Браслаўская стыгмата

— Я Вас не разумею, — Дз. выйшаў з пыльнага кабiнэту, шчыльна прычынiў дзьверы, аба- бiтыя чорным дзерманцiнам, i дадаў: i не хачу разумець. Моль!

* * *

Студэнт Дз. у прыўзьнятым настроi завiтаў у кавярню, дзе пачаставаў сваю даўнюю знаёмую каньяком i чакалядам. А калi вярнуўся ў свой пакой, дык доўга слухаў магнiтафон, запiс з галасамi за сталом нават пракруцiў некалькi разоў.

Ён прыняў душ, пагалiўся, працёр твар i рукi адэкалёнам, склаў выходны касьцюм i адчынiў вакно. Студэнт Дз. упаў зь пятага паверху на толькi што вымытае палiвальнымi машынамi скрыжаваньне.

Юрмала. Верасень 1988 году

Чырвоны сабака

Валера Салавей зьеў павука.

Мы сядзелi на траве, пад соснамi, у парку Чалюскiнцаў. Мы пiлi вiно пасьля абароны дыплёмных работ. Нас было чалавек шэсьць выпускнiкоў, i мы сьвяткавалi заканчэньне вучэльнi, а ён прыбiўся выпiць «на халяву». Ён жыць ня мог, каб ня выпiць за чужыя грошы, але на Валеру не крыўдавалi, бо ён быў мастаком.

Разьлiлi вэрмут па шклянках, пачалi гаварыць непатрэбны тостѕ І раптам Салавей крыкнуў:

— У, сабака, я цябе зьем!

Мы паглядзелi на Валеру. Той разгроб траву, выцягнуў зь яе шэрага з доўгiмi ножкамi павука, паказаў нам, кiнуў у рот, праглынуў, запiў вэрмутам i сказаў:

— Люблю жамярын.

Мяне тузанула.

На першым курсе нам загадалi намаляваць восень. Салавей намаляваў — усе падурэлi. Панапрыносiлi карцiнак пра паркi, сквэры, грыбнiкоў, а ён прывалок «Чырвонага сабаку». Той, ашчэрыўшыся, стаяў навязаны каля будкi, на жоўты плот падаў сiнi цень. Чырвоны, як сьвежая кроў, сабака, чорна-чорная будка, новы, аж пахне смалою, плот i сьцюдзёны, што восеньская рэчка, цень — усе ачмурэлi.

А выкладчык спытаў:

— ВАЛЕРА, ТЫ ЧАМУ НА ЗАНЯТКI ПА СЫБОТАХ НЯ ХОДЗIШ?

— А хiба трэба па сыботах прыходзiць?

— Вядома, трэба.

— Я не магу, — сказаў Салавей.

— Чаму?

— У нас на раёне па сыботах п’юць.

У яго заўсёды ў кiшэнi было два рублi на таксоўку; колькi б ён нi выпiў, а гэтыя грошы нiкому нiколi не даваў — такi характар.

Сярод навучэнцаў Валера быў вiдным хлопцам, дзеўкi гужам хадзiлi за Салаўём.

Хлопцы казалi, што ў яго ёсьць сувязь зь мянтамi, але мяне тое ня тычылася. Можа, i былi нейкiя сувязi. Хто яго ведае? А што ў любы рэстаран Валера мог зайсьцi са службовага ўваходу, вось гэта ўжо дакладна, сам зь iм хадзiў, i не адзiн раз.

Быў яшчэ iнцыдэнт з Валеравай карцiнаю — «Я — прастытутка».

У вучэльнi павесiлi аб’яву, што адбудзецца выстава-конкурс «Мой сучасьнiк», што будуць тры прэмii — па 10, 20 i 30 рублёў.

Панапрыносiлi хто што меў. Тады й 10 рублёў грошы былi: тры пляшкi гарэлкi можна было ўзяць. Валера выставiў самае вялiзнае палатно. На чорным тле ён паставiў белую, як зьнятае малако, дзявулю з малiнавымi саскамi й вуснамi. А ў кутку карцiны напiсана: «Я — прастытутка». Глядзiш на палатно, i такое адчуваньне, што дзеўка п’яная ў дым. Як Салавей гэта зрабiў, я ня ведаю. Ён i сам ня ведаў. Зрабiлася — i ўсё.

Выкладчыкi, асаблiва халуiстыя, угаворвалi Валеру не паказваць «прастытутку», але той пакiнуў палатно на мальбэрце.

Прыйшла камiсiя, усiх з залi выгналi. Навучэнцы таўклiся ў фае, нехта глядзеў у замочную адтулiну. Ён i прашаптаў:

— Салавей, тваю карцiну мордай да сьцяны паставiлiѕ

Валера псiхануў, затрапятаўся, у залю ўскочыў, закрычаў:

— Хто карцiну чапаў? Я вас пытаю, хто карцiну мордай да сьцяны завярнуў?

Выкладчыкi зьнямелi, дырэктар маўчаў. Салавей узяў палатно й сказануў на ўсю залю:

— Прастытуткi.

А прэмii камiсiя разьмеркавала так: трыццатнiк далi за «Параненага й санiтарку», дваццаць за «Мой завод», а чырвонец за «Сьвята ў калгасе». Валера Салавей атрымаў вымову.

А калi ён рабiў дыплём, дык яго ледзь ня выключылi з вучэльнi. Валера намаляваў iнтэрнацкi пакой, два ложкi, на якiх сядзяць аголеныя дзеўкi, а пасярод пакою стаiць басанож хлопец i навязвае гальштук, на падлозе й стале параскiданыя пляшкi з-пад вiна. Называлася гэта ўсё: «Ранiца ў iнтэрнаце». Скончыць «Ранiцу» Салаўю не дазволiлi, сказалi, што не дадуць дыплёма, а выпусьцяць з даведкай, дзе напiшуць: «Праслухаў курс заняткаў за чатыры гады». Валера скарыўся й напiсаў другую карцiну — «Казлы». Зялёнае, нiбыта вожыкаў гной, тло — трава, а на траве сядзiць баба ў пурпуровай, што зiмовы золак, сукнi, а побач пасьвяцца дзьве белыя казы й казёл. І яшчэ па ўсiм палатне парассыпаныя вялiз- ныя рамонкi. Цуд!

Атрымаў Салавей дыплём мастака й пайшоў зь iм працаваць у прадуктовы магазiн, што на пляцы Перамогi. Яго ўзялi туды грузчыкам i мясьнiком.

— Я магу зьесьцi кiляграм сырога шэрага мяса, — выхваляўся пры сустрэчы мастак-мясьнiк.

Мяса ён еў удзень, а ўвечары пiў. Ён яшчэ ў вучэльнi пачаў пiць штодня. Аднойчы на сходзе разьбiралi хлопцаў, што напiлiся пасьля заняткаў i пабiлi гiпсавую Давiдаву галаву. Яны, дарэчы, ня проста яе пабiлi, а выцягнулi на балькон i скiнулi з трэцяга паверху на асфальт. Зьлепак зь мiкелянджэлаўскага героя размалацiўся ўшчэнт. Вучэльня тады мясь- цiлася ў двары Тэатральна-мастацкага iнстытуту, у даваеннай пабудове з дубаватымi калёнамi. Вось пад тыя калёны й ляснулася гiпсавая галава. А калi хлопцаў разьбiралi, дырэктар сказаў:

— Сорамна, у нашай вучэльнi нiхто ня п’еѕ

І тут раптам з натоўпу:

— А Салавей?!

Рогат.

У дырэктара з Салаўём заўсёды iшло наперакос. Вось i зь дзеўкаю, напрыклад. На бульбе Валера зь дзеўкаю ў лазьню пайшоў. Мылiся яны там цi мiлавалiся? Нiхто ня бачыў, бо Салавей акенца мылам замазаў, здагадаўся ж. Выйшлi яны з лазьнi, а вёска iх сустракае, на дзiва сабралiся паглядзець. Дзiва знайшлi. Не, каб прыбi- ральнi паставiць. Бо на ўсю вёску Рудню адна прыбiральня ў брыгадзiра, i тая безь дзьвярэй. Я ў свайго гаспадара ў першы дзень спытаў:

— А дзе прыбiральня?

— А там, дзе па-на-равiцца! — i рагоча.

Як да ветру за хлеў хадзiць, дык нармальна, а як хлопец зь дзеўкаю ў лазьню пайшлi мыцца — крымiнал. Салавей, зь яго ня ўбудзе, толькi плюнуў пад ногi, калi дзядзькоў i цётак пабачыў, дый пайшоў зь дзеўкаю ў лес, нiбыта ён тут i нi пры чым. А брыгадзiр, гэты гаспадар прыбiральнi незачынянай, на Валеру данос накрэмзаў i дырэктару вучэльнi даслаў. Той, не падумаўшы, выклiкаў дзеўку й сказаў, што калi не перасьпiць зь iм — выключыць. Яна, плачучы, да Салаўя прыбегла. Той пайшоў у дырэктараў кабiнэт i заявiў, што дзеўку чапаць ня трэба, а калi на тое пайшло, дык ён прастытутку прывядзе. Дырэктар сказаў, што падумае. Справу з лазьняю замялi, але Салаўя дырэктар незалюбiў, бо той папярэдзiў: калi чэпiць дзеўку, усе ведаць будуць — i дырэктаравай кар’еры капцы.

Дырэктаравай кар’еры Валера не сапсаваў, а вось Сярожава палiтоѕ

Пiлi ў разьбярнай майстэрнi, i Салавей сказаў:

— Дадому пайду.

Усе пачалi пра навальнiцу казаць, а Валера:

— Пайду, i ўсё.

— Як ты пойдзеш? — спытаў я. — На табе ж толькi кашуляѕ

А Валера да Сярожы:

— Разьбяр, дай палiто. Заўтра вярну.

Сярожа даў сваё новае, пашытае з шыняля палiто. Што ж ты зробiш, калi чалавек дадому захацеў? Салавей сышоў. А ранiцай яго знайшлi ў скрынi са сьмецьцем, што стаяла за майстэрняю. Выйшаў Валера й дайшоў толькi да сьметнiцы, залез у яе дый праспаў да ранiцы ў новым цёплым палiто, спаў, як дома, пакуль яго разьбяры ня ўбачылi й не пабудзiлi. За палiто Салавей паабяцаў заплацiць.

Пасьля заканчэньня мастацкае вучэльнi я доўга ня бачыў Валеру Салаўя. Аднаго разу я на працу пасьля абеду вяртаўся. Каля гастраному, што на рагу Чырвонай i Камунiстычнай, праходзiў. Там гарэлачны аддзел ёсьць, яго ўсе называюць «пад шпiлем» — на будынку бэльвэдэр. Толькi працуе той аддзел паводле невытлумачальнага раскладу. У той дзень ён не працаваў. Каля зачыненых дзьвярэй тоўкся мужык. Я прайшоў паўзь яго, i мяне дагнала:

— Гэ-э-эйѕ

Азiрнуўся, бачу — ён, Валера Салавей.

— Не пазнаеш? — падышоў, руку падаў. — Можа, табе пляшка трэба?