Хлопчыкі

Далей ведалі ўсе.

Настаўніца фізкультуры жыла ў адным доме з Барысам, і калі той вярнуўся з маладдэчанскага падарожжа, якраз развешвала ў двары бялізну і ўсё бачыла…

Барыс пад’ехаў да пад’езда і паваліўся разам з роварам на кветнік. Пенсіянеркі ўсчалі гвалт на ўвесь квртал. “Што ж ты, гад печаны, кветнік спляжыў?!” “Як увесну садзіць, іх няма; а як таптаць-ламаць, яны тутака!” І такое ж астатняе на высокіх нотах, пакуль не разгледзелі, што хлопец ляжыць у паламаных мальвах непрытомны. Тады настаўніца кінула бялізну і выцягнула Барыса з кветніка. Ёй гэта лёгка, яна ж займалася штурханнем ядра і мела званне майства спорту міжнароднага класа. Чаму яна выкладала ў школе, а не ў інстытуце? Не ведаю. Непрытомнага Барыса яна занесла дадому і ровар — таксама.

Пасля маладэчанскай прагулкі хлопец тыдзень не ўставаў з ложка. А калі падняўся, дык першае, што зрабіў — вярнуў ровар. Вось вам — і ўдзень, і ўночы, і калі заўгодна.

Настаўніца фізкультуры не любіла Барыса, як, дарэчы, недалюблівала і мяне. Ёй хацелася, каб мы сур’ёзна займаліся якім-небудзь адным спортам, у сваіх мроях яна бачыла нас з металёвымі ядрамі на алімпійскім стадыёне. А мы пераходзілі з адной секцыі ў другую так лёгка, як з кабінета фізікі ў кабінет беларускай мовы. Караце, не любіла нас, але, калі справа даходзіла да выступленняў за гонар школы, — яна прыходзіла ў наш клас.

“Заўтра ўранку пойдзеце на чыгуначную станцыю “Радыятарны”, а дзевятай збор. Запішацеся і прабяжыце 5 км. У школу можаце не прыходзіць, з дырэктарам дамоўлена…”

Ніякіх сумненняў, што яна дамовілася з дырэктарам. За дырэктара ў школе працавала старая эанчына з пракурангым мужчынскім голасам. Яна выкладала гісторыю СССР і насіла сіні двухбортны пінжак. Мяне раздражняла яе здеклівае, хамскае стаўленне да ўсяго не расейскага. Сама яна з латышоў, але з тых, каго цяпер называюць рускамоўным насельніцтвам. “Цёмныя плымёны беларусаў”, “брудныя чухонцы”, “хітрыя азіяты”, “сквапныя местачковыя габрэі” — такія вось выразы аздаблялі і без таго тэндэнцыйную трактоўку мінулага, бо ў падручкіку на кожнай старонцы, вы ж ведаеце, чарнела — “вялікі рускі народ”, “вялікая руская мова”, “вялікі рускі…”. Спрачацца з дырэктарам і з падручніком бессэнсоўна, гэта я так-сяк разумеў. Але ніхто не забараняў мяне насіць у сабе нянавісць да сіняга пінжака, чорнай спадніцы і старэчага, у зморшчынах, нафарбаванага бурачковым рота.

“…дамоўлена. І не забудзьцеся: бегчы лягчэй у кедах, чым у чаравіках. Мяне там не будзе, разберайцеся самі. А паслязаўтра падыдзеце ў спартовую залу і раскажаце. Ясна?”

Нам было ясна, і мы заківалі стрыжанымі галовамі. Насіць доўгія валася забаранялася, дырэктар сама раз на тыдзень правярала вучнёўскія фрызуры, і не бай Бог, трапіць пад вадаспад абраз, што абрынаўся з бурачковага рота. Наб было ясна, што тут незразумелага, — прыйшоў, прабег, пайшоў.

Ранак быў ясны, прахалодны і бадзёры. Можа, і не бадзёры, але ад аднае думкі, што ў школу ісці не трэба, у мяне ўздымаўся настрой.

Школу не любіў. І нават цяпер, у свае трыццаць гадоў, часам сню дарогу ў школу. Халодным восеньсуім ранкам, у прыцемках, з ранцам за плячыма іду сцежкаю паўз падмерзлыя за ноч калюгі. Лёд крышыцца са шкляным звонам, робіцца невыносна, і прачынаюся. Робіцца цёпла і прыемна з-за таго, што не трэба ісці ў трохпавярховы барак, што завецца сярэдняя адукацыйная школа №9, якую не любіў. Можа з-за таго, што ў пачатковых класах выпала тэрэцяя змена, заняткі пачыналіся ў 16.15, мы сядзелі па трое за адной партай, і пісаць было проста немагчыма. Школа перагружаная, настаўнікі мяняліся бясконца… А можа з-за таго не любіў, што ў маім “В” класе восем чалавек наведала ўстанову пад шахматнакрацястаю назвай турма. А можа з-за таго, што ўжо ў сёмым класе на апошніх партах пілося віно, перадаваліся нажы і раскідваліся карты, а каб хоць нешта пачуць, трэба садзіцца на першую парту, а потым па дзесяць разоў перачытваць падручнік, бо ўсё, што казалі настаўнікі, — не ясна. Не прымалася мною школа і за вечныя бойкі паміж гарадскімі і вясковымі. Частку вучняў прывозіў з прыгарадных вёсак — Цівалі, Кунцаўшчына, Бараноўшчына — дабіты аўтобусік. А дзеці, чые бацькі працавалі на розных там заводах, лічылі сябе лепшымі за тах, чые “старыя” выходзілі ўранку на саўгасна-калгасныя палі. Бліся жудасна, да крыві і далей — да непрытомнасці, да азвярэння поўнага, канчатковага. Біліся кулакамі, чаравікамі, салдацкімі рамянямі, кастэтамі, каламі, камянямі, даходзіла і да нажоў. Нажы насілі ў кішэнях усе хлопцы з маёй (Якая яна мая? Зрэшты яна такая мая, як і вашая! Ясна?) школы — выдаткікі, якіх не любяць, і троечнікі, каторых не заўважаюць настаўнікі, добрыя таўстуны з вачыма зняволеных зуброў і хударлявыя злыдні з недакуркамі ў рэдкіх зубах, баязліўцы, нахабнікі, рабыя, белагаловыя — усе. Такая завядзёнка, такі звычай, аткі парадак: без нажа ў кішэні ты не чалавек. І колькі настаўнікі гісторыі і працы (тры мужчыны на ўсю школу) не забіралі зброю, яна з’яўлялася, і не толькі ў кішэнях, а ў партфелях, за пазухаю, у ранцах, на рамянях — паўсюль. І я не любіў школу за ўсё паасобк і за ўсё разам, за нож з блакітнымі тронкамі, што рваў кішэні нагавіц, за парваныя пінжакі і разбіты твар, за пярэдні зуб, што выбіў аднакласніку, за… І таму, калі атрымаў пасведчанне аб заканчэнні васьмігодкі, дык выйшаў са школы і больш туды ні разу не заходзіў. Вам ясна? А з нашай школы яшчэ і ўстанову для разумова-непаўнавартасных зрабілі. Гэта ўжо, калі я адтуль выйшаў летнім ранкам з папяровым пасведчаннем у кішэні, дзе па завядзёнцы яшчэ заваўся нож.

З Барысам прыйшоў да станцыйнага буданчыка, і настроў упаў. Каля станцыі тоўаілася чалавек са сто, а можа і болей, не лічыў. І ўсе ў яркіх спартовых строях. Мае папялова-чарнільныя нагавіцы, выцягнутыя на галенях да непрыстойнасці, і дабітыя, зашнураваныя бінтам замест матузкоў, кеды ніяк не ўпісвался ў пранумараваную стракатасць маек і шаўковы бляск спартовых трусоў, у самы сапраўдны парад буцаў ды шыповак. І калі настаўніца казала, што ў марафоне ўдзельнічае 7—8 клас, дык можна смела ліцыць гэта памылкаю, бо хлопцы, якія сабраліся каля чыгункі, яўна з апошняга класа. Дасялося пераадольваць вялікае жаданне паціху ўцячы з рознакаляровага фэсту. Але дапамагло ўяшленне: раззлаваны твар былой штурхальніцы ядра, дырэктарскі пракураны кабінет, запіс у дзённіку чырвонай шарыкавай ручкаю, якую нават хлёркаю не выведзеш, крыкі і апраўданні. А больш за ўсё на свеце не люблю прыніжацца і прасіць прабачэння. Слова “даруйце” захрасала ў горле, як вострая рыбіна костка, як асцюк — ані праглынуць, ані выплюнуць.

Падышлі мы да мужчыны з мегафонам, праз які ляцелі запрашэнні запісвацца і атрымліваць нумары. Нас унеслі ў спіс і выдалі па квадраце з матэрыі з лічбамі і яшчэ па чатыры шпількі. Барыс балюча ўкалоў мяне пад лапатку, калі замацоўваў нумар, але я стрываў і не пачаў сварыцца. Куды пагаршаць і без таго безнадзейны настрой? Я назіраў за школьнікамі з першага забегу, якія гарыхлаваліся ўзяць нізкі старт. Сівы і лыся дзядок, галава лысая, барада сівая, узняў угору сухую руку з пісталетам. Крохкі стрэл рассыпаўся ў паветры і абвясціў пачатак. Першыя восем хлопцаў кінуліся бегчы. Можна б іх і зразумець, каб наперадзе ляжала метраў восемьсот, а 5 км, даруйце. Каб не расстройваць сябе, зайшоў за буданчык і лёг на лапіку травы, што пахла не травою, а чыгункаю.

Мы трапілі ў самую апошнюю васьмёрку. Ёлуп з мегафонам знарок сабраў на прыканцы самых высокіх і самых малых. Як вы здагадаліся, выоскім не быў, наогул позна вырас! Я пдрос, калі перастаў хадзіць у школу. Барыс, ён вышэйшы крыху, але ж вышэйшы. А ўсе астатнія ў нашай васьмёрцы мелі поўнае права насіць мянушку — Лось. З крывымі ўсмешкам ласі касавурыліся на мае прыстойныя кеды, забэрсаныя чыстым бінтам, і на спартовы, крышачаку выцвілы, строй. Нехта заўважыў, што мой наспінны нумар крыва замацаваны — не адказаў і не стаў папраўляць, не хапала яшчэ раз трываць кол булаўкаю пад лапатку. Дый калі там папраўляць?

Старэчая рука з пісталетам узнялася. Стрэл ірванў у неба, і мы, ну ясна, пабегллі. Даўганогія дзесяцікласнікі несліся, ледзь не сказаў — як на крылах, у сваіх шаўковых трусах з лампасамі, у сваіх красоўках фірмовых і майках яркіх. Пэўна ж прыемна назіраць, як уздоўж чыгуначнага, засыпанага гранітам, адхону бягуць страката апранутыя падлеткі. Некаму відовішча, некаму, толькі не мне.