Страница 6 из 10
Хацеў заглянуць у палацавае падзямелле, але дарогу мне перапоўз паўметровы вуж і я пабаяўся ісці далей.
Парк вялікі і прыгожы. Еўропа.
На беразе Волмы вялізарныя вербы. Многія паваліліся і ляжаць у мінулагодняй траве, як мёртвыя беларускія цмокі.
Вада ў рацэ няспешная, як наша агульнае беларускае разуменне, што палац Ваньковічаў-Манюшкаў у Смілавічах — гэта наша нацыянальнае багацце, якое гіне на вачах.
Каледж пчалаводаў. Дзясяткі вулляў. Пчолы гудуць навокал, быццам ты сам знаходзішся ў вуллі.
У парку дым — дагараюць кучы мокрага мінулагодняга лісця. Адчуванне, нібыта нядаўна была асада палаца Ваньковічаў-Манюшкаў і асаднікі, на нейкі час захапіўшы палац і разбурыўшы яго, сышлі з нарабаваным у невядомасць.
Не толькі ў назве мястэчка Смілавічы, але і ў самім мястэчку ёсць шмат мілага, нашага даўняга мінулага, беларускага, ад чаго хочацца жыць і вандраваць па роднай зямлі.
Травень
***
1.05.2013. Сёння нашаму з Людмілай Максіму 20 гадоў. Ён студэнт другога курса Беларускай акадэміі мастацтваў. А я ў яго ўзросце разам з былымі турэмшчыкамі і дзейснымі алкаголікамі працаваў грузчыкам на лікёра-гарэлачным заводзе «Крышталь». Меў дзве клікухі — «Вожык» і «Шніцаль», і ў мяне наперадзе было яшчэ пяць «рамантычных» гадоў дармаедства.
Ровар
3.05.2013. У Лягезах, дзе я гадаваўся ў бабулі, было дзесяць хат і ровароў у людзей не было. Я ўпершыню ўбачыў ровар, калі мне было шэсць гадоў і мама на ім прыехала да мяне. Мамін ровар быў з кошычкам, у якім яна прывезла пазнаёміць са мной маю малодшую сястру Валю. Потым, калі мяне бацькі забралі дамоў у Пугачы хадзіць у школу, на нашым ровары ездзіў толькі я. Ён часта псаваўся, і я днямі калупаўся ў ім. Рамантаваць ніхто мне не дапамагаў, таму, бывала, па некалькі месяцаў на ровары нікуды не выязджаў. Адрамантаваўшы, гойсаў па вуліцах як угарэлы. Скончылася ўсё тым, што я на хуткасці паваліўся і пагнуў кола і да ўсяго парваў ланцуг. Пасля гэтага ровар некалькі гадоў іржавеў у паветцы. Калі я паехаў вучыцца ў горад, бацька вынес ровар у лясок і выкінуў.
Піла
3.05.2013. Піла была старая і ржавая. Бацька, за зіму і вясну навазіўшы ў двор усякага ламачча і дачакаўшыся маіх школьных канікул, аднойчы ранкам, калі ў мяне былі свае планы, казаў: «Ну, хлапец, пайшлі пілаваць!» І мы цэлае лета амаль кожны дзень, калі бацька вяртаўся з працы, пілавалі дровы на зіму. Напачатку я пілаваў спакойна, а праз некалькі тыдняў пачынаў ленавацца і злавацца. Прыдумляў, што мне баляць жывот, галава, рукі, ногі. Словам, я прыдумляў сабе хваробы, а бацька тут жа мяне лячыў абяцаннем даць магчымасць пакатацца на ровары. Часам, я хаваў пілу ад бацькі, але ён заўсёды знаходзіў яе. Бывала, я крывіў у піле зубы, а бацька тут жа іх раўняў. І мы зноў пілавалі і пілавалі дровы. Піла была старая і ржавая.
Сячкарня
3.05.2013. Сячкарня стаіць у пуні. Я доўгі час баяўся яе. Бацька з мамай раз на тыдзень рэзалі сечку, а я, хлапчук, здалёку праз расчыненыя дзверы назіраў і слухаў рытмічнае: «Чах! Чах! Чах! Чах!» Аднойчы мама выйшла з пуні і сказала: «Віця, ідзе дапамажы бацьку!» З таго дня сечку для каровы рэзаў бацька толькі са мной. Першых хвілін дваццаць было лёгка, а чым далей, тым усё цяжэй было круціць кола сячкарні. Праўда, бацька, убачыўшы, што я стаміўся, мяняўся са мной і я клаў канюшыну і салому ў латок, па якім яны з’язджалі да нажоў. Праз некалькі гадоў дзядзька Барыс прывёз з Мінска дзвіжок да сячкарні і мы з бацькам за гадзіну нарыхтоўвалі сечкі на цэлы месяц. Сёння ў мяне няма ні мамы, ні бацькі, а сячкарня ўсё стаіць у пуні, і мне ўсё бліжэй і гучней чуецца: «Чах! Чах! Чах! Чах!»
***
3.05.2013. Дождж. Змрочна. Сяджу ў кватэры, як у камандзірскай зямлянцы.
Лапата
4.05.2013. Некалькі тыдняў таму ездзіў у вёску. У людзей у дварах было суха, а наша хата стаяла сярод вады, як на востраве. Такога не было б, калі б жыў бацька. І я, узяўшы лапату, накапаў раўчукоў, па якіх тут жа вада пачала сцякаць з нашага двара. Чаранок у лапаты быў цёплы, нібыта за яго толькі што трымаўся бацька, і я, капаючы раўчукі, увесь час думаў пра бацькоў. Зрабіўшы справу, паставіў лапату ў сенцы, дзе яна ўжо стаіць без працы амаль два гады.
Плуг
4.05.2013. Калі памёр мой дзед, плуг забраў сабе мой бацька. Калі памёр мой бацька, плуг забралі невядомыя мне людзі.
Мяшок бульбы
5.05.2013. Яны мелі машыну і па выхадных ездзілі ў вёску, дзе засталася хата ад бацькоў. Ездзілі не адпачываць, а вырошчваць бульбу. У іх быў малалетні сын, які заўсёды прасіўся, каб бацькі ўзялі яго ў вёску. «Ты тоўсты! Я лепей лішні мяшок бульбы прывязу!» — казаў бацька і не браў малога з сабой.Так працягвалася яшчэ гадоў дзесяць і, калі бацькі захацелі, каб сын паехаў з імі ў вёску дапамагчы выбіраць бульбу, хлопец адказаў: «Я тоўсты! Вы лепей мяшок бульбы прывезяце!»
***
5.05.2013. Вялікдзень. Пчолы з вярбы забралі золата.
***
6.05.2013. Сяджу ў адпачынку, як схаваўшыся ў бульбе.
Дзядзька Віця
6.05.2013. Сёння мамінаму брату Віцю, які жыве ў Лягезах, 80 гадоў. Я патэлефанаваў яму і павіншаваў з юбілем. Дзядзька паскардзіўся, што са здароўем не вельмі добра, але трымаецца. Узгадалася далёкая вясна, калі я жыў у Лягезах у дзядзькі Вані і цёткі Алі. У адзін цудоўны дзень, калі нікога не было дома, я, шасцігадовае хлапчаня, расклаў вогнішча на ганку дзядзькавай хаты. Не ведаю, чым бы скончылася тое маё вогнепаклонніцтва, калі б не дзядзька Віця, які ішоў з працы. Ён накрычаў на мяне і, патушыўшы вогнішча, крыху прайшоўся дзягай па маім мяккім месцы. Гэта было даўно, але гэта было.
***
8.05.2013. «Пры Саветах касцёл у Дубровах падпалілі мясцовыя камсамольцы, і ён тры дні гарэў. Побач з развалінамі касцёла знаходзіцца магіла ксяндза Мурончыка, якога ў вайну забілі быццам бандыты, за тое што «пашкадаваў» аддаць хромавыя боты. Я ведаю, што гэта былі за бандыты, але не скажу, бо баюся.» — расказвае стары, але, убачыўшы, што я пачынаю запісваць, кажа: «Ай! Нічога я не памятаю!»
Тадэвуш Рэйтан і мы
10.05.2013. Дзякуючы запрашэнню кіраўніка арт-суполкі імя Тадэвуша Рэйтана Зміцеру Юркевічу з Людмілай схадзілі ў Музей сучаснага выяўленчага мастацтва на вечарыну «Вяртанне Героя на Бацькаўшчыну», прысвечаную дэпутату ад Наваградскага ваяводства Вялікага Княства Літоўскага на Варшаўскі Экстраардынарны сойм 1773 года Тадэвушу Рэйтану. З выступленняў даведаўся, што Рэйтаны паходзяць з прускіх немцаў, як і мой продак Герман Шніп (1760—1830), які ў графа Патоцкага быў упраўляючым. На вечарыне мне было прапанавана выступіць, і я прачытаў «Баладу Тадэвуша Рэйтана». З Людмілай паглядзелі выставу, якая складаецца з мастацкіх, навуковых і публіцыстычных твораў, што прысвечаны Рэйтанам. Дарэчы, пляменнік Тадэвуша Станіслаў быў даволі цікавай асобай і пісьменнікам. Адзін з яго твораў — «Як было ў нас» прадстаўлены на выставе. У творы распавядаецца пра падзеі на Літве (Беларусі), літвінаў і палякаў пачатку і сярэдзіны ХІХ стагоддзя. На выставе шмат фотаздымкаў грушаўскіх краявідаў і той спадчыны, якую пакінулі пасля сябе Рэйтаны (аўтар — мастаккраязнавец Сяргей Чарановіч). На жаль, як і большасць таго, што нам засталося ад нашых продкаў, хоць і мае шыльды «Ахоўваецца дзяржавай», разбураецца часам і людзьмі.
***
11.05.2013. У бясхмарным небе птушка, як парушынка ў воку.
***
11.05.2013. У кнігарні «Ў» набылі кнігу Зоські Верас «Я помню ўсё», у якой змешчаны ўспаміны і лісты. Чытаю, нібы жыву побач з Людвікай Антонаўнай і яна мая родная бабуля.
***
11.05.2013. Цягнік, як тромб.
***
12.05.2013. Дзень быў доўгім, як дарога праз незнаёмы лес.
***
12.05.2013. На могілках сярод чорных помнікаў чорныя машыны, як помнікі. Нумары на машынах, як дні жыцця.
***
12.05.2013. Быў у Барыса на лецішчы. Нашы Людмілы садзілі грады, а мы з Барысам і Алесем рабілі цяжэйшую працу.
Жаўранкі высока ў небе, буслы на гнёздах, шпакі ў траве і каля шпакоўняў. Іншых пушак амаль не бачна, нібыта іх няма.