ԱՅՆ ՀԵՌԱՎՈՐ ԱՄՌԱՆԸ (Վիպակներ, պատմվածքներ)

Հրաժեշտի համար շալը եզրավոր

Կապիր, օ, կապիր ինձ տուր,

Այդ հանգույցի պես մի օր բախտավոր

Մենք կապված էինք ամուր£

Այլևս անուժ զսպելու իրեն, երեսնիվայր ընկավ մահճակալին և երկար ժամանակ լալիս էր£ Ինքն ինչո՞վ է մեղավոր, որ նրանք մենակ են, որ ծանր է նրանց համար՝ մեն-մենակ չորս պատի արանքում£ Ի՞նչ մեղք ունի ինքը դրանում, և մի՞թե իր՝ Անահիտի համար հեշտ է£ Անահիտն ինքը քիչ պատճառներ չունի մեղադրելու իրենց՝ Կարենի ծնողներին, հենց այն բանում, որ նրանք խորտակել են իր կյանքը£ Բայց ինչո՞ւ փորփրել հին վերքերը£ Մի՞թե դա որևէ բան կարող է տալ£ Եվ մի՞թե բանն այն է, որ հին են վերքերը, վերքերը թարմ են միշտ, մինչև մահ-գերեզման այդպես էլ կմնան թարմ ու կճզմեն, կցավացնեն Անահիտի սիրտը, և նա չի կարողանա այդ մասին պատմել որևէ մեկին, որովհետև, երբ խորն է վիշտը, պատմել չի լինում£ Մղկտում, վառվում է սիրտդ, ինչպես դեզն է ներսից այրվում՝ լուռ, անմռունչ, և միայն ծուխն է բարձրանում ինչպես հառաչանք£ Երբեմն Անահիտին թվում է` չի դիմանա այլևս, թվում է` ցավից կգոռա® Բայց միշտ չէ, որ անում ես այն, ինչ պետք է, երբեմն ստիպված ես ծիծաղել՝ փոխանակ լալու£ Եվ այնքան էլ հեշտ չէ գոռալ ցավից, երբ կողքիդ են որդիդ ու քեզ սիրող բարի ամուսինդ£ Ամուսինը գիտի, որ Անահիտը չի սիրում իրեն, այդ մտքից նա հաճախ բռնվում է անզուսպ կատաղությամբ, խմում, հարբում է խելագարության աստիճան (թեպետ ոգելից խմիչքներ տանել չի կարողանում) և անխնա ծեծում է Անահիտին, և ասում, որ նա խորտակել է իր կյանքը£ Իսկ առավոտյան, ուշքի գալով, արցունքն աչքերին սկսում է ներողություն խնդրել£ Եվ Անահիտը ներում է նրան, և ներում է ոչ միայն նրա համար, որ հասկանում է ամուսնուն (այն բանից, որ ինքը հասկանում է ամուսնուն, իրեն թեթևություն չի գալիս), ամենից շատ նա ամուսնուն ներում է, որովհետև իրեն ոչինչ չի մնում անելու, քան ներել նրան, այլապես մշտական տառապանք կդառնա իրենց կյանքը£ Ամուսինը նույնպես հասկանում է դա, դրա համար էլ շատ հաճախ երեկոները գնում է ծնողների մոտ և այնտեղից վերադառնում գիշերվա կեսին, երբ Անահիտն արդեն քնած է լինում (կամ ձևանում է քնած)£

Մտքերով տարված, Անահիտը չնկատեց, որ հասել է տուն£ Նույնիսկ չէր նկատել, որ լուսինն անշշուկ բարձրացել է սարի ետևից և հիմա անշտապ մագլցում էր երկինքն ի վեր£ Նա ձեռքը ցանկապատի արանքից մտցրեց, բաց արեց բակի դռնակը, բայց ներս չմտավ, նայում էր լուսնալույսի արծաթ շողերի ներքո քնած լեռներին, հեռու ու մոտիկ դաշտերին, դեպի սարեր բարձրացող ճամփաներին, որ գնում, կորչում էին մթին անտառների մեջ£ Մատուռի ձորում մի քանի անգամ կանչեց գիշերահավը ու կրկին լռություն տիրեց£ Ներքևում երևում էր ամբողջ Հնձախութը՝ իր բոլոր թաղամասերով£ Տների թիթեղյա տանիքները, ինչպես անձրևից հետո՝ արևի տակ, աղոտ փայլում էին լուսնի շողերից£ Անահիտը նայեց աշնանային սև ցելերի միջով դեպի գյուղի կենտրոն իջնող ճանապարհին, և այս՝ իրոք արտասովոր, ու, չգիտես ինչու, մի քիչ էլ տագնապալից, երեկոն նրան կրկին հիշեցրեց այն օրերը, երբ ինքն ու Կարենը սովորում էին տասերորդ դասարանում և այդ ճանապարհով ամեն օր միասին գնում էին դպրոց, վերադառնում£ Գնալիս շտապում էին, իսկ վերադարձին գալիս էին անշտապ, երբեմն կամրջի մոտ թեքվում, գնում էին ձորն ի վեր, անանուն գետակի հակառակ ուղղությամբ (դա ավարտական քննությունների օրերին էր), և նրանց գլխավերևում, ծառերի վրա, երգում, ասես նրանց ողջունում էին փոքրիկ դեղձանիկները£ Անահիտը հիշեց անդարձ այդ օրերը, հառաչեց և, ետ տանելով դռնակը, մտավ բակ£

Տան լույսը չէր վառվում. ամուսինը դարձյալ յուրայինների մոտ է գնացել կամ աշխատանքից չի եկել դեռ, իսկ որդին՝ Արայիկը, երկրորդ օրն էր, ինչ Անահիտի մոր մոտ էր£ Ընտանիքում տիրող սառնությունը հավանաբար ձանձրացնում էր տղային, և նա գերադասում էր տատի մոտ մնալ, այնտեղ նրա համար լավ էր£

Անահիտն իր բանալիով բաց արեց դուռը, միացրեց լույսը և, ասես առաջին անգամ էր տեսնում, մի քանի վայրկյան առանց շտապելու, ուշադիր դիտեց սենյակը. նա նման էր կենվորուհու, որին տանտերերը ցույց էին տվել իր նոր կացարանը, և նա հիմա շեմին կանգնած վճռում էր՝ համաձայնի՞ դրան, թե ուրիշ, ավելի լավ կացարան փնտրի£

Սենյակը կահավորված է ոչ այնքան թանկ, բայց լավորակ կահույքով, պատի տակ դրված թախտը ծածկված է տանը գործած նախշուն գորգով, պատին ֆաբրիկայի թողարկած գեղարվեստական փոքրիկ գորգն է կախված՝ վրան առվից ջուր խմող երկու եղնիկ£ Այդ գորգն ամուսինն է գնել մի երեք տարի առաջ. կոլտնտեսային տեխնիկան բերքահավաքին օրինակելիորեն ու ժամանակին նախապատրաստելու համար նա դրամական պարգև էր ստացել£

Անահիտը հանեց վերարկուն, նետեց բազկաթոռի թիկնակին£ Հետո մոտեցավ սեղանին, ձեռքի սովոր շարժումով մեքենայորեն ուղղեց սեղանի մոմլաթը, լիքը ջրամանը վերցրեց, դրեց սեղանի մեջտեղը£ Նրա հայացքն ընկավ պատից կախված մուգ կարմրագույն շրջանակով խմբային նկարին£ Հունիսի վերջին էր, լուսանկարվեցին ամբողջ դասարանով£ Անահիտը դանդաղորեն մոտեցավ և, ասես նախկինում երբեք չէր տեսել, սկսեց լարված հետաքրքրությամբ դիտել նկարը£ Ահա ինքը՝ ռուսաց լեզվի ուսուցչուհի Մարիա Ամբարձումովնայի կողքին£ Իսկ ահա վերջին շարքում, մի տեսակ բոլորից անջատ, կանգնած է Կարենը£ Նա հանգիստ, ուժեղ կամք արտահայտող դեմք ունի, օբյեկտիվին ուղղված վճռական, փոքր ինչ սառը հայացք£ Ամեն անգամ, նայելով դաժանության հասնող այդ խիստ ու լուրջ դեմքին, Անահիտը տարիների հետ չնվազող ամոթի զգացումով հիշում է մի դեպք, որից և, ըստ էության, սկսվեց այդ ամբողջ պատմությունը: Նա այնպես կուզենար հիշողությունից դեն նետել այդ դեպքը, բայց, ավաղ, դա անհնարին է, ինչպես անհնարին է մոռանալ այն ամենը, ինչ այս կամ այն կերպ կապված է Կարենի հետ. հումորով ասված նրա խոսքերը, հրապուրական ժպիտները, բարեհոգի ծիծաղը, շարժուձևը,– այս բոլորը մեկ-առ մեկ դրոշմվել է Անահիտի հիշողության ու սրտի մեջ®

Անահիտը դուրս եկավ բակ՝ ջրամանի ջուրը փոխելու£ Տան լույսը, որ դռան արանքից մի ոստույնով բարձրացել էր մեղմ հովից խշշացող թթենիների վրա, կատվի պես ցած թռավ, սողոսկեց ներս՝ մինչև Անահիտը կփակեր դուռը£ Բակում լռություն էր՝ ոչ մի ձայն, միայն ծառերն էին այգում արթուն£ Նրանք կամացուկ սվսվում, զրուցում էին, ասես, չհամարձակվելով մոտենալ իրար£ Ամենուր լռություն էր, և այդ լռության ու արտասավոր գիշերվա մեջ ձորերն ի վեր դանդաղ հոսում էր մշուշը, ներքևում, ինչ-որ մեկի տնամերձ հողամասից ծուխ էր բարձրանում, գոմաղբ էին վառել, ծուխը թանձր էր, սև, հեռվում, լուսնալույսի արծաթ շողերով ողողված սարերից ու լեռներից անդին, երևում էր Մռավա սարը՝ պատված ճերմակ ամպերով£ Թե՞ ձյուն էր£ Ձյուն էր երևի£

Հիշողությունները նորից տարան Անահիտին, այո, դրանից սկսվեց ողջ պատմությունը, այդ անհեթեթ դեպքից, որի մասին հիշելիս, հիմա էլ տարիներ անց, Անահիտը զգում է, թե ինչպես ամոթից կարմրությունը բռնում է դեմքը£ Երկար դասամիջոցին էր դա. ընկերուհիների մոտ իրեն ցույց տալու համար Անահիտը ցատկեց պատուհանի գոգին, և, նայելով Կարենին, որն ինչ-որ բան էր փնտրում քարտեզի վրա, ծիծաղկուն աչքերը կկոցելով ասաց.

–Լսիր, Կարեն, որպես կոմերիտկազմակերպության քարտուղարի, կարո՞ղ եմ մի հարց տալ քեզ£

Դպրոցում տարածված էր, որ, իբր, Կարենը մինչև ականջները սիրահարված է Անահիտին, և, լավ իմանալով Անահիտի չարաճճի բնավորությունը, աղջիկները հետաքրքրասիրությամբ շրջվեցին նրանց կողմը£

–Ի՞նչ հարց,– ասաց Կարենը՝ չհամարձակվելով ուղիղ նայել Անահիտի աչքերին£

Անահիտը գլխի վարժ շարժումով ետ նետեց մազերը և ասաց.

–Այսինքն հարց չէ® պարզապես ուզում եմ փոխանակություն կատարել քեզ հետ, եթե կարելի է, իհարկե£

Նրա գեղեցիկ դեմքը ողողված էր գարնան արևով ու ծիծաղով. ծիծաղում էին մաքուր երկնքի գույն ունեցող աչքերը, վարդի թերթիկների նրբությամբ լիքը շուրթերը, ձյունաճերմակ ատամները®

–Ի՞նչ փոխանակություն,– տարակուսանքով հարցրեց Կարենը£

–Դու քո մշկամկենու գլխարկդ տալիս ես ինձ, իսկ ես դրա փոխարեն քեզ մի անգամ համբուրում եմ® Կամ կարելի է երկու անգամ£ Համաձա՞յն ես£

Կարենը թեթևակի այլայլվեց, հետո մոտեցավ, նստարանի տակից հանեց ականջակալներով գլխարկը, որ մորեղբայրն էր ուղարկել Ղազախստանից, մեկնեց Անահիտին և հանգիստ, շեշտված սառնությամբ ասաց.

–Վերցրու£

–Ուրեմն, համաձա՞յն ես,– հաղթանակած ու խորամանկ ժպտաց Անահիտը՝ աշխուժորեն նայելով աղջիկներին£

–Ոչ, համաձայն չեմ£ Դու շատ էժան ես ծախում քո համբույրները, այդպիսի համբույրներ ինձ պետք չեն£

Գլխարկը թողնելով Անահիտի ձեռքին, նա շրջվեց, դուրս եկավ դասարանից£ Անահիտը շշկլվել, մնացել էր կանգնած, կյանքում երևի, առաջին անգամ նա կորցրեց իրեն և ոչինչ չգտավ ասելու£ Նա կանգնել էր՝ տեղի ունեցածից քար կտրած, ընկերուհիների աչքի առաջ՝ այրվելով ամոթից ու մատներով անմտորեն քրքրելով գլխարկի մազախավը, հետո հանկարծակի գլխարկը նետեց պատուհանի գոգին և նույնպես դուրս վազեց միջանցք, որը գվվում էր աշակերտների անհամար ձայներից£ Երբ հնչեց զանգը, և Անահիտը ներս մտավ, ընկերուհիները տեսան, որ լացից կարմրել, ուռել են նրա աչքերը£