Варона

Васіль Ткачоў

ВАРОНА

Падрыхтаванае на падставе: Васіль Ткачоў, Варона. Кніга прозы, — Гомель: БАРК, 2013. — 238 с.

Рэдактар: М.Беразоўская

Copyright © 2015 by Kamunikat.org 

Аповесці

СКАЧЫ АД ПЕЧЫ, ЖЭЎЖЫК!

1. ПЕЧ

Першым з вайны вярнуўся дзядзька Хвядос. Высокі і хударлявы, ён, нібы бусел, хадзіў па сваім двары, нетаропка падымаючы ногі. Я глядзеў на яго са схованкі, зажмурваў вочы, і тады здавалася, што гэта зусім і не дзядзька Хвядос, а мой тата. Але варта было расплюшчыць вочы, і я зноў бачыў нашага суседа. Гэтым разам ён нясе бярэмя дроў і прыкметна кульгае: кажуць, пасля ранення нага ягоная не згінаецца ў калене. Дзядзька Хвядос у вайсковай форме, на гімнасцёрцы злёгку патрэнькваюць медалі. Ён не-не ды і запавольвае хаду, дзівіцца на неба, падоўгу глядзіць на дрэвы – слухае, мусібыць, спеў птушак і гаворыць сам сабе: «Прыгажосць!» Прытупаў да печы – гэта ўсё, што засталося ад ягонай хаты, згарэла пасля таго, як варожы снарад трапіў у нашу, – кінуў дровы на зямлю, а потым зняў пілотку, выцер узмакрэлы лоб. Агледзеўся. Уздыхнуў. Я хацеў падыйсці да дзядзькі, але не асмельваўся. Ён раптам похапкам падняў з зямлі вілачнік, выцягнуў з печы чыгунок.

– Глядзі ты! – размаўляў сам з сабой дзядзька. – На хвілінку якую адвярнуўся, а вады амаль не засталося. На дне толькі кропля... – Ён прытуліўся шчакой да печы, пагладзіў яе рукамі: – Жывая, жывая, значыць, ты, печ. Малайчына. Гэта я табе, Хвядос, гавару. Ага. Вось адпачну трошкі – як думаеш, мае салдат права адпачыць? – і возьмемся за справу. За мірную справу. Не, ты не падумай толькі, быццам твой гаспадар стаміўся. Хто мяне, Хвядоса, надламіць можа? Вайна? Не-е-е, не дачакаецеся. Хаця і хапіла, хапіла ліха. Пакуль ты адна ў мяне і засталася, печ. Пакуль... А вернецца з вайны сын мой, Сцяпан, будзем утрох жыць. Ты ж Сцяпана помніш. Ён вернецца! Павінен вярнуцца. Ах, Сцяпан, Сцяпан!..

Наша Сасноўка вызвалена ўжо ад ворагаў, а да канца самой вайны, відаць, яшчэ далекавата. Каб не раненне, і я б ваяваў, бараніў бы далей зямлю ад супастатаў. Вось так, печ… Шкада, вельмі шкада, што не дачакалася мяне жонка Агрыпіна… Памерла яна… Сэрца, мусіць, не вытрымала ўсяго, што пабачыла… Мы неяк забыліся, што ў час вайны людзі паміраюць не толькі ад куль…

Слухаў я дзядзьку Хвядоса і бачыў Сцяпана як жывога. Такі ж высокі, такі ж прыгожы. А ў горле засеў камяк... Я расшпіліў верхні гузік на сарочцы, але ўсё роўна дыхалася цяжка. Затухкаў кашлем. Спалохаўся, што выдаў сябе, але не – дзядзька Хвядос сеў на бервяно, пачаў згортваць самакрутку, не перастаючы размаўляць з печчу:

– А тады Сцяпан жонку ў хату прывядзе, яна дзяцей нараджае. Без людзей – што за зямля? Без добрых людзей. Так, адна назва. Усё, усё будзе. Наладзім жыццё, – ён устаў, прыкурыў ад вугельчыка. – Вось... А пакуль пачакай. Пачакай пакуль. Бачыш, як яно ў жыцці бывае? Усё, здаецца, можна знішчыць... Усё... Нават чалавека. А вось печ – не... Не прыгадаю, каб печ па цаглінках рассыпалася. Не прыгадаю. Хат няма, а яны, печы, стаяць. Дзе там снараду цагліны тыя разняць. А ведаеш, чаму так? Таму што ты – святое тварэнне, вечнае. Агонь у тваім нутры, печ. Мірны агонь. І патушыць яго – рукі кароткія!..

Дзядзька Хвядос тыцнуў кудысьці ўбок дулю, і я здагадаўся, каму яна прызначалася. Атрымлівайце ад салдата!

Раптам Хвядос павярнуўся да куста, у якім я сядзеў, бы мыш пад венікам, баючыся дыхнуць і варухнуцца, і загадаў:

– Вылазь, Мікола, ды ўзбірайся на печ. Там мая шынэлка. Там – цёплая чарэнь: я сёння бульбу варыў. Падам і табе. Вылазь, вылазь. Мяне няма чаго баяцца. Гэта немец мяне баяўся. А ты ж – свой, тым больш – сусед. Ды і прозвішча ў нас адно – Сталетавы мы…

Мне нічога не заставалася, як паказацца. Дзядзька Хвядос паціснуў маю далонь:

– Ну, будзем здаровы. Бачу, бачу, што з вашай хатай. І маці, сказалі, тады загінула?

Я кіўнуў.

– Гэта вялікае гора… Трымайся, Колька. Трымайся. Бачыш, няма і ў мяне пакуль даху над галавой. Таму, сусед, давай разам жыць будзем. Калі ты не супраць. На печы. Згода?

– Давайце, – кіўнуў я.

– Скачы ад печы, жэўжык. Яна, як і хлеб, – усяму галава. Залазь. Змерз, бачу. А пазней зямлянку выкапаем. На першы час – пакуль да хаты рукі дойдуць.

На печы і сапраўды было цёпла. Але ж і на дварэ не холадна. Наўсцяж буялі кветам пладовыя дрэвы. Свяціла сонейка. Таму я, спярша паляжаўшы на дзядзькавым шынялі, устаў і дзівіўся, што робіцца вакол. З печы далёка відаць. Убачыў Петрыка. Ён нёс у хату ад калодзежа вядро з вадой.

Мне зрабілася няёмка: што ж атрымліваецца, я здрадзіў яму, цёт-цы Матруне? Дзядзька ж Хвядос прапанаваў жыць разам. На печы. А чым кепска? Ды і хата ж мая побач. Хата была, а вось агарод і сад засталіся. І тады атрымаецца, што я патрохі вяртаюся на сваё селішча. А прыйдзе з вайны тата, мы і хату паставім.

А Петрыку і цётцы Матруне дзякуй. Толькі як сказаць, што я пакідаю іх? Няпроста. Аднак трэба будзе набрацца смеласці і прызнацца.

З таго дня, калі не стала мамы і хаты, я жыў у Петрыка. Цётка Матруна чым магла, карміла нас, а калі заслугоўвалі, па чарзе дзя-жыла ручніком, які чамусьці заўсёды вісеў у яе на плячы: «А куды ж вы лезеце, шалапутныя? Ці жыць надакучыла, папытаць бы? Па-помніце мой ручнік! Ён цяжкаваты! Ім снапы малаціць можна! А вось вам! А вось! І табе, Колька, не крыўдуй, за кампанію... Заместа маткі. Мы з ёй дружылі-і!» Яна малаціла нас ручніком, мы прыкідваліся, быццам нам і сапраўды балюча немаведама як, круціліся, што тыя ўюны на патэльні, войкалі-ахалі, а сустрэўшыся позіркамі з сябруком, пераміргваліся: усё нармальна!

Петрыкаў тата, дзядзька Іван, хварэў, і яго не стала яшчэ да вайны. Петрык шкадаваў маці.

А тым часам дзядзька Хвядос паляпаў па рэйцы, што вісела непадалёк ад печы на слупе. І паклікаў:

– Мікіта-а! Зазірні-тка да мяне. Лізавета-а! Хопіць табе на агародзе корпацца! Давай сюды! Варка-а! Дзе ты там, дзеўка?

Бач ты: дзеўка! Цётка Варка – і дзеўка? Але хай будзе і так, няма калі cпрачацца з дзядзькам, бо з розных бакоў да печы неўзабаве сталі падыходзіць усе, каго ён паклікаў.

– Абжываешся, сусед? – кіўнуў на печ Мікіта.

Дзядзька Хвядос захваляваўся:

– Ды вось... трэба. Вы сядайце, сядайце бліжэй да чыгунка.

Цётка Лізавета выцерла аб спадніцу рукі, паскардзілася:

– Колькі і вясны тае, а ўжо пустазелле прэ – спасу няма.

Варка заглянула ў чыгунок, і твар яе засвяціўся:

– Ніяк бульбы наварыў, Хвядос?!

– Бульбы. Вы частуйцеся, частуйцеся. І есці хочацца, а ў рот не лезе. Калі ж адзін. Прывык на фронце гуртам.

– Там – калектыў! – з веданнем справы засведчыў Мікіта.

– Дружна жылі, – кіўнуў дзядзька Хвядос. – Ага. Гэта праўда. Іначай як бы мы з тым фрыцам змагаліся?

Варка пальцамі націснула на бульбіну, тая і рассыпалася.

– Гляньце, разварылася як! – выпнула грудзі яна. – Гляньце!

Лізавета асцярожна папытала:

– Хвядос, няйначай, з сабой яе прывёз, бульбу? З вайны?

– Угадала, суседка, – цыўнуў вейкамі дзядзька Хвядос. – Прывёз. Не тое, каб ад голаду – харч такі-сякі ў мяху быў – а так... захацелася ў руках яе патрымаць. Дай, думаю, памяняю махорку на бульбу. Старгаваўся. І пакуль ішоў да хаты з шашы, амаль увесь час перабіраў бульбу рукамі. Прысяду адпачыць, а рука сама лезе ў мех, роднае чуе. Налюбавацца не мог бульбай.

Мне было цікава слухаць, аб чым гамоняць старэйшыя. Я сядзеў на печы, звесіў з чарэні ногі і са смакам еў бульбіну, якую падаў мне дзядзька Хвядос.

Мікіта тым часам сеў, залізаў языком шво на самакрутцы, ціха мовіў:

– Была махорка, ды сплыла. А цішыня – вось яна... Бярыце, карыстайцеся, людзі. Калі салдат махру памяняў на бульбу – будзе цішыня...