Страница 54 из 136
Усмешка ў Санькі харошая. Заіка Васіль усміхаецца так, нібы заўсёды просіць прабачэння: «Эх, сказаў бы я вам нешта в-вясёленькае, д-ды вось не выйдзе…» А Санька ўсмешкай сваёй абяцае: «Я вам зараз такое скажу… ну, такое, што проста!..» I так ён будзе абяцаць усё жыццё. Прыемна глядзець на такую ўсмешку, бо ўсе мы заўсёды чакаем і хочам радасці.
Васіль і Санька ўжо дружылі, хоць і пазналіся нядаўна.
— Т-ты ўсё д-дыхаеш, Саня, д-дыхаеш, б-брат, — сказаў Васіль. — З-закурым м-мо, няхай начальнік н-нам п-пазайздросціць.
Сцяпанавіч, усё яшчэ з рукамі ў кішэнях штаноў, прыжмурыўшы пад кепкай малыя шэрыя вочы, глядзеў уздоўж шашы, пад сонца, як палкаводзец, і прыкідваўся, што нічога не чуе.
— Дыхаю, брат Васіль, — гаварыў Санька, беручы ў Недасека махорку. — Дыхаю і ніяк пе нацешуся. Што, давай паляжым?
Яны пераскочылі цераз зялёную канаву і з ходу паляглі на траву. Цела прыемна ныла, адпачываючы пасля трохгадзіннага сядзення за рулём, натруджаныя вочы з асалодай адпачывалі на ласкавай зеляніне.
— Чорт вазьмі —не відаць! — з прыкрасцю прабурчаў за канавай Сцяпанавіч.
Насустрач яму замест чаканых грузавікоў імчала-ся «Пабеда».
— Т-твой н-начальнік, Б-будай, — кіўнуў на яе Недасек. — Ідзі, б-брат, павітайся!
— А што ты думаеш? — усміхнуўся Санька. I ён гукнуў: — Сцяпанавіч! Зірні на нумар: можа, мой?
«Пабеда» шуганула каля трох грузавікоў і Сцяпанавіча, і Малыя зоркія вочы яго, прывычна прыжмурыўшыся, злавілі на жоўтай шыльдачцы чатыры лічбы.
— Дванаццаць шэсцьдзесят сем!
— Эх, чорт, не мой! — Санька махнуў рукою і перакаціўся на спіну.
Сцяпанавіч пакінуў углядацца і, канчаткова паддаўшыся спакусе, салідна гоцнуў цераз канаву.
— Што, спадзяваўся, што твой? — спытаўся ён у Санькі, кладучыся побач з ім.
— А што т-ты д-думаў — т-толькі т-ты ў яго н-на-чальнік? — падміргнуў Васіль. — А т-ты, Б-будай, н-на д-дарозе стаяў бы д-ды п-павітаўся б: м-можа п-пазнаў бы цябе…
— Ну, я яго, вядома, пазнаў бы, а ён мяне — не. З машыны яно горш відаць…
Недасек засмяяўся.
— А чаму т-ты д-думаеш, ён цябе не пазнаў бы? Н-начальніцкае вока зоркае, — зноў падміргнуў ён на Сцяпанавіча. — Яно, б-брат, б-бачыць, як рэнтген.
Унурыўшыся над травой, Сцяпанавіч жаваў сухую сцяблінку і маўчаў.
— Мой начальнік, — сказаў Санька, — каго, брат, бачыць не хацеў, таго ніколі і не бачыў.
Са збітай на патыліцу кепачкай, падпёршы далонню поўную, румяную шчаку з рыжавата-залацістай шчэццю, Недасек глядзеў на Сцяпанавіча, зморшчаны не то ад сонца, не то яшчэ і ад бяскрыўднай хітрасці, і ўсё, здаецца, падміргваў.
— Вось т-там, Сцяпанавіч, н-начальнік! — сказаў ён. — П-паслухай, б-брат, д-ды п-павучыся, як к-ка-мандаваць. А то т-ты ў нас Фамут, д-ды н-не зусім яшчэ Фамут.
Сцяпанавіч паглядзеў на заіку, пасля на траву, і твар яго пачаў налівацца крывёй.
— Па кумпале хочаш? — спытаўся, падняўшы вочы.
— Х-хто — я?
— А хто ж — я?
— Б-бясплатна?
Васіль глядзеў на яго, усё таксама падпёршы рукой шчаку, весела зморшчаны, нібы ад сонца.
— Плявузгаць можна, ды толькі ў меру, — сказаў Сцяпанавіч. — Другі табе паказаў бы за хамута…
Санька падняўся і сеў.
— Ды не хамут, Сцяпанавіч, — Фамут! — сказаў ён, нібы просячы.
— А што за розніца: усё роўна хам. Мы разбіраемся, не вельмі заступайся.
— Ну, гэта ты, Сцяпанавіч, хапіў, брат, цераз край. Дык ён жа табе пра Фамута, пра майго начальніка ўспомніў.
Сцяпанавіч паглядзеў на Саньку, на траву, зноў на Сапьку, і на твары яго, яшчэ ўсё чырвоным, паказалася ледзь прыкметная ўсмешка давер'я.
— Бачыш, — усцешыўся Санька, злавіўшы гэтую ўсмешку. — А ты — адразу па кумпале.
Хлопец не вытрымаў — зарагатаў, зірнуўшы на румянатвары, смешна прыкрыты кепачкай Недасекаў «кумпал».
— Ану вас! Ха, ха, ха!..
Васіль усё глядзеў, як і раней, успёршыся на руку непаголенай шчакой.
— Т-ты, раскажы яму, Б-будай. Нях-хай паслухае пра Фамута. Н-начальнікам к-карысна.
— Што, Сцяпанавіч, расказаць?
— Ну, чорт з вамі, расказвай.
— А мо нецікава?
— Расказвай, — яшчэ раз дазволіў Сцяпанавіч. — Усё роўна няма чаго рабіць.
Санька лёг на жывот і, па-свойму, раней шмат-абяцаюча, усміхнуўся.
— Ну што ж, — пачаў ён, — начальнік мой быў — не звычайны начальнік. Кажуць, што ў разумных — вялікі лоб. У яго быў лоб найбольшы, можна сказаць — суцэльны: ад брывей да патыліцы. А розуму… Ды што!.. Пустое нібы слова — Фамут, можа, не вельмі хто і чуў, каб ён так хамут выгаворваў, а вось, брат, як надзелі неяк на гэтую галаву імя Фамут, дык і здымаць нікому не хочацца. У міністэрстве быў — Фамут, і скінулі — Фамут, і зноў пасадзілі — Фамут…
I вось сядзіць ён за сталом — ніколі нават не міргне, як нейкі бог. Адзін толькі раз за дзевяць месяцаў трапіў я ў ягоны кабінет, дый то праз Клавіну памылку. Спыніўся я, вядома, на парозе. «Клікалі, Барыс Барысавіч?» Маўчыць. ГІотым бачу — і ён глядзіць на мяне, і губы варушацца, а нічога не чую… Зразумеў я — далёка. Крануўся да стала. Ішоў, ішоў, дабраўся да палавіны дывановай дарожкі, чую: «Па-клічце да мяне сакратара!» Ну, пайшоў я без адпа-чынку назад. Толькі і заўважыў, што стол ягоны, а на стале — чарнільны прыбор. Стол — ну, цэлы, браток Сцяпанавіч, участак, хоць будуйся. А чарнільны прыбор — дзве сіласныя вежы, ды яшчэ на падстаўцы. Драбіны трэба. Узлез, абмачыў, злез, падпісаў паперку, зноў палез… Ну, выйшаў я назад у прыёмную, кажу да Клавы: «Што за камедыя? Кліча. Ідзі». А яно маладзенькае, толькі што працаваць пачало. Пайшла, выходзіць з кабінета — чырвоненькая!.. «Выбачайце, таварыш Будай, гэта я намылілася: паслала вас, а яны мне сказалі толькі перадаць вам, што па Лёньку сёння не ў пяць, а ў без пятнаццаці пяць трэба ехаць». А Лёнька вучыцца ў музыч-най школе. Не ведаю, які там з яго выйдзе Ойстрах, а нехатой ужо і ён не хоча хадзіць. У першым класе. Ну, яшчэ Алачка ў шостым, Жора ў інстытуце, сама… Словам — было каго падвозіць ды вазіць: на рынак, на футбол, да дзевачкі, да хлопчыка, у лечкамісію, да манікюршы, да краўчыхі… Пашану Фамут даваў вялікую — і сабе, і жане, і дзіцёнку па лапцёнку.
— А што т-ты ўсё, — перапыніў Саньку Васіль, — н-нібы п-памінаеш яго: жыў Фамут ды б-быў Фамут? Ён жа ёсць і цяпер.
— Ну, для мяне ён быў,— усміхнуўся Санька. — I больш ён для мяне не будзе. I дзіўна мне, чаго з ім носяцца з месца на месца, нібы гэта нешта такое, што і зносу яму і ніякай замены няма. У адным месцы заваліць работу — яго на другое, там ён рукі пагрэе — яго на трэцяе… Як быццам у начальства толысі і клопату з Фамутом, каб ён не пахудзеў, каб яму без машыпы не жыць… А што гэта ты, Сцяпанавіч, нібыта на мурашніку лёг? Дагоняць хлопцы, нікуды не дзенуцца.
Сцяпанавіч выплюнуў зжаваную сцяблінку і па-свойму важна сказаў:
— Хаця б аварыі не было. Ён памаўчаў, нібы падумаў:
— Ды, зрэшты, я там пакінуў Бусліка замыкаючым. Гэты не падвядзе.
Сцяпанавіч узяў з травы другую сухую сцяблінку і заклапочана пачаў жаваць яе з канца.
— Раб-бота ў д-добрага г-гаспадара заўсёды знойдзецца, — падміргнуў на яго Недасек. — Як у твайго, Б-будай, Фамута. Г-гавары, б-брат, далей.
— Ды тут і гаварыць нямнога, — усміхнуўся Санька. — Калі я, скажам, вазіў начальніка і ўсю яго сям'ю, куды каму ўздумаецца, дык гэта ж я не першы і не апошні на гэтай пасадзе. Мы, як гаворыцца, людзі маленькія, а бензін — ён казённы. I машьгаа таксама казённая, і шафёр на казённай заршіаце. Казну спрадвеку даілі, дык вось і ён, Фамут, прысмактаўся… А на сходах, з трыбуны, глядзі, і сам крычыць аб перажытках капіталізму. Толькі і новага ў яго, што гэты… ну. маскіровачны крык. Зрэшты, я крыку гэтага не чуў: са мною Фамут маўчаў. Сядзе ў кабіну, дык толькі збоку, у профіль яго бачыш. А то ў люстэрка загляну — сядзіць. I хоць ты тысячу з ім кіламетраў праедзеш — адно. Так, здаецца, і крыкнуў бы: «Хто ж з нас каго, таварыш началыіік, ну, хто каго на суд вязе?!»
— А што ты хочаш? — сказаў Сцяпанавіч. — Ашто, калі чалавек не гаваркі? Не ўсім жа балбатаць.