Грот афаліны

— Мо які клад схавалі, золата?! — у Мансура загарэліся вочы.

— Дурня такога, як ты! — сплюнуў Тун.

— Я падплыву туды пад вадою, пагляджу. Я ўмею глядзець пад вадою! — Мансур папоўз са скалы нагамі ўніз.

— Ціха, яны адплываюць! — паказаў Янг на карму пантона, дзе затарахцеў рухавік, узбурліла бурунам вада.

Пантон адплываў паціху, каля борта стаяў чалавек у шортах і прапускаў праз далоні драты, якія вялі пад ваду.

— Гууд! Стоп! — прагучала каманда на пантоне.

— Я ныраю! Потым не знойдзеш гэтага месца! Сабаку патрымайце! — Мансур адпіхнуў сабаку, што збіраўся лезці за ім, і нырнуў. Спыніць яго не паспелі.

У той жа момант на пантоне адзін з дзядзькоў узмахнуў рукою, і глухі гул-выбух страсянуў наваколле. На месцы рыфаў і атольчыкаў, што перагароджвалі ўваход у лагуну, паўсталі агромністыя белыя слупы вады і абломкаў каралаў. Апалі, заплёхалі цяжка ў ваду абломкі рыфаў.

— Мансур!!! — закрычалі спалохана Янг і Тун, ластаўкамі ўзвіліся ў паветра, боўтнуліся ў ваду. Скокнуў за імі і сабака.

Мансур усплыў сярод рознакаляровых рыб неяк ненатуральна, перакручваючыся на бок, потым паказаў жывот і перавярнуўся на другі бок, пачаў апускацца на дно. І тут яго падхапілі Янг і Тун, павалаклі да астраўка. Павярнуў за імі і сабака.

З Мансуравых вушэй і носа цякла кроў. Яго трохі патармасілі, паціскалі, і ён закашляўся, выплёўваючы ваду. Жывы!

— Мансур! Хоць слова скажы! Мансур! — упрошвалі хлопцы. Сабака паціху заскавытаў.

А Мансур толькі стагнаў і скрыгатаў зубамі, вачэй не расплюшчваў.

— Дык што ж гэта робіцца?! — закрычаў Тун. — Учора двух забілі, і сёння… Што нам бацька яго скажа?!

— Хутчэй у вёску, мо хто паможа яму… Павярні тварам уніз! Прыпадымі! — калі Тун падняў Мансура, Янг падлез пад яго так, каб галава і адна рука Мансура былі на адным плячы, а другая рука — на другім. Ступіў, сагнуўшыся, у ваду. — Збоку плыві, будзеш страхаваць.

Цяжкі быў Мансур. Пакуль дабраліся да трэцяга астраўка, а потым да другога, Янг сам наглытаўся вады. Далей ужо цягнулі Мансура ўдвух, пад руку, паклаўшы на ваду дагары. Янг гроб леваю, Тун — праваю рукою.

На мысе-паўвостраве адсапліся — не доўга, каб толькі крыху вярнулася сіла. Зноў пагнялі, паціснулі Мансура ў спіну, паклаўшы жыватом на калена Янгу, бо хлопец, пакуль валаклі, зноў захапіў вады.

Сяк-так пасадзілі Мансура на сплеценыя ў замок чатыры рукі, панеслі ў вёску.

Вішчаў, бегаў вакол іх кругамі сабака.

4

Было і плачу, і крыку.

І не толькі ў Мансуравай хаціне, а і па ўсей вёсцы. «Людзечкі, ды што ж гэта робіцца?!» — на розныя лады галасілі жанкі. Сціскалі сківіцы хмурыя мужчыны — у бяссіллі і гневе. Каму паскардзішся? Хто дапаможа? Да бога — высока, да султана — далёка. Дый хадзілі ж да султана, скардзіліся і прасілі літасці. Ну, а што з таго? Не бацька ён свайму народу, не… Добра, што яшчэ хадакоў жывымі адпусцілі.

Некаторыя пабеглі на бераг лагуны. Калі не ўратуюць свае пальмы, то хоць зялёныя арэхі збяруць. Не было ўжо ў людзей ні боязі, ні павагі да Лі Суня. І адлупцавалі яго, і раскідалі ўсе яго шмоткі, адабралі арэхі. Асабліва стараўся Амара.

— А вам гэта прыпомню… Я вам прыпомню!.. — гразіўся Лі Сунь.

На амерыканскім катэры ён патарахцеў на Горны.

З'явіўся ён пад поўдзень з пяццю паліцэйскімі і чыноўнікам з папкаю пад пахаю. Паліцэйскія былі ў чалмах, з карабінамі і крывымі цесакамі, большымі, чым крысы-кінжалы. Чыноўнік быў апрануты, як індыец — у чорнай шапачцы, падобнай на пілотку, у белым сурдуце і белых штанах. Катэр з імі ўвайшоў у лагуну, не зніжаючы скорасці, з разгону ткнуўся ў белы пясок. Скінулі сходні, і ўсе пяцёра паліцэйскіх, чыноўнік і кітаец сышлі на бераг.

Пайшлі адразу не ў вёску, а да палатак, у якіх размясціліся амерыканскія салдаты і афіцэры. Шапталіся, размаўлялі там мо гадзіну, пра нешта дамаўляліся.

Зоркія вочкі ў Лі Суня…

— Эй, вы! — заўважыў ён Янга і Туна, якія залеглі пад кустамі і наглядалі, што робіцца ў лагуне і на беразе. — Паклічце сюды Ганеша! І хутка: адна нага тут, другая там!

Янг і Тун высалапілі яму языкі, перакрывілі і… зніклі ў гушчэчы.

— Не паклічуць. Але я сам ведаю, дзе Ганеш жыве і дзе той разбойнік. Калі ласка, хадзіце за мною! — паклікаў ён паліцэйскіх.

Амару злавілі, прывялі пад Дрэва Сходаў. Прывялі і старасту.

— Ад імя Яго Вялікасці султана!.. За замах на свяшчэнную і недатыкальную прыватную ўласнасць!.. — выкрыкваў высокім, ледзь не зрываўся, голасам чыноўнік, нібы выступаў перад шматлюдным натоўпам.

Амару паліцэйскія распласталі на зямлі і адлупцавалі бамбукавымі палкамі. Гэтак жа адлупцавалі і Ганеша — за тое, што распусціў ушчэнт сваіх сяльчан, не сочыць за парадкам. Добра адлупцавалі — не змог устаць.

— Не прыкідвайся, нягоднік! — пачалі штурхаць яго нагамі. — Скажы дзякуй, што не арыштавалі і не аддалі пад суд!

Але Ганеш не ўставаў.

— Лепш зусім дабіце… Я не перажыву гэтага сораму… — стагнаў ён.

Зноў падручыўся склікаць усіх крамнік Лі Сунь.

Пакуль людзі збіраліся, паліцэйскія пакутавалі ад гарачыні. То адзін, то другі бралі какосавыя арэхі, ссякалі адным ударам ім макаўкі, нібы галовы ворагаў султаната, смакталі сок. Падносілі і амерыканцу-афіцэру, які абыякава глядзеў, стоячы тут, і на экзекуцыю, і на ўсё, што выраблялі паліцэйскія і чыноўнік.

Прыйшло зусім нямнога людзей — мо трэцяя частка ад тых, што былі ўчора на сходзе.

Высокім брахлівым голасам чыноўнік гаварыў, што часу на роздум у людзей было многа. Цяпер даецца на зборы ўсяго дзве гадзіны. У лагуне пры беразе чакаюць іх катэр і вельботы, амерыканцы ўсіх бясплатна даставяць на Горны.

— Хто галава сям'і, будзеце падыходзіць сюды па дапамогу. Кожнаму будзе ўручаны чэк на прад'яўніка, па чэках можна на Горным ці на Галоўным у канторах банка атрымаць пяцьдзесят долараў.

У адказ чуліся толькі плач-скуголенне, нібы ў людзей ужо і сілы не было, каб заплакаць на ўвесь голас. Не пераставаў стагнаць і Ганеш.

Потым гаварыў афіцэр, а чыноўнік перакладаў. Амерыканцы не будуць нікога вінаваціць, што паранілі іх салдата.

— Адбылося непаразуменне, якога больш, я спадзяюся, астравіцяне не дапусцяць, — голас афіцэра быў ледзь не бацькоўскі.

— А як жа… А як жа тады… — застагнаў, закашляўся кроўю Ганеш. — Ваш салдат двух застрэліў!.. Нашых! І яму нічога за гэта не будзе?!

Чыноўнік хуценька перашаптаў афіцэру, што сказаў стараста.

— Гэтага не можа быць, таму што быць такога не можа! — адказаў афіцэр.

— Такія факты і мне невядомыя, — дадаў ад сябе чыноўнік, перакладаючы. — А вам мы маглі б яшчэ дабавіць за гэты паклёп. Але вы мне трэба жывы… Называйце кожнага галаву сям'і. Складзём спісы, акт на выдаткі.

Паліцэйскія падцягнулі Ганеша да баньяна, пасадзілі пад дрэва, прыхіліўшы спінаю да ствала.

5

Плач і галашэнне луналі над вёскаю, над усім Біргусам.

Людзі не ведалі, што браць, што кідаць. Можа, дзе ў вялікім цывілізаваным свеце, на Галоўным, на Раі, бляшанка з-пад кансерваў, што служыла за конаўку, не варта была выедзенага чарапашынага яйка. А біргусаўцам у іх бядоце ўсё было дорага, усё міла.

Прайшла гадзіна, прайшла другая, а ніхто не быў гатовы пакінуць сваю хаціну. Людзі нешта звязвалі, перавязвалі, кідалі і зноў бралі. А хто і быў гатовы, то не вытыркаўся наперад, аглядваўся на іншых. Раней людзі ішлі за бомам, ішлі за старастам, а цяпер іх не было. І ў разгубленасці шыліся ў цёмныя куткі, у кусты, думалі адседзецца, уратавацца.

Бацька нагрузіў на Янга столькі ўсяго — ішак не панёс бы. Сам узяў на абярэмак свінку, цераз плячо перакінуў звязкі курэй, і яны трапяталіся, спрабавалі ляцець, драпалі кіпцюрамі і дзюбамі за спіну і ногі. У маці быў толькі адзін клуначак з адзеннем і лямпа без шкла і газы (каштоўная рэч, хоць ёю ніколі не карысталіся). Маці немагчыма было выцягнуць з хаты, яна цалавала кожную бамбучыну, кожнае бярвенца. А выйшла, то ўплялася за крывую пальму, што схілілася каля хаціны, і загаласіла на ўвесь голас. Заплакаў за ёю і Янг, хоць дасюль толькі крадком выціраў то адно вока, то другое. Злізваў слязіны з дрыжачых губ бацька, ён усё паддаваў свінцы каленам знізу, каб не спаўзала з рук. Потым бацька апусціў свінку на дол, заціснуў яе нагамі і паклікаў Янга. Пакорпаўся ў яго клунішчу, што гнуў хлопца, як цыклон пальму, дастаў вяроўку, завязаў свінку за пярэднімі нагамі, па грудзях, канец наматаў на кулак.