Страница 20 из 25
***
Йәмилә Сибай педагогия училищеһында уҡып йөрөгәндә мөхәббәтен тапты. Үҙенән ике курс өҫтә уҡыған Рәфҡәттең күҙ атып йөрөгәнен һиҙмәгән дә. Әхирәте төшөндөргәс кенә, аңланы. Уңайһыҙланыуынан үҙен ҡайҙа ҡуйырға белмәне. Егеттең күҙенә салынмаҫҡа тырышты. Уны күреп ҡалһа, йүнәлешен үҙгәртеп, икенсе яҡҡа киткән кеше булды. Нишләп улай иткәнен үҙе лә белмәне. Рәфҡәт оҡшай уға. Төҫ тиһәң, төҫ, буй тиһәң, буй, уңғанлыҡ, олпатлыҡ бар унда. Уҡыу отличнигы. Ярамаҫлыҡ егет түгел. Йәмилә уны күрһә, исемен ишетһә, ҡойола ла төшә. Хатта Почет таҡтаһындағы фотоһына ла ҡарай алмай. Башын баҫып, күҙен йомоп тигәндәй үтеп китә.
Рәфҡәт уның был хәлен һиҙҙе. Әммә бошонманы, шатланды ғына. «Тимәк, миңә битараф түгел. Ысын башҡорт ҡыҙҙары мөхәббәт менән осрашҡанда үҙҙәрен шулай тоторға тейеш», - тип уйланы ул. Был уның Йәмиләгә мөхәббәтен көсәйтте генә.
***
Имтихан бирергә килгәндә, училище алдында Рәфҡәтте күргәс, Йәмиләнең быуындары ҡалтырап китте. Тәне буйлап эҫелек йүгерҙе. Нишләргә лә белмәне. Әммә, үҙенең хәлен һиҙҙермәҫкә тырышып, алға атланы. Рәфҡәттең кәйефе яҡшы, шатланып, йылмайып тора.
- Йәмилә, һине тыуған көнөң менән ҡотлайым, - тине ул егеттәрсә көр тауыш менән. – Һиңә һаулыҡ, саф мөхәббәт теләйем. Бына минән һиңә бәләкәй генә бүләк. Ҡабул итеп ал.
Йәмилә юғалып ҡалды. Хатта егет һуҙған коробкалы кәнфитте ҡулына алғанын да һиҙмәй ҡалды. Ишетелер-ишетелмәҫ кенә: «Рәхмәт!», - тине лә ишеккә атланы.
Имтихан ваҡытында ла ул был хәленән сыҡмағайны. Билеттағы һорауҙарға арлы-бирле яуап бирҙе лә урынынан торҙо. Уҡытыусы аптыраны:
- Ни булды һиңә, Йәмилә? Гел бишкә уҡып килдең дә бөгөн өслөк һөйләп тораһың. Әллә бер-бер хәл булдымы? Ауырымайһыңмы? Бәлки, билдәне ҡуймай торорғалыр? Ҡабат килеп һөйләрһең.
- Юҡ, - тине ҡыҙ, - нисәгә һөйләгәнмен, шуны ҡуйығыҙ. – Миңә ундай ташлама кәрәкмәй. Иптәштәрем алдында уңайһыҙ.
Йәмиләгә бөгөнгө «өс» «биш»тән ҡәҙерлерәк. Сумкаһындағы Рәфҡәт бүләк иткән кәнфит зачеткаһындағы быға тиклем алған бөтә «биш»тәренән дә өҫтөнөрәк тойолдо уға. Эш хатта кәнфиттә лә түгел, ә мөхәббәттә, Рәфҡәттең уға мөнәсәбәтендә.
Был ҡәҙерле бүләк – кәнфиттәрҙе Йәмилә ашарға баҙнат итмәне. Һаҡланы. Әле булһа ул ҡайҙалыр ятырға тейеш.
Рәфҡәттең тыуған көнөнә үҙе лә кәнфит бүләк итте. Улар дуҫлашып киттеләр. «Беҙҙең мөхәббәтебеҙ – кәнфит кеүек татлы, тәмле», - тип һөйләрҙәр ине аҙаҡ.
Бер йылдан һуң өйләнештеләр. Был ваҡытта Рәфҡәт аҙаҡҡы курста уҡый, ә Йәмиләгә училищены тамамларға тағы ла ике йыл бар ине.
***
Ҡыҙҙарының тыуыуы йәштәр өсөн күктән төшкән оло бәхет булып ҡабул ителде. Бөтә иғтибарҙары Рәйлә лә генә. Бигерәк тә Йәмиләнең. Ул ир ҡатыны икәнен дә онотто, шикелле. Үҙен әсәй тип кенә хис итте. Академик отпуск алып, училищела уҡыуын да туҡтатып торҙо.
Рәфҡәткә тәүҙә былар бөтәһе лә оҡшаны. Ҡатыны күңеленән үҙенең артҡы планға сығарылыуына ла борсолманы. «Бала әле бәләкәй, уға көслө иғтибар кәрәк», - тип уйланы. Ләкин ваҡыттар үтһә лә, Йәмиләһенең иренә иғтибары көсәймәне.
Рәфҡәтҡә ауыр ине. Уға ҡатынының йылыһы, иғтибары етмәне. Аралар һыуына башланы. Улар балаға ике йәш тигәндә айырылдылар.
***
Йәмилә айырылышыуҙы ауыр кисерҙе. Уның өсөн был көтөлмәгән хәл булды. Күҙҙәренән йәштәр китмәне. Яҙғы ташкындай көслө мөхәббәттәренең ҡапыл ғына юҡҡа сығыу сәбәптәрен, күпме генә тырышһа ла аңлай алманы. Рәфҡәтте ғәйепләне. «Ул мине яратмаған. Яратһа, мине лә, балаһын да ташламаҫ ине», - тип уйланы. Шул уҡ ваҡытта ирен ҡайтарырға ла тырышманы.
Айырылыу ғазаптарын ҡыҙы Рәйлә еңеләйтте. Көсөн, ваҡытын, һөйөүен ҡыҙына йүнәлтте. Уны тәртипле итеп тәрбиәләргә теләне. Олоғайған көнөмдә үҙемә таяныс, терәк булыр тип өмөтләнде. Шуларға өлгәшеү өсөн педагогик белемен дә камиллаштырырға тырышты. Педучилищены тамамлағас, институтта ситтән тороп уҡый башланы. Рәйләгә яҡыныраҡ булайым тип, ул уҡыған мәктәпкә эшкә күсте.
Ҡыҙын яҡлап, коллегалары менән тиргәшкән саҡтары ла булды. Бер ваҡыт шулай ҡыҙының синыф етәксеһе Мәүсилә Бирғәле ҡыҙы уҡытыусылар бүлмәһендә икәүҙән икәү генә ултырғанда һүҙ башланы:
- Йәмилә Шығаевна, - тине ул, - Рәйлә тураһында һөйләшеп алайыҡ әле. Иптәштәре менән уның мөнәсәбәттәре хөртәйеп бара бит. Синыфташтары уны, синыфташтарын ул өнәп бөтмәй. Хатта ҡушамат та таҡҡандар уға. Беләһегеҙме нимә тип?
- Юҡ.
- «Кәнфит ҡыҙ», - тип йөрөтәләр.
- Ә нишләп улай атағандар? – Йәмилә әңгәмәсеһенә шыуыбыраҡ ултырҙы.
- Ә Һеҙ үҙегеҙ, Йәмилә Шығаевна, нисек уйлайһығыҙ? «Кәнфит ҡыҙ» ҡушаматын ғәҙәттә кемгә бирәләр?
Йәмилә бындай һорауҙы көтмәгәйне. Юғалып ҡалды. Яуап эҙләгәндәй иҙәнгә ҡарап уйланып торҙо.
- Әйтә алмайым. Ундай ҡушаматты тәүге тапҡыр ишетәм.
- Моғайын, - тип дауам итте Мәүсилә Бирғәле ҡыҙы, - сәбәп Һеҙҙәлер, Йәмилә Шығаевна. Һеҙ уны артыҡ иркәләйһегеҙ. Рәйләнән бер ни ҙә йәлләмәйһегеҙ. Иң матур кейемдәргә, зиннәтле әйберҙәргә күмәһегеҙ. Синыфта ул башҡаларҙан айырылып тора. Ҡара ҡарғалар араһындағы аҡ ҡарға кеүек. Һуңғы ваҡытта һауаланыу билдәләре лә күренә Рәйләлә. Эре тота. Былай барһа, киләсәктә тормошонда ҡыйынлыҡтар булырға мөмкин бит.
Мәүсилә Бирғәле ҡыҙы борсоулы һәм һораулы ҡарашын Йәмиләгә төбәне лә:
- Әллә башҡалар шикелле мәктәп формаһында йөрөтәйекме Рәйләне? –тине.
Синыф етәксеһенең һуңғы һүҙҙәре Йәмиләне ҡуҙғытып ебәрҙе:
- Юҡ, - тине ул ҡырҡа ғына. – Мәктәп формаһына күсеү тураһында һүҙ ҙә булырға тейеш түгел. Минең ҡыҙым башҡаларҙан айырылып тороға тейеш.
Ул тағы әллә нәмәләр өҫтәп әйтергә уйлағайны ла тыйылып ҡалды. Эстән генә мығырҙаны. «Башҡаларҙан айырылып торған кеше алға ынтылыусан була. Тормошта үҙ урынын тиҙ таба», - тине уға эске тауыш.
Йәмилә Мәүсилә Бирғәле ҡыҙының кәңәштәрен тотманы. Үҙенсә эшләне. Яңы уҡыу йылынан ҡыҙын, был синыфташтары менән уҡырға теләмәгәс, шәхси мәктәпкә күсерҙе. Үҙе лә шунда эшкә урынлашты.
***
Оҙаҡ ҡына ятҡандыр, күрәһең, Йәмиләнең тәне талсыҡты. Ул икенсе яғына әйләнеп ятты. Тимер карауат шығырҙап ҡуйҙы. Бөтә тормошона шаһит булған был карауаттың шығырҙауы уның хәтер йомғағын тағы ла тағатты.
Яңы мәктәптә Рәйлә дуҫтарҙы тиҙ тапты. Әсәһе шатланып бөтә алманы. Тик шуныһы: уҡыу түләүле булғас, бында аҡса күберәк талап ителә. Яңы мәктәптә ҡыҙ ҙа яңыса йәшәргә тырышты. «Әлфиәгә дубленка алғандар, Аэлитаға ун мең һумлыҡ телефон бүләк иткәндәр», - тип хәбәрен көндә теҙә торҙо. «Мин улар араһында меҫкен генәмен», - тип йәлләтте.
Йәмилә ҡыҙының меҫкен булыуын теләмәй. Аҡсалыраҡ эш эҙләй башланы. Тапмағас, ярты ставкаға тағы бер ергә эшкә урынлашты. Унан тыш репетитор булып ялланды. Арыны, йонсоно, әммә баланы кәм итмәне. Мәктәп стенаһындағы «Беҙҙә бөтәһе лә балалар өсөн» тигән яҙыу уны тынысландыра, дәртләндерә ине.
***
Институт алдындағы абитуриенттар исемлегендә ҡыҙының фамилияһы тәңгәлендә «икеле» билдәһе күреп, Йәмилә йығылып китә яҙҙы. Ярһып та, оялып та тирә-яғына ҡарап алды. Йәһәт кенә кешеләр араһынан сығып, скверҙағы эскәмйәгә барып ултырҙы. Ҡыҙы ла уның артынан эйәрҙе. Йәмилә өсөн был Рәфҡәте менән айырылыуҙан ҡала икенсе тетрәндергес ваҡиға ине.
- Атайың да юҡ бит, исмаһам, эргәлә, ошондай ауыр саҡта, ҡыҙым, - был һүҙҙәрҙең ауыҙынан килеп сыҡҡанын һиҙмәй ҙә ҡалды ул.
- Әсәй, әйҙә, институттың берәй уҡытыусыһы менән һөйләшеп ҡарайыҡ. Бәлки, төҙәтерҙәр «икелене», әҙерәк аҡса биргәндә…
Был һүҙҙәрҙе ишеткәс, Йәмилә аңына килгәндәй булды. Ҡыҙының күҙҙәренә ҡарап торҙо ла: «Да» – тине.
***
Рәйлә бер түгел ике институт тамамланы. Бай ғына егеткә кейәүгә сыҡты. Әле иҡтисадсы булып эшләп йөрөй. Йәмилә уның тормошонан ҡәнәғәт. Уның ҡыҙын бәхетле итеү теләге тормошҡа ашты. Ул, әле булһа, ҡыҙына бәләкәй бала итеп ҡарай. Пенсияһынан өҙөп, аҙыҡ-түлек, кейем-һалым алып биреп тора. Ейәндәрен дә онотмай.
Тик ҡыҙының үҙенә һалҡынлығын ғына һиҙмәй. Һиҙһә лә һиҙмәмешкә һалыша. Ҡыҙынан йомош һорап йомошлағаны юҡ. Хатта килһәң, сәй эсерергә лә ашҡынып тормай. Бына әле барғанында ла шулай булды. Һыуһап барып кергәйне. Ҡыҙы сәй ҡуйырға уйламаны ла. Телевизор ҡарап ултырыуын дауам итте. Йәмилә кухняға һыу эсәм тип кергәндә өҫтәлдә ятҡан кәнфиттәрҙе күреп, биш-алтыһын сумкаһына һалып алғайны. Алмаҫ та ине, үҙен тыя алманы: күҙе ҡыҙҙы... Тап шундай кәнфиттәрҙе ул ҡыҙына бәләкәй сағында ашата торғайны. Арлы-бирле иткәнсе Рәйлә кәнфиттәрҙе һиҙҙермәй генә сумкаһынан кире алған. Шул кәнфиттәрҙе эҙләне Йәмилә бая йүгереп йөрөп. Эштең нимәлә икәнен аңлағас, койкаға ауып, бөтә тормош юлын баһалап ятты. «Ғәйеп миндә», - был һүҙҙәрҙе ул, башҡалар ишетеп ҡалмаһын тигәндәй, шым ғына әйтте.