Страница 4 из 14
Палатунак ня па зубах
Пра вайну 1812 года распавядалi ў Кавалеўшчыне. Холад. Голад. Маладзiца зь дзецьмi сядзiць у нейкае яме. Прыходзiць галодны француз, жэстамi даводзiць, што хоча есьцi. У маладзiцы ў глiнянай мiсе камянькi, падае французу. Ашалела зiрнуўшы на гэтакi ня па ягоных зубах палатунак, француз, як любяць пiсаць нашыя эпапеiсты, падаўся ў бок лесу.
Дзякуй
У Кублiчах у ваднаго жыда сын ускочыў на каня й хацеў праскочыць празь мяжу. Яна йшла побач з мястэчкам. Памежнiкi схапiлi ўтрапёнца. Прыбег бацька й пачаў шчыра:
- I дзякуй вам, таварышочкi, што затрымалi майго баламута. Ён жа, дурань, мог, ня давядзi Бог, у Польшчы апынуцца.
Што рабiў дзед
Старэйшае пакаленьне вушацкiх i недаўмевала, i бакi ад сьмеху надрывала, калi па радыё перадавалi Купалаву "Паўлiнку".
З радыё чулася:
Дзед боб малацiў,
Баба падсявала.
А кожны слухач сам сабе працягваў:
Дзед у бабы папрасiў,
Баба ня давала.
Цi яшчэ:
Баба сеяла расаду.
Адзiн радок сьпяваў актор, а слухач зноў-такi дапяваў:
Дзед прыладзiўся к ёй ззаду.
Баба топнула нагой
Дзед з рассаднiчку далой.
Янка Купала фальклор ведаў. Ведаў, дзе кропку паставiць.
Вушацкi вугал
Цесьляры атрымалi заданьне ад райкома зрубiць iзруб пад установу ня як яны рубiлi спрадвеку "ў пальчыкi", а ў так званы нямецкi вугал (па-народнаму гэта завецца "ластаўчын хвост"). Каб доўга ня мудрыць i ня мучацца, зрубiлi яны iзруб "у пальчыкi", абрэзалi пiлой i дошкамi абабiлi. I выйшаў вушацкi вугал.
Пойдзем
Павяла маладзiца карову да быка. А бык нягеглы. Коўзаецца па беднай жывацiнцы ды валiцца. Глядзела-глядзела гаспадыня дый кажа:
- Пойдзем, мая кароўка, тут ня глэбля, а адно ўбейства.
Кароткi дыялог
Павезьлi ў сваты картавага. I наказалi, каб маўчаў, пакуль сваты сватаць будуць маладую. Але ня ведалi нiчога пра маладую. Сядзяць абоя, маўчаць, сваты салаўямi залiваюцца. Малады бярэ нож i пачынае скрэбсьцi падавы хлеб, на лiстах кляновых сьпечаны. Маладая ня вытрывала й пытаецца:
- Чаго ты наш х'еб ск'ябеш, што яму - сьвяйбiць?
- А што я - казёй, каб зь iстам есьцi?
Дагаварылiся!
I за скрып
Прынёс малады кавалер да шаўца шыць боты. Дамовiлiся пра цану. Нейкiя два рублi. Заказчык было пайшоў, але вярнуўся й папрасiў, каб боты былi абавязкова са скрыпам. Шавец згадзiўся, толькi дадаў:
- А за скрып яшчэ рубель.
Сакрэт скрыпу проста раскрываўся: пад падэшву клалася сухая бяроста. Скрыпела як са злосьцi.
Мала
Пасьля вайны часта рабiлiся рэформы. Перад кожнаю, каб пазбавiцца ад заўтра ўжо зьбясцэненых грошай, штурмам, як рэйхстаг, бралi ўнiвермаг. Падчыстую падмяталi ўсё з палiцаў. Дык у чарговы штурм маладзiца з нядалёкае вёскi позна ўскочыла ва ўнiвермаг. Схапiла два хамуты, надзела на шыю, так i выбегла. Як быццам мала было хамута калгаснага прыгону й хатняга клопату.
Анi тромбалi-бом
Бацюшка гуляў з ксяндзом у карты. Прысягнуў сабе, калi выйграе, будзе служыць абедню, калi прайграе - ня будзе. Прайграў. I пад самую ранiцу йдучы дамоў, разбудзiў званара й наказаў:
- А заўтра, Iван, анi тромбалi-бом, анi дзын-дзалi-дзын, анi за вяровачку.
Тром блiн папалам
Вушацкiм чулася, як звоняць званы ў розных храмах.
У царкве:
Блiны, блiны, клёцкi...
Блiны, блiны, клёцкi...
У касьцёле:
Тром блiн папалам...
Тром блiн папалам.
Галодны жывот чуў сыцiва.
Шчыры фальклор
Звычайна фалькларысты самi, наколькi хапала фантазii дый уменьня кiлзаць рыфму, славiлi калгаснае жыцьцё, старанную працу, дзiва дзiўнае, калектыўнае. А мне запомнiлася чатырохрадкоўе, так бы мовiць, вушацкая дайна, дзе паказаны адносiны калгасьнiка да ўсяго калгаснага:
А ў брыгадзе нумар тры
Згнiла бульба на гары,
Старшыня адно гаворыць:
- Ня бяры да галавы.
Гэта звычайна, калi чалавек марна каму грозiцца, кажуць: зробiць яму гразь на гары.
Уважылi
Пад час акупацыi да подпiсу пад партрэтам Гiтлера "вызвалiцель" нехта дадаў "ад мяса, ад малака, ад усяго добрага".
Пасьля вайны ў чахлым вушацкiм скверыку гiпсаваму Ленiну, каб ня азяб, надзелi фуфайку й у працягнутую руку паклалi некалькi мёрзлых бульбiн.
Правадыра ўважылi!
Запомнiла
Лiсiца, шукаючы спажывы, ушчамiлася ў карчэўе. Ня магла галаву выцягнуць. Заяц прыладзiўся дый зрабiў усё, што трэба. Назаўтра бяжыць лiсiца на шарэньнiку, добра ня разгледзеўшы ўчарашняга палюбоўнiка (вушацкiя на хахаля казалi сюбар), вясёла вiтае:
- Здароў, бобра!
- Бобра ня бобра, але вылюб добра!
Тады й надзенеш
Старшыня сельсавету, як i належыла на такой пасадзе, пiў бяз пальцаў. (Звычайна, калi цяля адсаджваюць ад каровы, на першых часiнах у пойла кладуць пальцы, i паёнiк прывыкае пiць.) Жонка абнасiлася. Запрасiлi на нейкiя гулi. Жонка й лямянтуе, што няма чаго надзець.
- А ты надзень сукенку ў гарошак.
- А дзе яна? Няма.
- Як будзе, тады й надзенеш.
I сам дзiўлюся
Прахапiўся сярод ночы гаспадар, i нешта павяло яго ў клець. А там злодзя. Гаспадар за няпрошанага госьця, аж гэта - кум. Дзiва, дый годзе: i кум i злодзя. А тут яшчэ начны госьць дадае:
- Дзiвiся, кумок, i сам дзiўлюся: клаўся на печы, а прачхнуўся ў кумавай клецi...
Добра яшчэ, што хоць ня каля кумы прачхнуўся!
Ды спаць
Цыган прыйшоў наймацца касiць сена да гаспадара. У цане сышлiся. Тады цыган кажа, што трэба пасьнедаць. Прынесла гаспадыня сьнеданьне. Пасьнедаў ды зноў сядзiць.
- Чаму касiць ня йдзеш? - пытаецца гаспадар.
- А давай, бацька, я заадно й паабедаю.
Паабедаў. Сядзiць. На запытаньне прапанаваў:
- А давай, бацька, я й павячэраю. Тады цэлы дзень касiць буду.
Калi зьеў i вячэру, вясёла заявiў:
- А павячэраўшы - ды спаць!
Шчодры
Пан даў бабцы грош. I, як толькi сустрэне дзе старую, пытаецца:
- Бабка, я табе далэм грош?
- Дзякую, паночку, даў.
Адказвала, адказвала бабка на адное й тое ж пытаньне пана, ды ўсё ж ня вытрымала. Падала няшчасны грош шчодраму пану, прыгаворваючы:
- Забiрай назад. Я такую ласку i ў жыда знайду.
Што паслаў
Маладзiца ўзяла маленькага сынка з сабою ў лазню. Памыла, прыхаiла. Апранаюцца ў прымыльнiку. Сынок, угледзеўшы ў мацi нешта не такое як у бацькi, спытаўся:
- Што гэта ў цябе?
- Што Бог паслаў, - у сьмяху адказала маладзiца.
Дома зьбiраюцца на вячэру. Гаспадар пытаецца:
- Што вячэраць будзем?
- Што Бог паслаў, - традыцыйна кажа гаспадыня.
Сынок, пачуўшы матчыны словы, запярэчыў:
- Хай тое чорт есьць, што Бог паслаў!
Мазюка
Мой апошнi крэўнiк па бацькавай лiнii Пятрок як ня ўсё жыцьцё праезьдзiў спачатку як шафёр, а потым як газавiк (вялi газапровад па тэрыторыi былога Саюза, яшчэ тады нярушнага) сьвет з прысьветкам. Мова ў яго, натуральна, як у Дземянцея, з ухiлам да расейскае. Але што ў маленстве чуе чалавек, адгукнецца празь дзесяткi гадоў. Капалi недзе на Пскоўшчыне чарвей, на рыбу йдучы. Пятрок бярэ аднаго й кажа "мазюка". Рабочыя ня зразумелi, што такое мазюка. Тады Пятрок выхiтрыўся й сказаў: па-беларуску чарвяк - мазюка. У нас малому, у якога выскокваў стручок са штонiкаў, казалi, каб схаваў мазюку.
Жаласьнiк
Адносна выхаваньня жонкi ў народзе былi рэкамендацыi, якiя розьнiлiся ад шэксьпiраўскiх. Хоць бы такiя: "Бабу бi молатам, зробiш золатам. Бi жонку, як шубу, а любi, як душу". Адзiн вушацкi жаласьнiк, адчуваючы прылiў гневу праведнага, крычаў нецярплiва:
- Дунька, надзявай шубу - бiць буду!
А некаторыя вушацкiя жанкi былi перакананыя: калi ня б'ець, значыць ня любiць...
Руплiвы
На размазьняватага чалавека ў нас ёсьць цягучае слова, якое расьцягвае гукi, нiбыта мярлiна ногi валачэ: нявывалака. Была й такая прасьмiшка:
- Пакуль бацька змалацiў, сын - жох - i, абуўся, пакуль бацька з току прыйшоў, памыўся, а сын - жох - i пад'еў!