Sisterdark / Сястра-Цемра

Гуринович Влада

Sisterdark / Сястра-Цемра

Эп╕граф:

"Прыходз╕ць да мяне наста╝н╕к Мамон ╕, як старшыня нейкага т-ва, прос╕ць даць загад аб канф╕скацы╕ наступных рэча╝: у гр. Сандрыгайл╕х╕ старасьвецкага п╕сталета вагою да 3 пудо╝, у гр. Андрэя Выбейдуха старалатынскай кн╕г╕, па якой ён займаецца чорнай маг╕яй ╕ наводз╕ць цень на ╝с╕х добрых людзей, у гр. Багдана Злыбядух╕ рукап╕снай кн╕г╕, па якой ён лечыць жывёлу ╕ людзей ад мэхан╕чнай хваробы трасцы..."

(С) Андрэй Мрый, "Зап╕ск╕ Самсона Самасуя"

Частка ╤

1. Овельск. Пачатак

Овельск -- мястэчка, значна старэйшае за М╕нск, але трох╕ маладзейшае за Полацак, ляжыць на па╝днёвым усходзе Беларус╕, дзесьц╕ пам╕ж Брэстам ╕ Гомелем, у самым сэрцы пракаветных лясо╝ ╕ непраходных балот. Мястэчка раск╕нулася на стромк╕х берагах рак╕ Овельк╕, у народзе званай Чорнай -- з-за колеру вады, насычанай торфам, а таксама за падступныя ледзяныя плын╕ ╕ бяздонныя в╕ры, у як╕х, паводле падання╝, вял╕ся чэрц╕, русалк╕ ╕ пачвары ╝ выглядзе вел╕чэзных рагатых само╝ ╕ гамара╝, аброслых чорнай по╝сцю.

Г╕сторыя заснавання Овельска губляецца ╝ цемрадз╕ стагоддзя╝. У местачковым летап╕се захава╝ся аповед пра варага╝, як╕я плыл╕ па Овельцы на ладдзях (меркавана, у грэк╕), ╕ раптам проста перад ╕м╕ выплыла з чорнага в╕ра рыб╕на-Леваф'ан, ладдз╕ наляцел╕ на ейную вял╕зную сп╕ну ды разб╕л╕ся ╝ трэск╕. Ацалелыя вараг╕ збудавал╕ на беразе Овельк╕ сел╕шча, пабрал╕ся шлюбам з тутэйшым╕ дзя╝чатам╕, ╕ ╝ ╕х нарадз╕л╕ся дзец╕, а ╝ ╕хн╕х дзяцей свае дзец╕, а ╝ тых свае, ╕ гэтак далей. Сел╕шча спакваля расло, раб╕лася ╝сё большым ╕ большым, пакуль, нарэшце, не ператварылася ╝ горад.

Паводле ╕ншай верс╕╕, мястэчка было заснавана легендарным героем на ╕мя Авяльян-Рыбак, як╕ ╝ векапомныя часы перамог агнядышнага цмока, прапаро╝шы яму пуза трызубам. Паводле падання╝, на стромк╕м беразе Овельк╕, дзе была пячора цмока, не╝забаве збудавал╕ горад, ╕ назву яму дал╕ ╝ гонар пераможцы -- Авяльянск.

Мястэчка звалася Авяльянскам да канца васемнаццатага стагоддзя. Пасля падзела╝ Рэчы Паспал╕тай у расейскай дакументацы╕ мястэчка ф╕гуравала ╝жо як "Овельянск". У дзевятнаццатым стагоддз╕ складальн╕к "Памятных кн╕жак"* памылкова зап╕са╝ яго як "Овельск", ╕ ва ╝с╕х пазнейшых крын╕цах мястэчка значылася ╝жо тольк╕ пад гэтай назвай.

Сучасны Овельск складаецца з дзвюх частак - старажытнай з дра╝лянай забудовай ('Барак╕' ╝ тутэйшым прастамо╝╕) ╕ новай ('Хрушчы" ц╕ "Блок╕'), забудаванай панельным╕ шматпавярхов╕кам╕.

Нем╕лагучную назву дал╕ старому Овельску зайздросл╕выя насельн╕к╕ Блока╝-Хрушчо╝ -- насамрэч н╕як╕х "барака╝" тут няма ╕ не было, ╕ гэтая частка мястэчка выглядае надзвычай маля╝н╕ча. Асабл╕ва прыгожа тут у тра╝н╕, кал╕ зацв╕таюць сады ╕ вузк╕я, гарбатыя вулачк╕, на як╕х часткова захавалася брукаванка, проста патанаюць у к╕пен╕ бэзу, в╕шань ╕ яблынь. Вулачк╕ выходзяць на брукаваную плошчу, дзе стаяць Прэабражэнская царква, пабудаваная ╝ стыл╕ В╕ленскага барока, ╕ касцёл Святога Каз╕м╕ра пятнаццатага стагоддзя, як╕ ╝я╝ляе сабой дз╕восны ╝зор сапра╝днай беларускай готык╕. Да╝ней у Овельску мел╕ся таксама татарская мячэць ╕ с╕нагога, працавала кальв╕н╕сцкая друкарня, а ╝ гайку на беразе Овельк╕ размяшча╝ся Пяруновы камень, да якога тутэйшыя хадз╕л╕ мал╕цца "за здаро╝е" ╕ прынос╕л╕ ахвяраванн╕ ╝ выглядзе вышываных ручн╕ко╝ ╕ гарлачыка╝ з мёдам ╕ в╕ном.

На╝кол плошчы лепяцца рознакаляровыя каменныя дом╕к╕ з ф╕гурыстым╕ дахам╕, што застал╕ся яшчэ з часо╝ польск╕х каралё╝ (цяпер у ╕х месцяцца кн╕гарня, гастраном, кавярня, паштамт ╕ краязна╝чы музей), а побач з ╕м╕ сарамл╕ва, неяк бачком, прысуну╝ся сучасны будынак гарадской адм╕н╕страцы╕ з клумбам╕ ╕ маленьк╕м жа╝тлявым Лен╕нам ля фасаду. Кал╕ стаць пасярэдз╕не плошчы, якая размяшчаецца на ╝звышшы, то можна разгледзець усё наваколле. Направа -- высок╕ груд, што заста╝ся ад старажытнага гарадз╕шча, пал╕, краёчак лесу ╕ старая лесап╕льня, пабудаваная тутэйшым памешчыкам Славам╕рам Кунцэв╕чам яшчэ да Рэвалюцы╕. Налева -- чыгуначны вакзал у стыл╕ савецкага канструктыв╕зму, пабудаваны за часам╕ Пятра Машэрава, кал╕ да Овельска дацягнул╕, нарэшце, чыгуначную ветку, а трох╕ наводдаль, ун╕з па цячэнн╕ Овельк╕ -- стары здз╕чэлы парк ╕ ру╕ны панскай сядз╕бы, якая прыналежыла кал╕сьц╕ роду Кунцэв╕ча╝.

'Блок╕' пачал╕ ╝зводз╕ць на супрацьлеглым беразе Овельк╕ ужо за савецк╕м часам, як прыдатак да новазбудаванага драб╕льнага завода. 'Новы' Овельск складаецца з некальк╕х блочных квартала╝ ╕ праспекта, названага ╝ гонар, само сабой, натуральна, Лен╕на. Праспект, ро╝ны, н╕бы шампур, прац╕нае горад наскрозь ╕ ператвараецца ╝ а╝тадарогу, што прабегшы на╝сцяж поля, лесу, драб╕льнага заводу ╕ 'эл╕тнага' катэджнага пасёлка, далучаецца да хуткаснай шашы, якая абм╕нае горад па дузе, грукочучы ╕ ╝дзень ╕ ╝ночы. План╕ро╝ка ╝ Блоках давол╕ бязглуздая -- шчыльна забудаваныя кварталы мяжуюцца з пусткам╕, зарослым╕ быльн╕кам ╕ хаатычна пазаста╝ляным╕ гаражам╕-ракушкам╕. Панельныя хрушчо╝к╕ выгляд маюць сумны. Яны паспел╕ струхлець, праржавець ╕ прагн╕ць наскрозь яшчэ ╝ часы позняга сацыял╕зму, ╕ мясцовыя ╝лады штогод абяцаюць ╕х зруйнаваць ╕ замест ╕х пабудаваць сучасныя шматпавярхов╕к╕. У местачковай газеце 'Овельская пра╝да" аднойчы нават надрукавал╕ праект новых квартала╝ з жыццярадасным╕ бела-блак╕тным╕ гмахам╕, г╕пермаркетам╕, парко╝кам╕ ╕ лядовай арэнай. Праект той аж дагэтуль застаецца на паперы, Хрушчы як стаял╕, так ╕ стаяць, ╕ ╝ найбл╕жэйшае дзесяц╕годдзе на╝рад ц╕ штосьц╕ змен╕цца, прымаючы ва ╝л╕к, што Овельск╕ драб╕льны завод ужо ледзь л╕пее, лесап╕льня амаль не прынос╕ць дахода╝, а ╝ кра╕не ╕ ╝ свеце намячаецца чарговы крыз╕с.

Стары Овельск ╕ новы Овельск злучае до╝г╕ каменны мост, як╕ завецца Чортавым ╕ рэпутацыю мае няважную. Месца гэта л╕чыцца 'праклятым', ╕ г╕сторыя яго ахутана змрочным╕ паданням╕. Кажуць, н╕быта мост бы╝ пабудаваны чарцям╕ па загаду аднаго сярэднявечнага б╕скупа-╕езу╕та, як╕ спяша╝ся з Полацку ╝ Ватыкан з тайным паведамленнем, ды в╕рл╕вая Овелька несвоечасова заступ╕ла яму шлях. ╤ тады падступны ╕езу╕т закл╕ка╝ чарцей з Пекла ╕ загада╝ ╕м зладз╕ць пераправу. Нячысц╕к╕-паслугачы збудавал╕ мост за адну ноч, паспе╝шы акурат да першых пе╝ня╝. Кажуць таксама, што менав╕та на гэтым мосце слынны (дакладней, л╕хаслынны) чарнакн╕жн╕к пан Твардо╝ск╕ кал╕сьц╕ прада╝ душу Д'яблу. Арыг╕нал кантракта пам╕ж Д'яблам ╕ чарнакн╕жн╕кам, падп╕саны крывёй, захо╝ваецца ╝ местачковым краязна╝чым музе╕. Пажо╝клая ад часу паперчына выста╝лена ╝ зашклёнай в╕трыне побач з гл╕няным╕ гарлачыкам╕, лазовым╕ кошыкам╕, аскепкам╕ глазураванай кафл╕ з сядз╕бы Кунцэв╕ча╝ ╕ мамантавым б╕╝нем, як╕ адкапал╕ на правым беразе Овельк╕ падчас буда╝н╕цтва драб╕льнага завода. Пра╝да, некаторыя скептык╕ сцвярджаюць, што кантракт той - сучасная падробка, а пан Твардо╝ск╕ ╝ Овельску н╕кол╕ не бы╝ - яго ╝вогуле не ╕снавала...

Ад музейшчыка-экскурсавода можна даведацца, што дзесьц╕ стагоддзе таму з Чортава моста к╕нулася ╝ Овельку пан╕ Ядв╕ся Кунцэв╕ч (але, жонка таго самага Кунцэв╕ча, што пабудава╝ лесап╕льню) - натуральна, праз няшчаснае каханне. Паводле ╕ншых звестак, яе ╝тап╕╝ ╝ Овельцы ра╝н╕вы муж, пасля чаго прада╝ сваю лесап╕льню ╕ збег у Францыю. З таго часу панская сядз╕ба прыйшла ╝ заняпад, а парк здз╕чэ╝ ╕ зарос крап╕вой ╕ быльн╕кам. Падчас Першай Суветнай на Чортавым мосце расстралял╕ з аэраплана╝ калону бежанца╝ - дзяцей, жанчын, старых ╕ нямоглых. Ахвяры таго налёту спачываюць цяпер у братняй маг╕ле пад каменным крыжам на стромк╕м беразе Овельк╕. Пасля Рэвалюцы╕ па мосце ╝ Овельск ╝язджал╕ чырвоныя кам╕сары, падперазаныя кулямётным╕ стужкам╕, а ╝ часы Вял╕кай Айчыннай на ╕м маршыравал╕ акупацыйныя войск╕ пад сцягам╕ са свастыкай. У 'л╕х╕я дзевяностыя' на мосце сыходз╕л╕ся хлопцы з "Блока╝" ╕ "Барака╝" ╕ б╕л╕ся сценка на сценку - люта, страшна, пускаючы ╝ ход манц╕ро╝к╕ ╕ ланцуг╕ ад ровара╝. Пасля кожнай такой бойк╕ хтосьц╕ абавязкова трапля╝ у шп╕таль з праламаным чэрапам або звёрнутай ск╕в╕цай. ╤ нават цяпер, ╝ эпоху дабрабыту ╕ стаб╕льнасц╕, мост не-не дый пакажа свой д'ябальск╕ нора╝. Тутэйшыя, перш чым ступ╕ць на мост, тройчы жагнаюцца, бо ёсць павер'е, што на Чортавым мосце да чалавека можа прычап╕цца праклён. Гэта не кажучы ╝жо пра жудасныя авары╕, як╕я часам тут здараюцца. Аднойчы на мосце згарэла машына, сутыкну╝шыся з фурай, ╕ заг╕ну╝ чалавек, а в╕наватых так ╕ не знайшл╕. Але, кал╕ паразважаць, в╕навац╕ць тут няма каго. Ва ╝с╕м в╕нны Чорта╝ мост, гэта праклятае зачараванае месца -- ну ╕, магчыма, той зламысны ╕езу╕т, чыё ╕мя не захавалася ╝ н╕водным летап╕сы...