբողջ հույսը դու էիր, Աբիկ® Մտածում էի՝ Աբիկը ինձ համար ոնց որ փոքր եղբայր, ինձ կհասկանա®
Ա¯յ քեզ նորություն® Զարմանալի մարդ է այս Մերուժանը, մեկ էլ տեսար այնպիսի բան ասաց, որ եփած հավի ծիծաղը կգա£ Իսկ նա տաղտուկ ձայնով իրենն է շարունակում£
–Էհ, Աբիկ ջան, քո Մերուժանը մեռած ու թաղած չի®Դեռ են ժամանակ, երբ եկավ էստեղ, միանգամից մտավ սիրտս® Բանակից նոր էի եկել… Գիշեր-ցերեկ ոչ քուն ունեի, ոչ դադար£ Սերն ուրիշ բան է, Աբիկ ջան, դու դա չես հասկանա£ Երբ սիրում ես, էնպիսի մի հարստություն ես հայտնաբերում ինքդ քո մեջ, էնպիսի մի քնքշություն, որ էն մրջյունն ինչ է, ուզում ես կանգնել ու էդ մրջյունի հետ անգամ զրույց անել, և նույնիսկ ինքդ էլ զարմանում ես քեզ վրա, որ կարող ես էդպես սիրել® Առանց սեր կյանքը, Աբիկ ջան, ոնց ասեմ քեզ, որ հասկանաս, ոնց որ տարին՝ առանց գարնան, առանց ծիլ ու ծաղկի® Երևի ճիշտ են ասել, որ պիտի գնահատես նրան, ով առանց քեզ չի կարող և չվազվզես նրա ետևից, ով առանց քեզ էլ երջանիկ է: Բայց դե… սրտի դեմ ի¯նչ կարող ես անել: Հլա էն ժամանակ, ասում եմ, չէ՞, նրա գնալուց հետո, քանի-քանի անգամ եմ երազում տեսել®-Մի քիչ ախուվախ քաշելուց հետո, նա այնպիսի մի ձայնով, որ քիչ է մնում հորանջոցս բռնի, ասում է.
–Է¯հ, որտեղի՞ց եկավ, մեզ համար հանգիստ ապրում էինք մեր էս ձորերի մեջ®
«Ապրիր էլի, քեզ ո՞վ է խանգարում»,-մտքումս ասում եմ ես և լուռ քայլում դեպի տուն£
5.
Ամբողջ մի տարի® Իրոք, այդ ե՞րբ անցավ այս մի տարին£ Դպրոցական պայուսակը ուսս գցած, ես դպրոցից վերադառնում եմ տուն£
Կոշկակար Մերուժանի փայտե փոքրիկ արհեստանոցը գտնվում է կոլտնտեսության վարչության գրասենյակի ու գյուղական խանութի արանքում՝ մեր տնից ոչ հեռու, և իմ ճանապարհն արհեստանոցի մոտով է անցնում£ Զզվելի սովորություն ունի այդ Մերուժանը, որ օձիքդ ձեռքն ընկավ, էլ պրծում չկա£
Այս անգամ ուզում եմ աննկատ անցնել, որպեսզի նա նորից չսկսի հին երգը£ Բայց չէ® Ըստ երևույթին, արհեստանոցի նեղլիկ լուսամուտից Մերուժանը նկատում է ինձ£ Նա արագ դուրս է գալիս արհեստանոցից՝ կաշվե երկար սև գոգնոցը կապած, դեմքին քաղցրենի ժպիտ, աչքերում՝ շողոմքոր կայծեր£