Арэна

А сiлавое поле даходзiла да скалы. Усё дарэмна. I вады няма. Нiчога.

Ён выпаўз з ямы i лёг на пясок, задыхаючыся. Потым ён падняў галаву, каб паглядзець, што робiць Прышэлец. Павiнен жа ён нешта рабiць.

Так i ёсць. Ён штосьцi майстраваў з галiнак кустоўя, звязваючы iх тонкiмi вусiкамi. Дзiўнае збудаванне вышынёй футы чатыры i амаль квадратнае. Каб разгледзець яго лепш, Карсан узлез на кучу пяску, якую ён выкапаў. Ззаду з машыны тырчалi два доўгiя рычагi, адзiн з iх заканчваўся паглыбленнем накшталт кубка. "Падобнае на нейкую катапульту", - падумаў Карсан.

I праўда - Прышэлец паклаў у кубак важкi камень, адным шчупальцам парухаў угору-ўнiз другi рычаг, потым крыху павярнуў машыну, нiбы цэлячыся, а потым рычаг з каменем iрвануўся ўгору i ўперад.

Камень праляцеў за некалькi метраў над галавой Карсана, так далёка, што ён нават не стаў нагiнацца, але ён прыкiнуў, на якую адлегласць паляцеў камень, i аж свiснуў. Ён не мог бы кiнуць камень такой вагi далей, чым на палову гэтай адлегласцi. I калi нават ён адступiць да задняй сцяны сваiх уладанняў, гэтая машына дастане да яго, калi Прышэлец прысуне яго да самага бар'ера. Над iм праляцеў яшчэ камень - ужо блiжэй. "Гэта можа быць небяспечна", - вырашыў ён. Трэба нешта рабiць.

Рухаючыся ўздоўж бар'ера, каб катапульта не магла ўзяць яго ў вiлку, ён запусцiў у яе дзясяткам камянёў. Але ён убачыў, што з гэтага не будзе нiякага толку. Так далёка ён мог кiдаць толькi невялiкiя камянi. I калi яны траплялi ў машыну, яны адскоквалi ад яе, не зрабiўшы нiякай шкоды. А Прышэлец на такой адлегласцi лёгка ўхiляўся ад тых камянёў, якiя падалi каля яго.

Акрамя таго, у яго моцна стамiлася рука. Ад знямогi ў яго балела ўсё цела. Калi б толькi ён мог крыху адпачыць i не ўхiляцца кожныя трыццаць секунд ад снарадаў катапульты...

Ён, хiстаючыся, адышоў да задняй сцяны. Але i гэта яго не ратавала. Камянi даляталi i туды, толькi радзей, як быццам даводзiлася даўжэй заводзiць механiзм катапульты.

Ён зноў зморана пацягнуўся да бар'ера. Некалькi разоў ён падаў i з цяжкасцю падымаўся на ногi. Ён ведаў, што яго сiлы канчаюцца. I ўсё-такi ён не мог спынiцца, пакуль не выведзе са строю гэту катапульту. Варта яму задрамаць, i болей ён не прачнецца.

Першы проблiск iдэi з'явiўся ў яго пасля чарговага стрэлу катапульты. Яе снарад трапiў у адну з кучак камянёў, якiя ён назбiраў ля бар'ера, i ад удару выскачыла iскра.

Iскра. Агонь. Першабытныя людзi здабывалi агонь, высякаючы iскры. А калi выкарыстаць гэтыя сухiя крохкiя кусты як палiва...

На шчасце, адзiн такi куст аказаўся якраз каля яго. Ён зламаў яго, паднёс да кучы камянёў, а потым узяўся цярплiва стукаць каменем аб камень, пакуль адна iскра не папала на драўнiну, падобную на трут. Дрэва занялося так хутка, што полымя абпалiла яму бровы, i ператварылася ў попел за некалькi секунд.

Але цяпер ён ужо ведаў, што рабiць, i праз некалькi хвiлiн пад аховай горкi пяску, якi ён выкапаў з ямы, гарэла маленькае вогнiшча. На распалку ён узяў мяккiя галiнкi, а агонь можна было падтрымлiваць голлем другога куста, якое таксама гарэла, але марудней.

Моцныя вусiкi, падобныя да дроту, амаль не гарэлi - з iх дапамогай было лёгка рабiць запальныя снарады. Пучкi галля з маленькiм каменем усярэдзiне для вагi, абвязаныя вусiкамi з пятлёй, каб мацней замахнуцца.

Ён назапасiў паўтузiна такiх снарадаў, потым запалiў i кiнуў першы. Ён не трапiў у цэль, i Прышэлец паспешлiва пачаў адступаць, цягнучы за сабою катапульту. Але ў Карсана было гатова яшчэ некалькi снарадаў, i ён кiнуў iх адзiн за адным. Чацвёрты засеў у машыне, i гэтага было дастаткова. Прышэлец дарэмна спрабаваў патушыць полымя, якое распаўзалася, закiдваючы яго пяском, кiпцюрыстыя шчупальцы не маглi захапiць яго памногу. Катапульта згарэла.

Прышэлец адкацiўся на бяспечную адлегласць ад агню i зноў засяродзiў сваю ўвагу на Карсане. Зноў Карсан адчуў хвалю нянавiсцi i млосцi. Але ўжо слабей: цi сам Прышэлец аслабеў, цi Карсан ужо навучыўся баранiцца ад такога нападу.

Ён паказаў Прышэльцу нос i адагнаў яго каменнем на значную адлегласць. Прышэлец адкацiўся да задняй сцяны сваёй паловы i зноў пачаў збiраць голле. Напэўна, ён збiраўся зрабiць яшчэ адну катапульту.

Карсан соты раз праверыў, цi дзейнiчае яшчэ бар'ер, i раптам выявiў, што сядзiць ля самага бар'ера на пяску, занадта аслабеўшы, каб устаць. Параненую нагу тузала ўсё мацней, i смага мучыла яго яшчэ болей. Але ўсё гэта адступала на другi план перад поўнай знямогай.

I гарачынёй.

Вось гэта, напэўна, i ёсць пекла, падумаў ён. Пекла, у якое верылi ў старажытнасцi. Ён з усяе сiлы стараўся не заснуць, хоць i не бачыў у гэтым асаблiвага сэнсу: усё роўна ён нiчога не можа зрабiць, пакуль бар'ер застаецца непраходным i Прышэлец трымаецца далёка ля задняй сцяны.

Але ж павiнен быць якi-небудзь спосаб! Ён паспрабаваў прыпомнiць, што ён чытаў у кнiгах па археалогii пра тое, як ваявалi калiсьцi, да з'яўлення металу i пластыкаў. Першай зброяй быў як быццам камень для кiдання. Ну, гэта ў яго ўжо было. Адзiным удасканаленнем гэтай зброi была катапульта, накшталт той, якую змайстраваў Прышэлец. Але Карсан нiколi не зможа такой зрабiць: кусты маглi даць толькi малюсенькiя галiнкi, даўжынёй не болей як фут. Ён, вядома, мог бы прыдумаць што-небудзь i з iх, ды на гэта спатрэбiлася б некалькi дзён, а ў яго ўжо мала сiлы.

Некалькi дзён? Але ж Прышэлец яе збудаваў. Няўжо прайшло некалькi дзён? Але тут ён успомнiў, што ў Прышэльца шмат шчупальцаў i што ён, несумненна, можа працаваць хутчэй.

Акрамя таго, катапульта не вырашае зыходу барацьбы. Трэба прыдумаць што-небудзь лепшае.

Лук i стрэлы? Не! Ён неяк спрабаваў страляць з лука i ведаў, што ў яго нiчога не выйдзе. Нават з сучасным спартовым сталёвым лукам дакладнага бою. А з прымiтыўнага спартовага лука, якi ён мог бы змайстраваць тут, ён наўрад цi зможа страляць далей, чым кiдае камянi, i напэўна ўжо не так трапна.

Кап'ё? Гэта ён можа зрабiць. Яго будзе нязручна кiдаць, але яно можа спатрэбiцца ў рукапашнай - калi справа дойдзе да рукапашнай.

I потым гэта дасць яму хоць нейкi занятак. Адцягне яго ад вар'яцкiх думак, якiя ўжо лезуць у галаву. Ён ужо час ад часу мусiў рабiць намаганне, каб успомнiць, навошта ён тут, навошта яму трэба забiць Прышэльца.

На шчасце, ён ляжаў паблiзу ад адной з нарыхтаваных кучак камення. Ён перабраў iх, пакуль не знайшоў адзiн асколак, якi формай нагадваў наканечнiк кап'я. Другiм, маленькiм, каменем ён пачаў абчэсваць яго, стараючыся надаць яму такую форму, каб ён, уткнуўшыся ў цела, не мог выйсцi назад.

Што-небудзь накшталт гарпуна? У гэтым нешта ёсць, падумаў ён. Для гэтай вар'яцкай бойкi гарпун лепей, чым кап'ё. Калi б прабiць iм Прышэльца i калi да гарпуна будзе прывязана вяроўка, ён зможа прыцягнуць Прышэльца да бар'ера - i тады нават калi яго рукi не змогуць пранiкнуць на той бок, гэта зробiць каменнае лязо нажа.

Дрэўка было цяжэй зрабiць, чым наканечнiк. Але раскалоўшы ўздоўж i злучыўшы сама тоўстыя ствалы чатырох кустоў i абвязаўшы сучляненнi тонкiмi, але моцнымi вусiкамi, ён зрабiў трывалае дрэўка футы на чатыры даўжынёй i да канца яго прывязаў каменны наканечнiк. Выйшла нязграбна, але надзейна.

Цяпер вяроўка. З тонкiх, моцных вусiкаў ён сплёў вяроўку футаў на дваццаць даўжынёй. Вяроўка была лёгкая i здавалася слабой. Але ён ведаў, што яна лёгка вытрымае яго вагу. Адзiн канец яе ён прывязаў да дрэўца гарпуна, а другi абвязаў вакол правага запясця. Цяпер, кiнуўшы гарпун праз бар'ер, ён ва ўсякiм разе зможа выцягнуць яго назад, калi прамахнецца.

Калi ён зацягнуў апошнi вузел i не ведаў, што рабiць далей, ён адчуў, што гарачыня, стома, боль у назе i страшная смага сталi раптам у сто разоў мацнейшыя.

Ён паспрабаваў устаць, каб паглядзець, што робiць Прышэлец, i ўбачыў, што не можа падняцца на ногi. З трэцяй спробы ён ухiтрыўся ўстаць на карачкi i зноў упаў на пясок.

"Трэба паспаць, - падумаў ён. - Калi зараз дойдзе да схваткi, я нiчога не змагу зрабiць. Ён мог бы цяпер падысцi i забiць мяне, калi б ён ведаў. Трэба крыху адпачыць".