Браслаўская стыгмата

У аэрапорце «Шарамецьева» мяне з братам сустрэў пiсьменьнiк Воўка Сотнiк. Сьцiплы, выхаваны чалавек, а як нап’ецца, заводзiць кружэлку: «Я — вялiкi рускi пiсацель. Я — вялiкi...» Так i карцiць спытаць: «Дастаеўскi?» Толькi я не пытаюся. Воўка харошы чалавек, добры. У ягонай жонкi Танькi машына адрэзала дзьве нагi. Воўка даглядае, носiць на руках, любiць сваю Таньку. Кранальны выпадак. Танька з Воўкам пiшуць раманы па-расейску. А яшчэ пiшуць артыкулы ў часопiсы й газэты пра значнасьць сваiх раманаў. Такi ў iх сямейны лiтаратурны бiзнэс. Тое-сёе Воўка пiсаў i для майго выдавецтва.

Ён сустрэў нас ў аэрапорце. Мы пагрузiлiся ў «опэль» i выяжджалi на трасу. Я сядзеў ззаду, брат — сьпераду. Я зiрнуў праваруч i ўбачыў, як здаравенны «мэрсэдэс» павольна наплывае на нашу машынку. Ён не наплываў, а ляцеў. Але ў такiя моманты ў мяне расьцягваецца час, робiцца марудны-марудны. Мая душа выскачыла зь цела й павiсла побач з машынаю. Так што аварыю я пабачыў адразу ў двух варыянтах: знутры й звонку. У машыне мяне ўразiла, як тарганулiся галовы спадарожнiкаў. Як не адарвалiся?! Чалавек — iстота крэпка сканструяваная. На вулiцы бампэр уеўся ў дзьверку, за якой сядзеў брат. Душа баязьлiва вярнулася ў цела. Я ня стаў яе дакараць. Жыць без душы, хай сабе й баязьлiвай, не выпадае. Усё ж я — чалавек. Грузiн з «мэрсэдэса» прапанаваў ад’ехацца й разабрацца. Мы ад’ехалiся, але не разабралiся. Да нас падрулiлi мянты. О, гэтыя маскоўскiя мянты! На фотавыставе Нацыянальнай геаграфiчнай супольнасьцi зь дзесяцi тысячаў карцiнак толькi адна была пра Расею. За сто гадоў, зь дзесяцi тысячаў, адна — з маскоўскiм мянтом. І вось такi вяпрук нас залавiў. І пачалося... Уцяклi зь месца аварыi, хацелi схаваць злачынства. Грузiну ўцёкi каштавалi пяцьдзясят даляраў. Воўка сплацiў кабану ў фуражцы амэрыканскую дзясятку. Морда не захацела браць расейскiмi рублямi. Як там нi было, а грузiн адрамантаваў «опэль». Сам адрамантаваў. Ён быў яшчэ й аўтамэханiкам.

А я, калi трапляю ў iнцыдэнт, нiчога адрамантаваць не магу, даводзiцца сплочваць грошы. Часам набягаюць немалыя сумы. І як яны будуць малымi, калi за адзiн раз мая жонка пабiла чатыры легкавiкi? Бум! І «опэль», «жыгулi», «фальксваген» i «масквiч» пашкодзiлiся ў розных ступенях.

Ехалi мы з грыбоў. З грыбамi, ты заўважыў, у мяне непрыемнасьцi другi раз. Пачалася залева. Грыбнiкi пазалазiлi ў машыны й выпаўзьлi на дарогу. На гарачы асфальт лiло, як зь вядра. Дарога ператварылася ў каток. Пад Лагойскам жонка мне сказала: «Паглядзi, якi «мэрсэдэс»». І сапраўды, па сустрэчнай паласе да нас наблiжаўся выдатны экзэмпляр, вялiзны фургон. Калi нашы вочы зiрнулi наперад, было запозна нешта рабiць. Наш «опэль» таранiў багажнiк «жыгулёў». Мой лоб пацалаваў шкло й намаляваў на iм зорку з трэшчынаў. Калi я выкараскаўся з машыны, на мяне пайшоў дзядзька з кулакамi. «Ты што, гад, нарабiў? У мяне жонка на дзявятым месяцы!» Як якое здарэньне, усе думаюць на мяне чамусьцi. З усiх выбiраюць мяне за вiнаватага. Можа, твар зладзейскi? «Сам ты мудак! Не паказаў, што тармозiш». «А я, б.., i не тармазiў. Я ехаў. Цiха й нармальна ехаў. А ты, б.., даў мне ў сраку. А ў мяне жонка праз тыдзень родзiць». «А мая жонка за рулём сядзела. Стой i не п...». Вакол нас назьбiраўся натоўп аварыйнiкаў. Жонка плакала. Яе не чапалi. «Хай мянты разьбiраюцца!» Усе разышлiся й закурылi ў чаканьнi даiшнiкаў. «Трупы ёсьць?» — першае, што мы пачулi ад старшыны. «Няма!» «Ну i дзякуй Богу. На гэтым месцы ў нас кожны год нябожчык ёсьць». Пра трупы даiшнiк гаварыў так, як рыбак пра шчупакоў. Рыбнае месца ў iх там, пад Лагойскам. Топчучы парассыпаныя на дарозе грыбы, мянты мералi й малявалi карцiну здарэньня. Вiнаваты быў ясна хто. Ворагаў у нас хапала: два чараватыя начальнiкi ў зялёных гумовых ботах з «масквiча», два маладыя бiзнэсоўцы з «фальксвагена» i сем iдыётаў з «жыгулёў». Цяжарную з «жыгулёнка» звазiлi ў лякарню на «хуткай дапамозе», але пашкоджаньняў не знайшлi й прывезьлi назад. Мент адвёў мяне ў поле й сказаў, што патрымае пацярпелых хвiлiнаў пятнаццаць-дваццаць, каб мы пасьпелi адарвацца. Маўляў, боек на дарозе яму ня трэба. За месяцы тры я сплацiў грошы за «жыгулi» цалкам i за рамонты трох машын. Дарагiя грыбы былi тым летам. Але што наракаць. Жывы, здаровы, i дзякуй Усявышняму.

«Ты Богу, Богу дзякаваць мусiш! Сьвечку ў царкве, цi куды ты там ходзiш, пастаў. Каб так уплiшчыцца й жывым застацца. Гэта толькi Бог можа зрабiць!» — крычаў пракурор Сава з Ашмянаў на трасе Менск–Вiльня. У Савы калацiлiся рукi й трэслася галава. «У мяне язва адкрылася на нэрвовай глебе. Я ў Менск па лекi ехаў. З больнiцы ўцёк. І тут вы. Каб я руль ня вывернуў — усiм капец!» Сапраўды, каб пракурор... Але мадэляваць сваю сьмерць дазваляюць адно самазабойцы. А я з жонкаю ехаў зусiм не на ўласнае пахаваньне, а на прэзэнтацыю. Жонка ў мяне майстар рабiць дзяўчатам вечную прыгажосьць на фота. І ня дзiўна, што ў часопiсе «Харпэр базар» зь ёй зрабiлi iнтэрвiю. Пра яе зьнялi рэклямны ролiк на лiтоўскай тэлевiзii. На прэзэнтацыю часопiсу зь вiдэаролiкам мы й несьлiся. Надвор’е стаяла яшчэ тое: сьнег з дажджом i ветрам. Два разы мы спынялiся, каб лёд з лабавога шкла пазьдзiраць. Хуткасьць была недзе пад сотку. І яе хапiла, каб нас панесла на лёдзе. І панесла. І вынесла на сустрэчную паласу, дзе ехаў хворы пракурор.

І амаль пранесла мiма. Я думаў, пранесла, дык не. Наш «опэль» сракаю рэзнуўся ў лыч ягонай таратайкi. Рэзнуўся й паляцеў пад адхон. Бляха-апранаха, я не прышпiлены пасам сядзеў. За хвiлiну да аварыi адшпiлiўся. Шукаў запальнiчку па кiшэнях. Знайшоў, закурыў цыгарэту, як закурвае асуджаны на сьмерць перад пакараньнем. З цыгарэткаю ў зубах я й перакулiўся, спачатку на дах, потым зноў на колы. Абмацаў сябе. Здаецца, жывы. «Ты жывая?» «Жывая!» Вылецеў з машыны, каб адскочыць, бо рэзнулiся бэнзабакам. Нi дыму, нi агню. Ужо лягчэй. Іду сабе па сьнезе на дарогу. Паглядзець, цi не забiлi каго. А да мяне сiвы дзядзька ляцiць. «Ты, ты, ты што нарабiў?» «Стой i маўчы. Стой i маўчы. Пастаiм хвiлiнку. А потым пагаворым». «Правiльна». Пастаялi, пакурылi. Ён з кiшэнi пракурорскае пасьведчаньне дастаў, а я пашпарт — той, стары, запасны. «На пашпарт i супакойся». І ён крыху астыў. Далей ён назваў, колькi хоча за тарантайку. Я разгарнуў партманэтку, аддаў амаль усё, што меў i, канечне, застаўся вiнен. Пракурор — чалавек дасьведчаны, хто, як ня наш беларускi пракурор, ведае, што ў судах праўды нямашака.

У Вiльню мы даехалi аўтастопам, i ўсю дарогу лiтоўскi гандляр будматэрыяламi распавядаў, дзе й як на трасе Вiльня–Менск б’юцца машыны.

На прэзэнтацыi барадаты мастацтвазнаўца да маёй гiсторыi вынайшаў рэзюмэ: «Вось так людзi й прыходзяць да Бога!» «А можа Бог так прыходзiць да людзей?» — падумаў я, i толькi тады стала страшна. Я пачаў шукаць запальнiчку. У кiшэнях было поўна шкла.

Вiльня–Менск. Люты 1999 году

Прымусь сябе жыць ў Лагойску

У Карлавых Варах iдзе сьнег. Утульны, цёплы, казачны, ён павольна сыплецца на цукерачную архiтэктуру часоў Аўстра-Вугорскай iмпэрыi. Над шапаткой вадою горнай рэчкi Цеплы на парапеце сядзяць два качары са смарагдавымi патылiцамi. На сьпiны, дзюбы й галоўкi нерухомых, нiбыта здранцьвелых у наркатычным трансе птушак нападаў сьнег. Навет птушкi ў абноўленай незалежнасьцю Чэхii — чароўныя, навагоднiя, лялечныя. Ёсьць бясспрэчная, паўночная, крышталёвая лiрычнасьць у матыве сьнегу, якi цярушыцца на рачныя вiры.

Празь вялiкiя сьняжынкi я ўбачыў сваё мастакоўскае юнацтва: дзень у халодным Лагойску. Панавала адлiга: дарогi парасплывалiся, пабруднелi, пачарнелi, галiны дрэў абрасьлi лёдам. Я стаяў на мосьце й назiраў за густым сьнегам, што падае на чорную, як смала ў пекле, ваду Гайны.

Я прыехаў у Богам непрывечанае мястэчка пiсаць эцюды. Мне было пятнаццаць. Я верыў у сваю зорку, як мiзантрапiчны герой з апавяданьня Альбэра Камю «Ёна, або жыцьцё мастака». Хацелася кiнуць усё чыста, пасялiцца на правiнцыi, ствараць генiяльныя карцiны, як Поль Сэзан. Я спакаваў эцюднiк, сеў на прыгарадны аўтобус i прыехаў зь Менску ў Лагойск.