Браслаўская стыгмата

Мы прасядзелi да самай ранiцы.

Менск. Студзень—чэрвень 1988 году

Акадэмічны адпачынак студэнта Дз.

Студэнт Дз. слухаў свой любiмы стары магнiтафон. Музыка скончылася, з хрыплаватага ўзмацняльнiка пасьля сухога трэску ды пашчоўкваньня загучалi п’яныя галасы й пазвоньваньне посуду. Надакучлiвая жанчына заклiкала пасьпяваць за сталом. Гарэзьлiвы рогат iншай, пэўна, маладзейшай заглушаў мужчынскае мармытаньне. Дз. спынiў стужку, захлопнуў трэснутае, з адбiтым кутом, века, вярнуўся ў зручнае, каб чытаць раманы, крэсла й разгарнуў патрапаную тонкую кнiжачку, але не прачытаў нiводнага верша, бо выразна пачуў за сьпiнаю высокi жаночы голас, якi нахабна запрашаў сьпяваць народныя песьнi. Студэнт прыслухаўся: жанчына раптоўна, на паўслове, змоўкла, замест яе зашапталi на незразумелай мове два непрыемныя, хрыплыя мужчынскiя галасы. Нашэптваньнi наблiжалiся, быццам мужчыны iшлi зь цёмнага кута да асьветленага настольнай лямпаю крэсла. І калi Дз. пачаў разьбiраць асобныя словы ў размове нябачных наведнiкаў, яны аддалiлiся й сьцiхлi ў цемры. Цiшу працяў жаночы енк.

* * *

Студэнт Дз. прад’явiў заплаўленае ў гнуткую плястмасу пасьведчаньне з фотакарткаю, на якой кароткастрыжаны малады чалавек у белай кашулi й пад гальштукам глядзеў на сьвет спадылба. Адмiнiстратарка зрабiла рэклямную ўсьмешку й паведамiла нумар кабiнэту, дзе прымае псыхiятар. Над кабiнэтам гарэла кiсельнай чырваньню лямпа, забраная ў рабрысты каўпак. Дз. прысеў на мэталёвае халоднае крэсла й пачаў сачыць за iмпульсiўнымi рухамi рыбак у вялiзным акварыюме. Атрутна-смарагдавыя падсьветленыя водарасьцi вяла пакалыхвалiся над сьлiзкiмi марскiмi каменьчыкамi, што засьцiлалi шкляное дно. Лупавокiя сомiкi елi сухiх чарвякоў, нацярушаных у брудна-белы непатанальны абручык.

Студэнт не заўважыў, хто й калi пакiнуў ка- бiнэт, бо быў заняты разгляданьнем паўпразрыстых хвастоў, якiя зачароўвалi сваёю плястычнай мяккасьцю.

За аднатумбавым пiсьмовым сталом сядзеў сыты саракагадовы мужчына ў белым халаце й гартаў тоўстымi кароткiмi пальцамi з абгрызенымi пазногцямi гiсторыi хваробаў. На сьветлай зачапанай вокладцы вясёлкава пералiваўся вялiкi чарнiльны нумар.

— Сядайце, — псыхiятар паправiў круглыя акуляры на азызлым твары.

Дз. сеў на блякла-пурпуровае праседжанае крэсла.

— Ваша прозьвiшча Дз.?

Студэнт згодна кiўнуў i агледзеў цесны кабi- нэт. Абкладзеныя парудзелай кафляю сьцены, чарупiна з iржавай плямiнаю пад кранам, драцяная сьметнiца, мэдычная шафа з зафарбаваным зь сярэдзiны шклом, нязручны стол, крэслы з папрацiранай абiўкай, вузкае, занавешанае нясьвежай фiранкаю вакно, альяс у глiняным гаршочку, столiк на колцах, графiн i шклянка. Кабiнэт патыхаў на Дз. безнадзейнай хранiчнай маркотаю.

— Што прывяло Вас у мае няўтульныя апартамэнты?

«Каб ты здох», — мiльганула ў Дз.

— Разумею, што цяжка распавесьцi незнаёмаму чалавеку iнтымныя падрабязнасьцi свайго жыцьця. Таму, каб Вам было крыху лягчэй, я задам колькi пытаньняў. У Вас не было страсеньня мазгоў? — псыхiятар iмкнуўся гаварыць з iнтанацыяй каталiцкага сьвятара.

— Ня памятаю.

— Паспрабуйце ўспомнiць, гэта вельмi важна. Можа, няўдала ўпалi цi нехта ўдарыў чымсьцi цяжкiм па галаве?

— Аднойчы я ўпаў з ровара на асфальт i разьбiў твар.

— Калi?

— У тое лета памёр айчым. Пахаваньнi ўражваюць i запамiнаюцца, — студэнт назваў год.

ПСЫХIЯТАР НЯЗГРАБНЫМI КАРАКУЛЯМI НЕШТА ПАЗНАЧАЎ НА ШМАТКУ ШЭРАЙ ПАПЕРЫ.

— Сярод вашых сваякоў нiхто не пакутаваў на псыхiчныя захворваньнi?

— Усе, каго я ведаў i ведаю, на мой погляд, нармальныя.

— Мой абавязак — задаваць не зусiм прыемныя пытаньнi. Хвароба i ўсё, што зь ёю зьнiтавана, — зьява непрыгожая. Вы сьцьвярджаеце, што нiхто са сваякоў не зьвяртаўся па дапамогу да лекара майго профiлю?

Дз. пачалi раздражняць сьвятарскiя iнтанацыi.

— Я ня ведаю.

— Якi ў вас сон? Цi лёгка засынаеце? Як прачынаецеся?

«Як спаў? Цi суха ўстаў?» — згадаўся студэнту дзiцячы вершык, якi любiў паўтараць айчым.

— Сны ў мяне кароткiя й эратычныя. Накшталтѕ Мажная кабета ў сятчастых панчохах на вузкiм поясе i ў футры, накiнутым на голае цела, запрашае зайсьцi ў пад’езд. За ёю я падымаюся па гулкiх сходах у асьветленым слабымi лямпачкамi брудным будынку й не магу адвесьцi позiрк ад поўных сьцёгнаў, ад iх руху. А прачынаюся лёгка, але зазвычай з кепскiм настроем.

— Дык што ж Вас прымусiла прыйсьцi да мяне?

— Гукi. Апошнiмi тыднямi ўвечары я чую мужчынскiя й жаночыя галасы. Учора мяне напалохаў жаночы крык. Яна енчыла й клiкала на дапамогу.

— Што Вы зрабiлi?

— Уключыў магнiтафон.

— Каб заглушыць крык аб дапамозе?

— Калi гучыць музыка, я ня чую нiякiх галасоў. Як толькi спынiлася стужка, галасы загучалi зноў. Жахлiвы енк! І яшчэ мяне турбуе адна акалiчнасьць. Усе, каго я чую, гавораць, крычаць, сьпяваюць, перашэптваюцца на незразумелай мове.

— Што Вы зрабiлi, калi другi раз пачулi жаночы крык?

— Запалiў сьвятло.

— Вы слухалi магнiтафон у цемры?

— Гарэла толькi настольная лямпа.

— Вы сказалi, што галасы перамаўлялiся на незнаёмай мове?

— Можна зразумець толькi асобныя словы й па iнтанацыi здагадвацца пра сэнс. Мне падалося, але ўпэўненасьцi няма, што жанчына спачатку запрашала ўсiх разам сьпяваць, а пазьней клiкала на дапамогу й крычала.

Доктар памасiраваў тлустае падбародзьдзе, расьцягнуў вусны й загаварыў:

— Магу Вас узрадаваць. Вы — здаровы чалавек. А галасы? Хто з нас не пакутаваў празь якi-небудзь надакучлiвы шлягер? Бывае, цэлы дзень насьвiстваеш дрэнь, а спынiцца ня можаш. З Вамi такое здараецца?

— Зрэдку.

— Увечары, перад сном, нетаропка абыдзiце свой квартал разы тры, i так штодня. А калi мы сустрэнемся праз тыдзень, дык ня будзем гаварыць пра галасы, я гарантую.

* * *

Настрой у студэнта Дз. сапсаваўся. На заняткi ён не пайшоў. Праваляўся ў ложку з кнiжкаю цэлы дзень, а ўвечары завiтаў у кавярню, дзе паклаў на стол побач з кубкам кавы нататнiк i пачаў перачытваць свой апошнi верш:

ТРАЕЦКАЕ

У 1972 годзе я з аднаклясьнiкамi гуляў на вулiцы Нямiга й шпурляў камянi ў вокны пустых дамоў. У 1982 годзе я працаваў на рэстаўрацыi Траецкага прадмесьця.

— Сумуеш? — дзяўчына, даўняя знаёмая Дз. прысела побач. Сукенка колеру хакi пасавала да яе смуглявасьцi, ярка падкрэсьленай ультрамарынавым манiкюрам i дэкаратыўна-сiнiмi вуснамi. Жывыя нэфрытавыя вочы паглядалi спакойна, нават зычлiва.

— Весялюся, — абыякава сказаў Дз.

— Колькi цябе ведала, а нават не здагадвалася, што ты вершы пiшашѕ

— Не пiшу, а перапiсваю з добрых кнiжак, — Дз. загарнуў нататнiк i схаваў яго ў кiшэнь паўвайсковай курткi.