Страница 45 из 104
- На станкабудаўнiчы? - здзiвiўся Тарасаў i глянуў на Лукашэнку. Той нарэшце адарваўся ад сваiх формул.
- Да нас? Цiкава. - Аднак дырэктар зусiм не выказваў гэтым "цiкава" здзiўлення. Не. У яго быў свой погляд на моладзь: пасталеюць - паразумнеюць. Але затое ажно падскочыў уважлiвы Грыбок.
- Яшчэ як цiкава! Проста з турмы, без перасадкi, - у брыгаду камунiстычнай працы. Куды там глядзiць Клецень? Вы бачыце, Сяргей Сяргеевiч, што робiцца!
Шыковiч адчуў, што спiну яго, павернутую да акна, абадзьмуў халодны вятрыска, непрыемны, калючы.
"Няўжо яны супраць, каб Славiк быў у брыгадзе?"
Больш, чым пры любой другой акалiчнасцi дагэтуль, спалохаўся за сына. I разгубiўся. Як даказаць, што нельга выганяць хлопца з брыгады, куды ён пайшоў з радасцю. Што гэта не толькi жорстка i несправядлiва... Зноў - каторы раз ужо! - уявiлася жывое чалавечае сэрца. А слоў, важкiх, пераканаўчых, каб абаранiць сына, не было. Кiрыла пакутлiва шукаў iх.
Яму сказалi раз i другi: "Сядайце". Кiрыла дайшоў да сэнсу слова толькi тады, калi перад iм падняўся Гукан. Гаварыў старшыня роўна, не павышаючы i не панiжаючы голасу, нацiскi рабiў стукам алоўка аб стол, паўзамi. Атрымлiвалася важка, пераканаўча, салiдна.
Шыковiч, думкi якога насiлiся ад аднаго полюса да другога, успомнiў, што Кушнер, намеснiк старшынi гарвыканкома, камiчна перадае Гуканаву манеру выступаць, i не стрымаў усмешкi.
- ...Вы думаеце, калi працуеце вы, жонка, дык гэтага даволi? Не, Кiрыла Васiльевiч. У нас працуюць усе. Дармаедаў у нас адзiнкi. Але акрамя працы ёсць яшчэ маральныя прынцыпы, грамадскiя паводзiны чалавека... I яны часта з'яўляюцца рашаючымi ў выхаваннi дзяцей. Гляньце на сябе! Уважлiва гляньце на свае паводзiны! Вы аналiзуеце другiх - прааналiзуйце сябе. Вы здзiўляецеся, чаму ваш сын вырас такi? А я не здзiўляюся. Быццё вызначае свядомасць. Дабрабыт нашага народа расце. I я не супраць таго, што вы купiлi машыну. Трэба вам машына. Але на ёй ездзiць ваш сын.
- Я забаранiў яму.
- Ездзiў. Машына, лiшнiя грошы, кампанiя... Дзяўчаткi, выпiўкi... А ў бацькоў тым часам другiя клопаты. Машыны iм мала - трэба дача. Абуджаюцца дробна-ўласнiцкiя тэндэнцыi.
Шыковiч слухаў надзiва спакойна. Разумеў: Гукан "задае тон". Кiрыла ненавiдзеў гэты тэрмiн - "задаць тон", народжаны ў часы культу. Але ў такой сiтуацыi, вiдаць, iнакш нельга. Трэба пагаварыць з бацькамi такiх сынкоў з усёй суровасцю! Што ж, няхай сабе валяць на яго, што хочуць, - усё стрывае, абы толькi пакiнулi Славiка ў брыгадзе.
Тарасаў таксама не любiў "задавання тону". Ён, кiраўнiк новага тыпу, умеў i думаць i вырашаць па-новаму. Але i ён упачатку прыняў выступленне Гукана як зусiм натуральнае. Гукан выпраўляе сваю памылку. Яны, сябры бюро, не дамаўлялiся аб парадку - як заслухоўваць бацькоў, але вiдавочна, што пачынаць трэба было не з Шыковiча. Не самы небяспечны выпадак. I не той бацька. Яго разважлiвы роздум, трапныя адказы на заўвагi сябраў бюро ў нейкай меры згладзiлi вастрыню пытання i навучылi другiх, як абараняцца. Тарасаў, назiральны i пранiклiвы, бачыў, што нават твар Левановiча пасвятлеў, а непаседлiвы, вяртлявы Гамбiцкi стаў менш выцiраць лысiну i больш круцiцца, шэпчучы нешта суседзям.
- Зазнаўся ты, Кiрыла Васiльевiч, - нечакана з разважання аб уласнiцкiх тэндэнцыях зрабiў вывад Гукан, чамусьцi перайшоўшы раптам на фамiльярнае "ты". - Адрываешся ад жыцця. Закапаўся ў архiвах...
"А пры чым тут архiвы?" - падумаў Шыковiч.
- Лiчыш, што табе ўсё можна, усё дазволена i ўсё даруюць. Не! Дысцыплiна ў партыi адна для ўсiх! Адны нормы. Ленiнскiя. А як сябе паводзiць камунiст Шыковiч? - Пытанне прагучала сурова, асуджальна, без кроплi фамiльярнасцi, аловак гучней, чым звычайна, стукнуў па стале. - Машына, дача - адзiн бок... А паводзiны ў калектыве?.. Калi камунiст свайго таварыша па рабоце выкiдвае з кабiнета...
"Паскардзiўся, паскуда", - падумаў Шыковiч пра Рагойшу са злосцю.
- А другому, адказнаму работнiку, пагражае, што выкiне праз акно...
"I гэты таксама скардзiўся? Ёлуп! Зусiм страцiў пачуццё гумару".
- Каментарыi, як кажуць, наўрад цi патрэбны. - I пагрозлiва стукнуў алоўкам.
Тарасаў насцярожыўся. Не, у Гукана гэта больш чым "задаць тон".
"Што гэта яны, сааўтары, ганарару не падзялiлi, цi што?" - падумаў ён. Аб выпадку з Рагойшам яму расказваў Тужыкаў, i ён згадзiўся з думкай сакратара па прапагандзе: не трэба ўсё валiць у адну кучу; Рагойша вядомы iнтрыган, i можна зразумець, што ў Шыковiча пасля такога здарэння з сынам не вытрымалi нервы. Варта ўсё-такi разбiрацца ў пачуццях людзей. Не з кожнага факта трэба рабiць палiтыку.
- А калi бацька ўсё дазваляе сабе, то чаму сыну адставаць? Не, ён хоча быць наперадзе. У яго размах большы. Кулакоў яму мала, за каўнер схапiць глупства. Яму атамную бомбу давай...
Шыковiч бачыў, як, схiлiўшыся над сталом, пакiваў галавой Тужыкаў, крыва ўсмiхнуўся, паправiў акуляры. Сцёр далоняй з шырокага твару ўсмешку Тарасаў. Мабыць, Гукан убачыў, што пра бомбу - не ўхваляюць, i загаварыў больш горача i гнеўна:
- Як вы думаеце, таварыш Шыковiч, што вырасце з дзiцяцi, якому бацькi нi ў чым не адмаўляюць? Усё падносяць на залатой талерцы. Машыну, дачу, вучобу, работу... Не паступiў у iнстытут - куды жадаеш, сынок? На тэлестудыю? Калi ласка. Выгналi адтуль - навошта прымушаць яго падумаць, папакутаваць, пашукаць... З помпай, як героя, - на лепшы завод, у лепшую брыгаду. У брыгаду камунiстычнай працы! Падумайце, таварышы! Цi не выклiк гэта?..
Цяпер словы Гукана балюча бiлi сваёй несправядлiвасцю. Ён мог усё гаварыць пра бацькоў. Кiрыла, бадай, з усiм згадзiўся б: нiчога не скажаш, выхоўваць-такi не ўмеем. Але калi Гукан робiць вунь якiя вывады з таго, што Славiк пайшоў на завод, калi вядзе да таго, каб патрабаваць выгнаць хлопца з брыгады, - з гэтым Кiрыла не мог згадзiцца. Зноў хлынуў пот. Стрымлiваў i супакойваў Тарасаў; глядзеў добрымi вачамi i нават кiўнуў: трымайся.
- Мы ж добра ведаем, Шыковiч - лепшы сябра хiрурга Яраша. А Ганчароў прыёмны сын Яраша. Добры хлопец, а, на жаль, не вытрымаў такога нацiску, паддаўся.
- Эх, чорт! - абурыўся Грыбок. - I тут блат! Ну, не! Тут яго не будзе! Дарожку закрыем! Такiх сынкоў на вярсту не падпусцiм да камунiстычных брыгад!
Флегматычны Тужыкаў рэзкiм рухам зняў акуляры, махнуў iмi, гатовы запярэчыць.
Але яго апярэдзiў Шыковiч.
- А такiх - куды? - усхапiўся ён з месца. - У турму, цi што? Дык няма ў кодэксе...
- Вы чулi, Сяргей Сяргеевiч? - таксама ажно падскочыў Грыбок.
- Чулi! - адказаў яму Тужыкаў. - А праўда - дзе такiх выхоўваць?
- Дзе? - сумеўся Грыбок i асеў, з'ядаючы вачамi першага сакратара.
- Я мушу заявiць, таварышы сябры бюро, - працягваў мiж тым Шыковiч, - з усёй сур'ёзнасцю i адказнасцю сябра партыi, што абвiнавачванне мяне, Яраша, Ганчарова, усяе брыгады ў нейкiм блаце... - гэта, мякка кажучы, глупства. Ганчароў i яго хлопцы самi прапанавалi Ўладзiславу пайсцi да iх у брыгаду. I я лiчу, што яны паступiлi правiльна. I радуюся, што сын згадзiўся. Значыцца, разумее... Мяне не здзiўляе, Сямён Парфёныч, ваш погляд на такiя рэчы. Цяжка глянуць на свет па-новаму. Здзiўляе малады Грыбок.
- Я?
Гукан стаяў, упёршыся алоўкам у стол, i спакойна чакаў, пакуль выказвалiся другiя. Нiхто, магчыма, не прыкмецiў, як змянiўся ён пры апошнiх словах Шыковiча: на шчоках выступiлi сiнiя плямы, а карак налiўся крывёю, дзiўна неяк скрывiлiся вусны. Калi ўсе нарэшце сцiхлi, Гукан сказаў усё тым жа роўным голасам:
- Прапаную вынесцi Шыковiчу суровую вымову, - i сеў.
Прапанова з'явiлася нечаканасцю для ўсiх - i сябраў бюро, i прысутных. Гамбiцкi быццам прылiп да крэсла, у Левановiча выцягнуўся i без таго доўгi твар. Не менш спалохалiся i другiя бацькi: калi Шыковiчу вось так, дык што будзе iм?
Ашаломлены Кiрыла спытаў шэптам:
- Завошта?
- За няправiльнае выхаванне дзяцей, - Гукан стукнуў алоўкам па стале, раз. За грубыя паводзiны ў калектыве, за парушэнне партыйнай этыкi, - i зноў стукнуў, - два. За прыватнаўласнiцкiя тэндэнцыi, - не стукнуў. - Мiж iншым, мне вядома, што дача Шыковiча i Яраша збудавана незаконна. Няправiльна, зноў-такi па блату, я не баюся паўтарыць гэтае слова, адведзены ўчастак. Лiчу, што гарком павiнен высветлiць усе акалiчнасцi.