Страница 17 из 63
Мы зноў зьехалi ў далiну, на раўнейшае, машыны прыбавiлi хуткасьцi. Я ўсё сядзеў на крыле, трымаючыся за абрашотку фары. I раптам мы ўбачылi немцаў. Немалая калёна iхнай пяхоты маршавала акрай дарогi, зважлiва прапускаючы нашыя аўтамабiлi, - змораныя, схуднелыя, аброслыя шчэцьцю твары, - бязладны, прытомлены строй. Усе абвешаныя шынялямi, коўдрамi, тарбiнамi з паходным майном, але бяз зброi. Ужо раззброiлiся. Нiбы палонныя. Цi падрыхтавалiся ў палон. Афiцэраў было мала вiдаць - дзе-нiдзе збоч калёны тупаў абыякавы да ўсяго лейтэнант цi обэр-лейтэнант з адной-дзьвюма бубкамi на кароткiх пагонах. Нашыя салдаты з машынаў свавольна крычалi iм "Гiтлер капут!", яўна выказваючы тым i радасьць, i зьдзек, i зласьлiвасьць. Немцы амаль не адказвалi, толькi засьцярожлiва пазiралi на сваiх учарашнiх ворагаў i тупалi сабе далей. Тады салдаты, па-дурному жартуючы, пачалi крычаць звыклае для немцаў "Хайль Гiтлер!", ускiдваючы ўгору руку. I некаторыя зь немцаў стрымана адказвалi сваё "хайль", няўпэўнена рухаючы ўгору рукой. Як на запясьцях некаторых вiдаць быў раменьчык ад гадзiньнiка, нашыя стукалi зьверху ў кабiну "Стой!", шафёр прыпыняў машыну, нехта саскокваў на дарогу i кiдаўся ў нямецкi наўтоп. Неўзабаве зьяўляўся адтуль з гадзiньнiкам, а то й двума ў руках, ужо на хаду чапляўся за борт "студэбэкера". Камандзiры сёньня зрабiлiся надзiва добрыя i глядзелi на тое паблажлiва, некаторыя й самi выскоквалi з кабiнаў. Мой маёр-прапагандыст таксама разы два вылазiў на дарогу. Аднаго разу, вярнуўшыся, кiнуў на сядзеньне новы, сталёвага колеру афiцэрскi плашч, а ў другi, мабыць, таксама разжыўся гадзiньнiкам. Увогуле мне рабiлася сумна...
Так мы даехалi да чарговага гарадка i спынiлiся на яго ўскраiне. Далей было не прабiцца, ды, мусiць, ужо й не было патрэбы куды прабiвацца. Усе вулiцы, цэнтар i навакольле былi поўныя войска: пяхоты, артылерыi, некалькi 76-мм самаходак, грузавiкоў, "вiлiсаў" i "доджаў" начальства. Начальства дзе на машынах, а дзе пехатой упарта прабiвалася наперад, на бераг ракi, дзе раней за нас зьявiлiся амэрыканцы. На чорным шыкоўным "хорху", усё сыгналячы, каб саступiлi дарогу, хутка праехаў знаёмы ўсьмешысты маёр, брыгадны "сьмершавец". Цяпер ён, аднак, не ўсьмiхаўся, выглядаў аж надта заклапочаны за ветраным шклом аўтамабiля, - мабыць, спазьняўся на сустрэчу. Цi яшчэ куды. На мяне ён i не зiрнуў нават, i я падумаў: хоць бы так i не заўважаў нiколi.
Нашая калёна трохi пастаяла на ўезьдзе ў гарадок, а затым нехта з начальства павярнуў яе ў бакавы завулак. Неўзабаве мы апынулiся на гарадзкой ускраiне, ля шырокай надрэчнай лугавiны. Не пасьпелi выраўняць у якi-небудзь парадак аўтамабiлi з гарматамi, як нас апанавалi вясёлыя людзi ў нябачанай, спартыўнага крою форме, грубых грувасткiх гамашах, яшчэ болей грувасткiх касках з чахламi. То былi амэрыканцы. Яны адразу кiдалiся ў абдымкi зь першым, хто iм трапляўся насустрач - салдат цi афiцэр, гучна ляскалi па плячах, штось ва ўсё горла крычалi на незразумелай мове. Нешта разумеў па-ангельску толькi мой пасажыр-маёр, i яны пасьля першых ягоных словаў з радасным крыкам пачалi кiдаць яго ўгору, бы найвялiкшага савецкага героя. Нашыя салдаты сьпярша неяк нясьмела паддавалiся iх весялосьцi, пасьля пачалi сьмялей i ахвотней, гучна здароўкалiся i таксама па-свойму крычалi, бы да глухiх. Некаторыя з гасьцей ужо паўзлазiлi на нашыя машыны, аднекуль зьявiлiся бутэлькi ды салдацкiя пляшкi, ужо налiвалi ў кварты, а то i жлукцiлi па чарзе з бутэлек. Лугавiна ўмомант ператварылася ў гаманкi бязладны кiрмаш, замест вазоў застаўлены вялiзнымi "студэбэкерамi" з гарматамi на прычэпе. Нiхто не камандаваў, не iмкнуўся навесьцi парадак. Тут былi толькi малодшыя афiцэры, камбаты i ўзводныя, старэйшыя камандзiры кудысь пазьнiкалi, мабыць, туды, дзе быў мост цераз раку i дзе цяпер адбывалася галоўная сустрэча.
Але нам i тут хапала радасьцi. Некалькi амэрыканцаў, здаецца, ужо на добрым падпiтку, апынулiся перад маёй машынай i ўжо весела гарланiлi, двое абдымалiся з тэлефанiстам Мухам. Аказваецца, гэтыя разумелi па-польску, таксама, як i Муха, што трапiў у полк з польскай армii. I ўжо там чутна было, як гучала "Бардзо прошэ", "Пан капрал", "германско быдло". Убачыўшы мяне, Муха радасна растлумачыў:
- Таварыш лейтэнант, во дзiва! Землякi! Iхныя бацькi з-пад Познанi. Во ромам частуюць...
Адзiн з тых землякоў - расхрыстаны, плячысты вярзiла ўжо соваў мне вялiзную бутэльку, у якой яшчэ штось плёскалася, а Муха падахвочваў: "За пабеду, лейтэнант!" I я выпiў - без вялiкай ахвоты некалькi глыткоў цёплага сьмярдзючага пойла. Пасьля мяне спаважна выпiў сяржант Мядзьведзеў. Затым аднекуль зьявiлася алюмiневая пляшка, жвава пайшла па руках. Муха раздаваў невядома дзе ўзятыя цьвёрдыя кавалкi шакаляду - на закусь. Мы яшчэ выпiлi, i ля мяне апынуўся здаравенны белазубы негр, увесь у хакi, пачаў бесцырымонна мацаць на грудзях маю "чырвоную зорку".
- Прэзэнт, сэр офiцыр? Эс, прэзэнт? Эс?
Я не разумеў, што значыць - прэзэнт? Цi ня хоча ён атрымаць у падарунак мой ордэн? Сапраўды, мабыць так. У адплату ён ужо скiнуў з рукi мэталiчны бранзалет гадзiньнiка i соваў мне. Як было ад яго адчапiцца? Iншыя, аднак, не адчаплялiся, скрозь адбываўся п'яны абмен сувэнiраў - гадзiньнiкаў, зорак зь пiлотак, дзягаў i нават пiсталетаў. Гляджу, мой цiхi Кананок ужо прыцэльваецца кудысь у кузаве з ладнай амэрыканскай вiнтоўкi, выменяў цi што? Не наваяваўся хлопец. Побач сядзiць на борце i паблажлiва ўхмыляецца расхрыстаны амэрыканец.
- Ну, яшчэ трохi прымем за пабеду, - трохi разьвязна соваў мне пляшку Мядзьведзеў.
- Давай!
Чорт яе бяры, сапраўды перамога. Найвялiкшая перамога ў найвялiкшай вайне. Давай, Мядзьведзь, будзем пiць. За тых, хто нiколi ня вып'е.
I я выпiў, цi ня першы раз са сваiм падначаленым, камандзiрам гарматы. Увогуле тое не было ў нас прынята - пiць з падначаленымi. Калi й пiлi, дык болей з роўнымi сабе: узводныя - з узводнымi, камбаты - з камбатамi. Але тут такая падзея - канец вайны. А мы зь Мядзьведзевым болей за чатыры месяцы кожны дзень i кожную ноч разам. У адным акопчыку i ля адной гарматы. А з адной пляшкi выпiваць не даводзiлася.
- Усё ж маглi ў адной яме ляжаць, - сказаў Мядзьведзеў, боўтаючы паднятую пляшку i быццам не адважваючыся дапiць.
- Пад Шаманторнiяй?
- Пад Шаманторнiяй гэтай. Там я ўжо не спадзяваўся. Нявыкрутка поўная.
Так, ён казаў праўду, на Шаманторнiю я не забыўся. У час веснавога прарыву нямецкiх танкаў нашую гармату адрэзалi ад сваiх, мы суткi праседзелi ў кукурузе, ужо не спадзеючыся выбрацца жывымi. Наперадзе на вышынi былi немцы, ззаду на дарозе нямецкiя танкi, наш цягач "студэбэкер" згарэў яшчэ ранкам ля пераправы. I мы апанурылiся. Тады Мядзьведзеў кажа: трэба, як пацямнее, паслаць каго ў пяхоту, каб далi чалавек пяць, i тады б мы паспрабавалi выкацiць гармату. Так i зрабiлi. Паслалi Сьцяпанава, той прабраўся мiж нямецкiх танкаў i прывёў чатырох зь пяхоты; пад ранак у тумане мы неяк выкацiлi з кукурузы нашую гармату i прабралiся да сваiх. Нават нiкога ня страцiлi. Але натрывалiся - дай Бог! Уранку па той кукурузе ўжо гойсалi нямецкiя грэнадзёры.
Якраз да нашае вясёлае купкi далучыўся i Сьцяпанаў - дужы, немалады ўжо малодшы сяржант з ордэнам Славы на зашмальцаванай гiмнасьцёрцы - гэта за той яго ня надта звычайны подзьвiг. Зьлез з машыны Кананок. На гэтым кiрмашы гарэзнае весялосьцi ён выглядаў нейкiм найменш радасным, заўсёдная яго ўсьмешка сёньня сышла з курносага твару, i я разумеў, чаму. Скончылася вайна, а ў хлопца нiводнага мэдаля, што, пэўна, яго засмучала. Казалi: не заслужыў. Праваяваў зiму побач з усiмi, як i ўсе, трываў пад агнём, але во - не заслужыў. Бо малады i сьцiплы. Хаця галоўнае - заслужыў жыцьцё, цi гэта не найбольшая ўзнагарода для кожнага салдата?
Наўкола гуў, гаманiў, мiтусiўся салдацкi наўтоп. Салдаты нашай ды iншых батарэяў палка перамяшалiся з амэрыканскiмi, якiх прымалi сапраўды як братоў, - гаманiлi, абдымалiся i пiлi разам зь iмi. Але i мiж сабой у нашых бруiла нiколi дагэтуль ня чутая радасьць. Дзесьцi зводдаль ужо гарланiлi "Кацюшу", а блiжэй узьнiкала новая песьня, якую пачынаў прыгожы барытон батарэйнага запявалы: