Браслаўская стыгмата

Плынь часу гаючая, як вада з уласнага калодзежа. «Вось надумаўся капаць новы калодзеж на старасьцi гадоў, — казаў дзед Валодзя, — здаецца, да суседняга два крокi ступiць. Нiхто ня супраць, каб мы ў Кумагэраў ваду бралi. Толькi суседавы настроi зьмяняюцца, як надвор’е... Вось я ўсё жыцьцё меў свой калодзеж. Вянкi старога зруба згнiвалi, я побач капаў новы. А цяперака куплю бятонныя колы, пастаўлю вечны калодзеж, i мне да апошняга дня вада будзе, i людзям застанецца. Памiраць зьбiрайся, а жыта сей. Вось я вапну купiў, ажно дзьве машыны, а дом цагляны не паставiў, саветы не далi, не пэрспэктыўная нашая вёска Варакомшчына. Вапна ляжыць у зямлi, за старым калодзежам мэтры тры ўздоўж плоту адмерай i капай. Праз нашую вапну столькi дажджоў прайшло, што яна стала як масла, нажом рэж i на хлеб маж. Можна такi тынк зрабiць, што ня трэсьне й сто гадоў прастаiць. Пра сто гадоў я жартам сказаў. Але вапна добрая. Як нашу нiву вернеш, як поле, рэчку, лес сабе забярэш i пачнеш у сваiм садзе дом ставiць, тады й адкапаеш дзедаў скарб».

Зямлi я не вярнуў, дому не паставiў i вапны не адкапаў. Усяму свой тэрмiн надыходзiць. Напэўна, не прыйшоў час дом будаваць i кроквы ўздымаць вышэй за суседавы. А таму дажджы ўсё яшчэ гасяць нашую вапну. Ня спраўдзiлiся спадзяваньнi дзеда Валодзi, не рэалiзавалiся мае ўласныя праекты.

Усю маладосьць я празаймаўся жывапiсам i маляваньнем, прашукаў iдэалаў у краявiдах i не знайшоў. Цi то занадта зялёнымi былi дрэвы, цi вельмi ярка сьвяцiла сонца, цi вада ў возеры недастаткова сiняй здавалася. Я штодня намочваў аркуш паперы, налеплiваў яго на кавалак тоўстага шкла й маляваў пяром з тушшу дый пэндзлем з акварэльлю. Калi малюнак не задавальняў, я змываў яго губкай i пачынаў наноў. Стосы малюнкаў расьлi, а iдэал аддаляўся ў асмужаную невядомасьць. Я маляваў рэчы, целы, дзiркi памiж рэчамi й целамi, я ўрэшце пачаў маляваць амаль дасканалыя геамэтрычныя фiгуры, якiя прайшлi празь вялiкае нiшто, склалiся ў лiтары й пацяклi — радок за радком. Я стаў лiтаратарам. Аднойчы, калi i ў галаве не было шукаць iдэальны краявiд, ён знайшоўся сам сабою. Я сядзеў на беразе Менскага вадасховiшча й пiў вiнаграднае вiно з рыльца доўгай францускай бутэлькi. Пiў вiно й глядзеў на роўную плоскасьць вады й стужку лесу за вадою. На бяздумнае неба я пазiраў разьняволеным вокам падвыпiўтага адпачыньнiка. Алькаголь скончыўся. Вiно мае прыкрую завядзёнку сканчацца. Толькi пачынаеш адчуваць сонечны смак вiнаграду, а яно сканчаецца. Я ўзяў бутэльку за рыльца й зашпурнуў у краявiд. Яна ўпала, пусьцiла кругi й стала ў вадзе. Я сядзеў на каменi, пазiраў на сумны ляндшафт i разумеў, што дарэмна шукаў карцiннасьцi ў прыродзе. Гармонiя тоiцца ў суадносiнах памiж табою й навакольлем. Калi знаходзiцца раўнавага, ты робiшся шчасьлiвы i выгляд вадасховiшча выклiкае радасьць. Ня варта сьмяяцца з парожняй бутэлькi. Чалавек — пусты мяшэчак з-пад радасьцяў i пакут.

Да плаваньня я займаўся фiгурным катаньнем. Быў адзiным хлопчыкам сярод адзiнаццацi дзяўчынак. Мацi Нiна падарыла мне чорныя канькi. Дзяўчаты мелi белыя. І калi на адзiн бок Батанiчнага саду стаяў басэйн, дык на другi бок ляжаў каток. Я мог зрабiць «ластаўку» й «пiсталецiк», мог вельмi хутка езьдзiць i ўзад, i ўперад. Але ня мог аднаго: палюбiць лёд. Ня стаў я любiмым вучнем у царстве вечнай нерухомай прыгажосьцi, дзе пануе Сьнежная Каралева й стаiць ледзяное японскае пекла. Я зь дзяцiнства быў чалавекам вады. Зразумела, лёд родны вадзе, i з кожнага басэйну можна зрабiць каток. Я доўга разганяўся на каньках, каб ускочыць у басэйн. І ўскочыў, i паплыў, i плыву дагэтуль. Прыходжу ў басэйн заводу «Далягляд», распранаюся, падаю ў блакiтную прахалоду й плыву ў плойму сонечных блiцаў. Выбiраю днi й гадзiны, калi найменш людзей. Люблю плаваць пасярэдзiне басэйну. Але не прымаю знарочыстай раскошы. Бо зьнiкае эратычны момант выпадковага флiрту, знаёмства, кантакту. Займацца каханьнем у басэйне нязручна. Вопыт паказвае, што плаваньне — занятак самотных асобаў.

Аднаго разу я праплаваў зь любiмай дзяўчынаю Тамараю больш за дзьве гадзiны ў халодным возеры на Браслаўшчыне. І ўрэшце мы прытулiлiся адно да аднаго, каб сагрэцца, на астатняе не ставала сiлы.

Вада змывае стому, але забiрае жаданьнi. У тых самых Раўбiчах, дзе ледзь не разьвiтаўся з жыцьцём, будучы ўжо студэнтам, я лавiў ракаў. З аднакурсьнiкам Алесем лазiў пад карчы i выцягваў з-пад карэньня гаспадароў рэчкi. Налавiлася ракаў, можа, з паўвядра. Расклалася вогнiшча, выпiлася па бутэльцы чорнапарэчкавага вiна. Мы заснулi. Варыць ракаў не было сiлы. Вада забрала моц, натуральна.

Аносiны памiж людзьмi, зрэшты, вымяраюцца вадою. Найгоршы чалавек той, хто хвораму не падасьць шклянку вады.

Менск. Лiпень 1996 году

Тутэйшыя габрэі

Калi робiцца сумна, я згадваю даўнiх знаёмых габрэяў. Так-так, менавiта ўспамiны пра габрэяў разьвейваюць маркоту й нараджаюць лiрычныя настроi. А чым чалавек розьнiцца ад жывёлы? Лiрычным настроем i больш нiчым.

Згадваю Жэню Мiхельсон...

У бiблiятэцы будтрэсту нумар чатыры разам з мацi працавала цётка Жэня — вясёлая, вялiказубая, жыцьцялюбная жанчына. Жэня Мiхельсон любiла сала. Пра свою любоў да шкварачкi яна расказвала наступнае: «Прыехала я ў Менск вучыцца на бiблiятэкарку, паступiла на вечаровае аддзяленьне. У бацькоў не было грошай, каб мяне вучыць. Працавала маляром на будоўлi. Усе сядаюць палуднаваць, дастаюць хлеб i сала, а я — селядца з цыбуляю. Яны сала, я сялёдку. Дайшло да таго, што я пачала прытомнасьць трацiць. Раз страцiла, другi... Павалiлася — вядро з фарбаю на сябе вывернула. Тады жанчыны сабралiся й кажуць... Ты, Жэнька, канечне, жыдоўка, i нiхто цябе за гэта не асуджае, але каб жыць i працаваць, трэба сала есьцi. Угаварылi мяне зьесьцi шкварку. З таго часу я бяз шкварачкi не магу». Дома Жэня Мiхельсон сала ня ела, сьвякруха забараняла, а ў бiблiятэцы заўсёды мела канапку зь белымi шкваркамi. Зь бiблiятэкi цётка Жэня перайшла працаваць у газэтны шапiк, дзе, пэўна, таксама падсiлкоўвалася сальцам. Апошнi раз я бачыў Жэню Мiхельсон у гэтым шапiку, на бульвары Тараса Шаўчэнкi. Яна сказала: «Ой, Валодзя, зьяжджаю я ў Амэрыку. Якая розьнiца, дзе прэсу прадаваць?» Сапраўды. Жэня Мiхельсон зьехала. Цiкава, цi есьць яна сала ў Бруклiне? Ня ведаю.

Як ня ведаю, якi лёс спазнаў Фiма...

У дзiцячым садку ў маю групу хадзiў Фiма. Прозьвiшча ягонае сьцерлася з памяцi, а вось учынак бачу, як сягоньня... Стаяў сонечны верасень — цёплы й духмяны, як антонаўскi яблык. Двор садка засьцiлала шапаткая лiстота. Па кляновым золаце прыйшоў Фiмаў бацька, тоўсты, як шар. Фiма падбег да таты, апусьцiўся на каленi й пачаў гладзiць рукамi бялюткiя чаравiкi. «Тата, у цябе самыя прыгожыя на сьвеце чаравiкi! Можна, я iх пацалую?» Фiма расцалаваў бацькавы чаравiкi. Учынак быў настолькi нечаканы, што нават суворая выхавацелька Клаўдзiя нiчога не змагла сказаць.

А яшчэ ў маю групу хадзiў Жэнiк...

З Жэнiкам Цыканоўскiм я чытаў вершы. Ён адно чатырохрадкоўе, я другое, ён наступнае, потым зноў я. Такi дзетсадаўскi мантаж. У тагачасных садках была мода чытаць вершыкi ўдвух. І каб адзiн хлопчык быў белы-белы з блакiтнымi вачыма, а другi чорны-чорны. Цыканоўскi быў чарнавокi, усьмешлiвы, з трапяткiм гукам «грр-р», замест «р». І вось праз дваццаць гадоў я сустрэў Жэнiка на таксовачным прыпынку. У свае дваццаць пяць ён аблысеў цалкам, як калена. А ў мяне былi даўжэзныя валасы. «Мы зноў можам чытаць вершы. Уяўляеш: адзiн лысы-лысы, а другi валасаты-валасаты!» — пасьмяяўся Цыканоўскi. Я заўсёды паважаў мужчын, якiя не саромеюцца ўласнай лысiны й не заграбаюць яе касмылямi.

Валiк Эльпэр, як i Цыканоўскi, нiколi не стыдаўся лысiны, акуратнай плешы на цеменi. Валiк карыстаўся вялiкай папулярнасьцю сярод менскiх габрэек. Такой папулярнасьцю, што журналiстка Іра Халiп з гонарам казала: «Валiчак зрабiў зь мяне жанчыну!» Я зайздросьцiў Валiку. Цi бывае зайздрасьць чорнай або белай? Вядома ж, не бывае. Або ты зайздросьцiш, або не. Напэўна, праз тую зайздрасьць я добра напiўся на Валiкавых провадах у Ізраiль. Там i прыдумаў новае беларускае сьвята — праводзiны тутэйшага габрэя ў Ерусалiм. А што за сьвята без рытуальных дзеяньняў? Цяпер цяжка растлумачыць, якiм чынам мне ўдалося ўгаварыць Ірку Халiпку зь сяброўкаю ўчынiць эратычна-ўралягiчны акт. Я абвясьцiў, што сьвята ня сьвята, калi Валiк не палюбуецца, як ягоныя каханкi мочацца на лёд Менскага мора. Сьнег сыйшоў. Гулянка ладзiлася на грудку вакол вялiкага вогнiшча. З гэтага грудка ўсе ахвочыя на чале з Эльпэрам маглi назiраць, як Іра зь сяброўкаю пасiкалi на блакiтны лёд. Упэўнены, у гарачыя днi iзраiльцянiн Валiк з прыемнасьцю згадвае залацiстыя лужыны на прахалодным блакiце Менскага мора.