Заўтра была адліга-4

На вуліцы было холадна, а ў зале цёпла ад зёлак Зоські Верас і паэтычных выступленняў. Калі закончылася святкаванне, госці яшчэ доўга не разыходзіліся, бо мелі магчымасць пазнаёміцца з фотавыставай Міколы Лінніка і Васіля Кузьмічкіна.

***

23.04.2016. У сваім жылым раёне сеў у аўтобус № 57, каб з’ездзіць у краму каля станцыі метро «Грушаўка». Еду. І раптам заўважаю, што навокал адны старыя гадоў за 80. Усе сівыя і са збялелымі тварамі. Падумалася, што я сярод мерцвякоў, якія ажылі перад Вербнай нядзеляй. На наступным прыпынку ў аўтобус зайшлі дзве дзяўчыны гадоў дваццаці ў кароткіх спаднічках, і старыя адразу ж зніклі з маіх вачэй.

***

24.04.2016. Да пустога вулля не ходзяць браць мёд.

***

24.04.2016. Марыя Вайцяшонак падарыла Людміле і мне кнігу вершаў «Тварам да зімы», якая нядаўна пабачыла свет. Творы нешматслоўныя, філасофскія і такія родныя-родныя, нібыта напісала іх мая старэйшая мудрая сястра. Цяпер на вуліцы дробны дождж, і мне хочацца на вуліцу, каб было як у вершы Марыі Вайцяшонак:

Пад дажджом лепей пад ліўнем ісці і ісці

і сама не ўбачыш што даўно плачаш.

***

24.04.2016. У свой час я пісаў нататкі для друку (і яны друкаваліся) пра пісьменнікаў, мастакоў, музыкаў, якіх добра ведаў і любіў іх творчасць. Сёння знайшоў у камп’ютары сёе-тое з напісанага. Тут пра Анатоля Сыса і пра Алеся Асташонка.

«2005. .Пры жыцці Сысу задавалі шмат нечаканых для яго пытанняў. І сябры, і журналісты, і чытачы, і выпадковыя людзі. Не ўсім ён адказваў без выбрыкаў. А на пытанне: «Сыс, калі ты ўжо памрэш?!» — адказаў так, што ўзяў і. памёр. Праўда, і без гэтага пытання людзі паміралі і паміраюць, і мы ўсе некалі, як і Сыс, памром, бо ў кожнага свой шлях па гэтым свеце. Сыс свой шлях прайшоў так, як ён хацеў. Ён не шкадаваў сябе, і яго таксама мала хто шкадаваў. І вось таго Сыса, які многім не падабаўся сваімі паводзінамі, няма. І што? Нам стала лепей без Сыса? Не! І ніколі лепей не стане. І ніхто ўжо не напіша так, як мог Анатоль Сыс. І ў гэтым яшчэ раз пераконваюся, чытаючы ягоны «Лён». Аднак кніга Сыса без самога жывога Сыса — маланка без грому. Яна ёсць, і яе нібыта і няма. Але яна ёсць! І жыве ў «Ільне» сам Сыс, які п’е адзін чырвонае віно і нам налье, а мы яму крыві нальем, сваёй крыві — чужой не падманем, бо ён п’е адзін, ён кроў не піў даўно. А мы ўжо даўно без Сыса былі, і нават тады былі без яго, калі ён яшчэ жыў.

Сыс — паэт. Але вершы яго страшныя, як рукі, прабітыя цвікамі. І сам ён страшны і прыгожы, як чорны цвік у белай руцэ манашкі.

Сыс — інквізітар, які смяецца і плача, плача і смяецца, і заклінае, каб не хадзілі за ім. А мы ідзём за ім. А мы хочам быць побач з ім. І душа яго хаваецца ў небе, як у льне, які пасеялі анёлы. І сам ён хаваецца ў ільне, як у небе, куды мы глядзім і бачым росныя камяні, як зоры. І Сыс глядзіць на нас з лёну, як з неба, а з неба, як з лёну, і прапануе нам выпіць за Айчыну. І мы ўсе п’ём і п’ём, як Сыс, за сябе. І што пасля нас застанецца? У Сыса застаўся «Лён». І нам заходзіць у гэты лён, як у Сысова мора. І нам тануць у Сысовым моры і ўсплываць па-над ім канямі, што просяць піць. І пралятаць нам фанерай над беларускай літаратурай, і застацца толькі тым, каму Сыс прысвяціў верш. Але...

2006. Кніга Алеся Асташонка «Жоўты колер бел ага снегу», а дакладней «П’яная кніга, або Жоўты колер белага снегу», павінна была выйсці ў «Мастацкай літаратуры» яшчэ ў 1996 годзе. А на самым пачатку дзевяностых гадоў у часопісе «Крыніца» (там у той час працаваў Алесь Асташонак) была надрукаваная нізка маіх вершаў. І вось прыйшоў Алесь у «ЛіМ» і кажа: «Адгадай, якія радкі мне найбольш спадабаліся?» Г адаў я, гадаў і не адгадаў. Алесь засмяяўся і зачытаў: «Ядуць рабацягі зжаўцелае сала і піва няспешліва п’юць». Да сённяшняга вечара думаў, што Алесь здзекуецца з мяне, цытуючы гэтыя радкі і гаворачы, што яны самыя лепшыя ва ўсёй беларускай паэзіі. І толькі сёння, паставіўшы побач ягоны радок «П’яная кніга, або Жоўты колер белага снегу» і мой «Ядуць рабацягі зжаўцелае сала і піва няспешліва п’юць», я зразумеў, што нашы радкі, як кажуць, з адной оперы. І цяпер цешу сябе думкай, што маё «жоўтае сала і піва» дапамаглі Алесю прыдумаць назву сваёй кнігі. «П’яная кніга.» была падрыхтаваная да друку. Ды не выйшла. Прычын хапала. І назва вельмі нязвыклая, і аўтар не хаваецца ў бульбу, і грошай у выдавецтве няма, і. Але карэктура кнігі была, і, атрымаўшы яе, Алесь адразу ж прыйшоў у «ЛіМ» да Барыса Пятровіча і да мяне. Ён быў шчаслівы, як дзіця. У сваю чаргу мы таксама радаваліся за сябра. Радаваліся доўга, аж пакуль Алесь і мы не зразумелі, што «П’яная кніга.», нягледзячы на тое, што ёсць яе карэктура, не выйдзе. На жаль, такі лёс напаткаў многія выданні таго часу. І калі б кніга Алеся Асташонка выйшла ў 1996 годзе, то і лёс яго мог бы быць іншым. Не такім трагічным. Мог, але. На той час Алесь Асташонак, прыходзячы ў «ЛіМ», амаль кожны раз у кабінеце Барыса Пятровіча, гаворачы пра літаратуру, не абыходзіў пытанняў: «Хто з сучасных празаікаў, а хто з паэтаў уваходзіць у залатую дзясятку? Хто ў пяцёрку? Хто ў тройку?» Гаварылі доўга, дапазна. Амаль заўсёды да нас далучаліся многія пісьменнікі, якія не абыходзілі «ЛіМ». І заўсёды ў пяцёрку, а часам і ў тройку лепшых празаікаў уваходзіў Алесь Асташонак. Часам здавалася, што ён да нас у «ЛіМ» толькі дзеля гэтага «рэйтынгу» і прыходзіць. Але гэтыя нашы рэйтынгі былі сур’ёзнай справай, а не дзеля таго, каб пакрасавацца адзін перад адным. І сапраўды, на той час проза Алеся Асташонка па праве ўваходзіла ў залатую дзясятку лепшай сучаснай прозы. На жаль, на сённяшні дзень ужо не тое. Алесь застаўся ў сярэдзіне 90-х гадоў мінулага стагоддзя. І два гады назад, калі вырашаўся лёс «П’янай кнігі.», я, працуючы ў выдавецтве, настаяў, што калі нельга цалкам пакінуць назву, то змест павінен застацца такім, якім яго падрыхтаваў да друку Алесь. Мяне паслухалі. І сёння, ведаючы, што Алесь (мяркуючы па яго лістах) да апошняга дня жыцця пісаў і займаўся перакладамі, можна сказаць, што «Жоўты колер белага снегу» — гэта толькі тое выданне, якое да нас дайшло праз дзесяць гадоў. І за гэтыя дзесяць гадоў яно не многа страціла. Стала не такім акту­альным, якім было, і не больш. Але ці трэба, каб кнігі былі актуальнымі. Мастацкія творы — гэта не артыкулы з нагоды. У Алеся мастацкія творы, у якіх захаваны той час, у якім мы ўсе жылі. І, дарэчы, так, як Алесь Аста­шонак, пра той час ніхто не напісаў і па сёння. Ды і не трэба. У кожнага з нас ёсць, а ў каго няма, дык, можа, некалі будуць свае «П’яная кніга і жоўты колер белага снегу» і свае «зжаўцелае сала і піва».

***

24.04.2016. Вербная. У царкву не атрымалася схадзіць. Людміла прыйшла з горада са свянцонымі вярбінкамі і пабіла мяне імі. Мама мяне ў дзяцінстве сцябала не толькі ў Вербную нядзелю. Вялікі ёй дзякуй — вырас не самым апошнім абібокам.

***

24.04.2016. На вуліцы дробны дождж. У хаце градусаў пятнаццаць. Сядзім у інтэрнэце і час ад часу забываемся, што холадна. А тое, што заўтра панядзелак і трэба будзе праз холад ісці на працу і там працаваць не ў цяпле, сядзіць у галаве і не вымываецца ні гарбатай, ні кавай.

***

24.04.2016. Сённяшнім дажджом на Мухлі вымылася першае дзьмухаўцовае золата. Наша Міёна яго знайшла. Я знаходку прынёс дахаты. І, па-мойму, да дзьмухаўцовай залатой ліхаманкі засталося некалькі дзён...

***

25.04.2016. Паблізу з домам, дзе жыву, школа, вакол якой вялікі сад. Учора ён быў шэры, а сёння белы-белы, як снег, які чакае пчол і які чакаюць пчолы. У гэтым садзе сем гадоў таму я хадзіў з мамай і верыў, што яна пасля інсульту хутка паправіцца. І сёння, праходзячы каля белай квецені, я не ўбачыў маму. А так хацелася!

***

26.04.2016. Трыццаць гадоў таму я жыў і вучыўся ў Маскве. Але так атрымалася, што напрыканцы красавіка ў Мінску праходзіў чарговы з’езд Саюза пісьменнікаў, на які я быў запрошаны, і 26 красавіка мне давялося сустрэць на роднай зямлі. Пра чарнобыльскую бяду даведаўся ў Пугачах. Суседзі садзілі бульбу. Потым сядзелі на лаўцы каля нашай хаты і гаварылі пра радыяцыю. Праз паўгода дзядзька Коля, які, пасадзіўшы бульбу, адпачываў, лежачы на зямлі, а потым яшчэ трапіў пад дождж, захварэў і памёр. У Маскву я вяртаўся з чырвоным віном, як з лекамі.